~ 28 ~
Tarixi məlumatlara əsasən, “Molla Nəsrəddin”ə onun elə ilk
nömrələrindən çox yerlərdən yazıblar. Bakıdan, Lənkərandan, Sal-
yandan, Qarabağdan, Aşqabaddan, Dərbənddən, Tiflisdən, Moskva-
dan, Peterburqdan ünvanlanan məktublarda çox ciddi problemlər
qoyulub. Həmin problemlərin hamısı mütləq xalqın bir millət kimi
formalaşmasına əngəl olan faktlarla zəngin olub.
Onu da qeyd edək ki, XX əsrin əvvəllərində “Dəvət”, “Hüm-
mət”, “Təkamül”, “Zənbur”, “Babayi-Əmir” kimi qəzet və jurnal-
larla yanaşı, uşaqlar, valideynlər və maarif işçiləri üçün “Dəbistan”,
“Məktəb”, “Rəhbər” jurnalları da çap edilib.
Bu bölmədə son olaraq bir daha vurğulamaq yerinə düşər ki,
Azərbaycan mətbuatı inkişafının ilkin dövrlərində xeyli maneələr və
çətinliklərlə üzləşib. Belə ki, çar hakimiyyətinin sərt senzurası ölkə-
də nəşr olunan qəzet və jurnalların sayının sürətlə artmasına imkan
verməyib. A.Zeynalzadənin “Azərbaycan mətbuatı və çar senzurası:
1850-1905” adlı kitabında da qeyd edildiyi kimi, XIX əsrin ikinci
yarısı – XX əsrin əvvəllərində yaşamış Azərbaycan ziyalılarının öl-
kədə mətbuatın inkişafı və genişləndirilməsi istiqamətində göstər-
dikləri cəhdlər çox zaman çar hökumətinin yaratdığı süni maneələr-
lə üzləşib. Məsələn, Məmmədağa Şahtaxtinskinin 1896-cı ildə “Tif-
lis” adlı qəzetin açılması üçün etdiyi müraciəti daxili işlər naziri bir
ildən sonra rədd edib.
Nəriman Nərimanovun çapına çalışdığı “Tazə xəbərlər”
(“Novoye vesti”) qəzetinin və “Məktəb” jurnalının, eləcə də, onun
müəllim dostu Sultan Məcid Qənizadə ilə birlikdə çıxarmaq istədiyi
“Sovqat” jurnalının nəşrinə də icazə verilməyib. Bundan əlavə,
S.M.Qənizadə və H.Mahmudbəyovun aylıq “Nübar” jurnalının nəşri
üçün verdikləri ərizə də çox keçmədən Baş mətbuat işləri idarəsi tərə-
findən rədd edilib. Yeni qəzet nəşrlərinə başlanılmasına icazə almaq
üçün çar hökumətinə ünvanlanan digər müraciətlərin də çoxuna mən-
fi cavab alınıb. Tarixi materillardan və mətbuat tarixini araşdıran mü-
təxəssislərin yazdıqlarından da bəlli olduğu kimi Cəlal və Kamal
Ünsizadə qardaşlarının “Azərbaycan”, K.Ünsizadənin Klimovski ilə
birlikdə “Uçan yarpaq”, Əhməd bəy Ağayevin “Məşriq” və başqa
~ 29 ~
qəzetlərin nəşri ilə bağlı müraciətlərinin taleyi də əvvəlkilər kimi
mənfi həll edilib. Yerli mətbuatın inkişafına qarşı yönələn təzyiqlər
yeni mətbu orqanlarının ərsəyə gəlməsinə yaradılan süni maneələrlə
yanaşı, artıq dərc olunmağa başlayan qəzet və jurnalların bağlanması
şəklində də özünü göstərib. “Əkinçi” qəzetinin nəşrini dayandırması-
na da səbəb məhz mütləqiyyətin Azərbaycan xalqının maariflənməsi-
nin, ölkədə milli oyanışın qarşısını almaq məqsədi daşıyıb. Xalqımı-
zın mütərəqqi düşüncəli ziyalılarının nəşr etdirdiyi demokratik, libe-
ral mətbuata qarşı təzyiqlər sonrakı illərdə də davam etdirilib və
1884-cü ildə cəmi 104 nömrəsi çıxan “Ziyayi-Qafqasiyyə”, 1891-ci
ildə isə “Kəşkül” bağlanıb. Lakin bütün çətinliklərə baxmayaraq ölkə
ziyalıları ana dilində qəzet və jurnalların nəşri istiqamətində yorul-
maz fəaliyyətlərini davam etdiriblər. Məsələn, Əhməd bəy Ağayev,
Əli bəy Hüseynzadə, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Nəcəf bəy Vəzi-
rov, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin yaxından iştirakı və rəhbərliyi
ilə 1905-1918-ci illər ərzində ölkəmizdə nəşr olunan “Həyat”,
“İrşad”, “Tərəqqi”, “Nicat”, “İşıq”, “Qurtuluş”, “Dirilik”, “Füyuzat”,
“Təzə həyat”, “Yeni füyuzat”, “Şəlalə”, “İqbal”, “Açıq söz” və s.
qəzet və jurnal səhifələrində millətin taleyüklü problemləri müzakirə
edilib, dövrün feodal geriliyi, kəndlilərin ağır həyatı təsvir olunub,
mədəniyyət, ədəbiyyat, dil məsələlərinə diqqət verilib.
