Microsoft Word Az?rbaycan Milli m?tbuat?
Yüklə 3,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
~ 19 ~ AZƏRBAYCAN MƏTBUATININ İNKİŞAF TARİXİ Ölkəmiz ötən əsrdə növbəti dəfə müstəqillik əldə etdikdən, daha doğrusu, Ulu öndər Heydər Əliyevin ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə qayıtmasından sonra Azərbaycanda bütün sahələrdə inkişaf qeydə alınıb. Təbii ki, bu inkişafdan ölkə mətbuatına da pay düşüb. Əsası Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan və Prezident İlham Əliyev tərəfindən davam etdirilən siyasət nəticəsində mətbuatımız da özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub desək, yanılmarıq. İnsan oğlu ətrafında baş verənləri şüurlu şəkildə dərk etməyə başladığı ilk andan etibarən onda yazmaq və oxumaq (təbii ki, ilk vaxtlarda danışmaq-red.) həvəsi baş qaldırıb. İbtidai insanlar vəhşi təbiətdə gördüklərini daşlar üzərinə cızaraq ilk rəsmlərini, əslində isə yazılarını yaradıblar. Bu yaradıcılıq bir tərəfdən insanların ətraf- dakılara marağı ilə bağlı olsa da, digər tərəfdən də gördüklərini han- sısa bir formada başqalarına da göstərmək həvəsindən irəli gəlib. Yəni, əgər belə demək mümkünsə onlar bununla bir növ malik ol- duqları informasiyanı ətrafdakılara çatdırıblar. Hansı ki, müasir dünyada bu missiyanı qəzetlər və informasiya agentlikləri, həmçi- nin, internet portalları həyata keçirir. İbtidai insanlar tərəfindən əsası qoyulan informasiya çatdırmaq prosesi bizim eradan əvvəl II əsrin ortalarında ilk qəzetin yaranması ilə növbəti mərhələyə qədəm qoyub. Yəni, həmin dövrdə Roma küçələrində səyyar satıcılar “Acta populi diurna” (“Xalqın gündəlik həyatı”) adlı qəzeti reklam ediblər. Həmin qəzetdə öz əksini tapan xəbərlər qeyri-rəsmi məlumatlardan ibarət olub. Lakin Yuli Sezarın dövründə buna son qoyulub və onun göstərişi ilə Senatın iclaslarının hesabatları, sərkərdələrin göndərdiyi məlumatlar, qonşu dövlətlərin səfirləri barədə xəbərlər vərəqələrdə yerləşdirilməyə başlanıb. Qəzetlərin indiki formatı isə XVI əsrdə formalaşıb. Həmin vaxtdan qəzet sözü də dəbə düşüb. Bu ad ona kiçik İtaliya şirkətinin adından keçib. ~ 20 ~ Qonşu Rusiyada isə ilk qəzet “Kurantı” adlanıb və onun günü- müzə qədər saxlanmış ən qədim nüsxəsi 1621-ci ilə aiddir. İlk çap qəzeti isə birinci Pyotrın vaxtında, 1702-ci ildə Rusiyada satışa çıxarılıb və “Vedemosti” adlanıb. Azərbaycana gəlincə, ölkəmizdə qəzetçiliyin tarixi o qədər də qədimlərə söykənmir. Daha doğrusu, 1875-ci il iyulun 22-də “Əkin- çi” qəzetinin işıq üzü görməsi ilə Azərbaycanda ilk mətbu orqanın əsası qoyulub. Məhz buna görə də, hazırda 22 iyul tarixi Azərbay- canda Milli Mətbuat Günü kimi qeyd edilir. Lakin 22 iyul tarixinin Azərbaycanda mətbuat əhlinin bayram gününə çevrilməsinə səbəb olan “Əkinçi” qəzetinin işıq üzü görməsi heç də asan olmayıb. Daha doğrusu, tarixi materiallardan da bəlli olduğu kimi XIX əsrin II yarısında Azərbaycanın iqtisadi və ictimai inkişafı milli mətbuatımızın yaranmasını zəruri edib. Bu zərurəti dərk edən gör- kəmli maarifçi Həsən bəy Zərdabi uzun mübarizədən sonra çar üsul- idarəsi şəraitində müstəmləkə ucqarında ana dilində “Əkinçi” qəze- tinin çap edilməsi üçün icazə alıb. Bu qəzetin çıxması bütün Qaf- qazda geniş əks-səda doğurub. Qəzetin