1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldıqdan
sonra Üzeyir bəy Hacıbəyovun nəşr etdirdiyi “Azərbaycan” qəzeti
müstəqil mətbuatın inkişafında mühüm hadisə olub. Lakin Cümhu-
riyyətin ömrünün uzun olmaması müstəqil milli mətbuatın tam for-
malaşmasına imkan verməyib. Buna baxmayaraq, qeyd etməliyik
ki, ölkədə Sovet hakimiyyəti bərqərar olunanadək Azərbaycan milli
mətbuatı çox böyük və zəngin inkişaf yolu keçib.
Sovetlər dövründə nəşr edilməsinə baxmayaraq, bir sıra qəzet-
lər var ki, onların ümumilikdə Azərbaycan mətbuatının inkişaf tari-
xində böyük xidmətləri olub. Belə mətbuat orqanlarından biri də
“Ədəbiyyat qəzeti”dir. Tarixi məlumatlardan da bəlli olduğu kimi, bu
qəzetin çap edildiyi ərəfədə, yəni, 1933-cü ildə mətbuat sahəsində
müəyyən geriləmələr müşahidə edilib. Belə ki, Sovet hökumətinin tə-
~ 30 ~
kidi ilə “Hücum”, “Kommunist maarifi”, “Allahsız”, “Mədəni hü-
cum” jurnallarının nəşrinin dayandırılması, “Firqə işçisi”, “İnqilab və
mədəniyyət”, “Müəllimə kömək” jurnallarının isə il ərzində cəmi 2-3
sayının çıxması yazıçıların narahatlığına səbəb olub.
Məhz belə bir vəziyyət, yəni, mətbuat həyatında olan bu uğur-
suzluq hər şeydən əvvəl Azərbaycan yazıçılarını yeni bir ədəbi orqan
yaratmaq haqqında düşünməyə vadar edirdi. Beləliklə, Azərbaycan
Sovet Yazıçıları İttifaqının İdarə heyəti və yazıçılar uzun müzakirə-
lərdən sonra daha operativ bir orqan – “Ədəbiyyat qəzeti” yaratmaq
qərarına gəldilər. Ümumi rəyə əsasən Hacıbaba Nəzərli redaktor,
Əvəz Sadıq məsul katib təsdiq olundu. Qəzetin birinci nömrəsinin
çıxması 1933-cü il dekabr ayının 5-də nəzərdə tutulmuşdu. Lakin
mətbəədə texniki çatışmazlıq üzündən qəzet nəzərdə tutulduğu vaxt-
da çıxa bilmədi. Təxminən bir aydan sonra, 1934-cü il yanvarın 1-də
xalqımızın həyatında böyük təsiredici mənəvi dayağa çevrilmiş
“Ədəbiyyat qəzetəsi” adlı qəzetin yaranması oxucuların rəğbəti ilə
qarşılandı. “Ədəbiyyat qəzetəsi”nin redaksiya heyəti tərkibinə
M.Hüseynov, M.Cuvarlı, H.Nəzərli, M.S.Ordubadi, H.Mehdi,
S.Hüseyn və A.Popov daxil idilər. Ədəbi mühitdə meydana çıxan son
yeniliklərdən xəbər verən qəzet ədəbiyyat aləminin, eləcə də, bədii
dilin zənginləşməsində böyük rol oynayıb. Azərbaycan ədəbiyyatının
ən görkəmli nümayəndələri olan və daha sonra “Ədəbiyyat qəzeti”
adlanan mətbu orqanın ən fəal əməkdaşlarına çevrilən Ü.Hacıbəyov,
Y.V.Çəmənzəminli, S.Hüseyn, Ə.Əbülhəsən, M.İbrahimov, Ə.Cəmil,
Z.Xəlil, C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, H.Cavid C.Cabbarlı,
M.S.Ordubadi, S.Vurğun, R.Rza, M.Müşfiq, M.Rahim, Ə.Vəliyev,
İ.Qasımov, Ə.Məmmədxanlı, S.Rüstəm, S.Rəhimov, Mir Cəlal,
S.Rəhman, N.Rəfibəyli, M.Dilbazi, İ.Əfəndiyev və onlarla yazıçı,
şair və dramaturqların, rəssam və heykəltəraşların, sənətşünasların
yeni əsərləri çox zaman bu qəzetin səhifələrində öz əksini tapırdı.
Bu qəzet həm də yeni-yeni yazarların ədəbi mühitə daxil ol-
ması, yaradıcılıqlarının ilk məhsullarının qəzetin səhifələrində yer
alması üçün meydan funksiyasını yerinə yetirirdi. “Azərbaycan mət-
buat tarixi” adlı kitabda qeyd edilir ki, 1934-1957-ci illərdə “Ədə-
biyyat qəzeti”, 1957-ci ilin aprelindən etibarən isə “Ədəbiyyat və
Dostları ilə paylaş: |