nəşri üçün Həsən bəy Zər- dabi İstanbuldan xüsusi ərəb mətbəə şriftləri gətirtməli olub və nə- hayət, xeyli əziyyətdən sonra 1875-ci ilin 22 iyulunda Bakıda qu- bernator mətbəəsində qəzetin ilk nömrəsinin nəşrinə nail olub. Yu- xarıda da qeyd etdiyimiz kimi, “Əkinçi”nin nəşrilə həm də milli mətbuatımızın əsası qoyulub. Məlumatlara əsasən, “Əkinçi” qəzetində Moskvadan Nəcəf bəy Vəzirov və Əsgər ağa Gorani, Şamaxıdan Seyid Əzim Şirvani və Məhəmmədtağı Əlizadə Şirvani, Dərbənddən Heydəri və Tiflis- dən Mirzə Fətəli Axundovun məqalə və digər yazıları dərc olunub. Məhz bu kimi müəlliflərin köməyi ilə “Əkinçi”nin səhifələrində elm və texnika, kənd təsərrüfatı, mədəniyyət sahələrindəki yeniliklərə geniş yer verilib. İlk vaxtlar qəzetin bütün redaksiya heyəti bir adamdan ibarət olub. Belə ki, Həsən bəy Zərdabi həm naşir, redaktor, həm də kor- rektor və mürəttib olub. Xalqı cəhalətdən, fanatizmdən uzaqlaşdır- maq, onlara hüquqlarını anlatmaq, xalqın savadlanmasına kömək ~ 21 ~ məqsədi ilə “Əkinçi” misilsiz iş görüb. Ümumilikdə, 56 sayı işıq üzü görən qəzet ayda iki dəfə 300-400 tirajla nəşr edilib və bu mət- bu orqanda “Daxili xəbərlər”, “Əkin və ziraət xəbərləri”, “Elmi xə- bərlər”, “Təzə xəbərlər” rubrikaları altında müxtəlif mövzularda yazılan məqalələr dərc olunub. Məlumatlara əsasən, qəzetə maraq oyatmaq məqsədilə Həsən bəy Zərdabi “Əkinçi”ni geniş kütlələr arasında pulsuz yaymalı olub. Eyni zamanda, bu cəfakeş insan dövrünün görkəmli ziyalılarını qə- zet ətrafında toplaya bilib. Əksər mütəxəssislərin də qeyd etdikləri kimi, Həsən bəy Zərdabi ilk gündən “Əkinçi” vasitəsilə ən başlıca vəzifəsini-xalqı maarifləndirməyin təbliğini öz qarşısında məqsəd qoyub. Qəzetdə kəndli həyatına, kəndli təsərrüfatına, əkinçilik mə- dəniyyətinə, suvarma işlərinə, əmək alətlərinə dair məqalələr nəşr etməklə böyük ədib kənd təsərrüfatında geriliyi aradan qaldırmağa çalışıb. Eyni zamanda, ayrı-ayrı məqalələrdə xalqımızın mədəni hə- yatına dair materiallar da dərc edilib. Ən başlıcası isə Həsən bəy Zərdabi məhz “Əkinçi”nin səhifələrində milli oyanışın xüsusiyyət- lərini, milli birliyi yaratmaq məsələsini qoyub. Həsən bəy Zərdabi Mirzə Fətəli Axundova göndərdiyi mək- tubda məqsədini belə izah edib: “Bəlkə, sizi belə bir şey düşündürür ki, nə üçün başqa birisi deyil, məhz siz, özü də müftə, bir quru “çox sağ ol” belə eşitməyə ümidiniz olmadan bu barədə zəhmət çəkirsi- niz. Onda mən məcburam deyəm ki, xalqa, sənə doğma olan xalqa məhəbbətdən, avamların maariflənməsindən söhbət gedən yerdə bu sual ortaya gəlməməlidir. Xalqın, həm də geridə qalmış avam xal- qın, sənin və mənim qardaşımın maariflənməsi işinə özünü həsr edən bir adamı belə bir fikir yoldan qoymamalıdır. O, mükafatını öz-özünə, işini görə-görə vicdanı qarşısında duyacaqdır”. Zərdabinin ideyaları hər addımda irticanın sərt qayaları ilə toqquşub. “Əkinçi” çar hakim dairələrinin müqavimətini qırmalı olub, yerli irticaçılarla mübarizəyə girib, onları tutarlı mühakimələr- lə susdurub. Məlumatlarda qeyd olunur ki, həmin dövrdə əməli iş- lər, maddi-texniki qaydalar daha çox olub. Buna görə də, “Əkin- çi”nin hökumət mətbəəsində nəşri prosesində ortaya müxtəlif süni Yüklə 3,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|