30
lazımdır ki, şagirdlərdə belə bir fikir formalaşsın: “
Ali bitkilər ibtidai bitkilərdən orqanların
olması ilə fərqlənir. Hər bir orqan müəyyən funksiyaları yerinə yetirir. Orqanlar bu
funksiyaları təmin edən toxumalardan təşkil olunub”. Müzakirə boyunca şagirdlər bitki
orqanları və onların funksiyaları haqqında biliklərini nümayiş etdirir. Dərsin məqsədlərini
nəzərə alaraq müəllim aşağıdakı məsələlərə xüsusi diqqət yetirməlidir:
Mamırların yaşayış şəraiti;
Yaşıl quş mamırının quruluş xüsusiyyətləri;
Sfaqnum mamırının quruluş xüsusiyyətləri;
Yaşıl quş mamırı və sfaqnum mamırının fərqli xüsusiyyətləri;
İbtidai və ali bitkilər arasında fərqli əlamətlər.
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq “Fasiləli oxu” üsulu ilə aparıla bilər. Mətn
abzaslarla oxunur və hər birinin məzmunu müzakirə olunur. Mətnlə tanış olduqca belə bir
cədvəl doldurula bilər:
Müqayisə üçün xüsusiyyətlər Yaşıl quş mamırı Sfaqnum
1. Gövdənin forması
2. Gövdənin şaxələnməsi
3. Yarpaqların gövdədə yerləşməsi
4. Yarpaqların daxili quruluşu
5. Sporların
harada yerləşməsi
6. Rizoidlərin olması
7. Digər xüsusiyyətlər
Təqdim olunmuş tapşırıqda ibtidai və ali bitkiləri müqayisə edən şagirdlər, onların
fərqlərini, səciyyəvi xüsusiyyətlərini müəyyən edirlər.
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə təqdim olunmuş tapşırıqları yerinə yetirən
şagirdlər dərslikdəki məlumatlara əsaslanaraq yaşıl və ağ mamırların xüsusiyyətlərini bir
daha qeyd edirlər.
İkinci tapşırıqda suallara cavab verən şagirdlər sfaqnum yarpaqlarının hüceyrəvi quruluşu
haqqında məlumata əsaslanaraq səbəb-nəticə əlaqələrini qururlar. Yerinə yetirilən tapşırıqlar
dərsdə mənimsənilən biliklərin ümumiləşdirilməsi və dərsin məqsədində qeyd olunmuş
bacarıqların formalaşması üçün imkan yaradır.
Müəllim vaxt və şəraitdən asılı olaraq belə bir təcrübəni nümayiş etdirə bilər:
Tərəzidə quru sfaqnum mamırının çəkisi müəyyən edilir.
Həmin mamır 2–3 dəqiqə ərzində suya salınır.
Mamır çıxarılır və suyu süzülür.
Mamırın çəkisi təkrar tərəzidə çəkilir və əvvəlki çəkisi ilə müqayisə edilir.
Qiymətləndirmə meyarları: şərhetmə, fərqləndirmə
I səviyyə II
səviyyə III
səviyyə IV
səviyyə
Yaşıl və ağ mamırların
quruluş və həyat tərzi
haqqında fikirlərini mü-
əllimin və yoldaşlarının
verdiyi sualların
köməyi
ilə şərh edir.
Yaşıl və ağ ma-
mırların quruluş
və həyat tərzi haq-
qında mülahizələ-
rini çətinliklə şərh
edir.
Yaşıl və ağ mamırla-
rın quruluş və həyat
tərzi haqqında müla-
hizələrini şərh edər-
kən səhvlərə yol ve-
rir.
Yaşıl və ağ mamır-
ların
quruluş və
həyat tərzi haq-
qında mülahizələri-
ni ətraflı şərh edir.
31
Elektron resurslar:
http://biology-online.ru/video/moh-sfagnum-uchebnyi-rolik.html
http://tana.ucoz.ru/load/229-2-2
Dərs 9 / Mövzu 9:
MAMIRLARIN ÇOXALMASI VƏ ƏHƏMİYYƏTİ
Müəllim mövzuya başlamaq üçün şagirdləri dərslikdəki mətnlə tanış edir və sualların
müzakirəsini təşkil edir. Həyatı bilikləri və gündəlik müşahidələri əsasında şagirdlərin ver-
dikləri cavablar müzakirə oluna bilər. Praktik tapşırığa keçməzdən əvvəl müəllim mamırların
quruluş xüsusiyyətlərini müzakirə edə bilər. Sonra müəllim “Mamırların böyüməsi (yaşama-
sı) üçün zəruri şərait nədir” sualını verərək suyun mamırların həyatında zəruriliyini
vurğulayır.
Laboratoriya işini təbii obyektlər üzərində aparmaq məqsədəuyğundur. Təbii
obyektlər olmadıqda, tədqiqat hazır preparatlarla aparılır. Laboratoriya işi cütlərlə, kiçik
qruplarla və ya bütün siniflə aparılır.
Nəzəri materialı izah etməzdən qabaq müəllim canlı
orqanizmin çoxalma formaları (cinsiyyətli və cinsiyyətsiz), onların hər birinin xüsusiyyətləri
barədə şagirdlərə suallar verir. Аparılan müzakirələr şagirdlərin növbəti mərhələyə
hazırlanmasına xidmət edir.
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq aşağıdakı suallar əsasında qurula bilər:
1. Mamırlar necə çoxalır?
2. Spor nədir?
3. Sporlar harada yetişir?
4. Spordan nə inkişaf edir?
5. Spordan inkişaf edən orqanizm cinsiyyətli və ya cinsiyyətsiz nəsil sayılır?
6. Çoxalma prosesində suyun rolu nədən ibarətdir?
Yaşıl və ağ mamırlarda
gedən həyati prosesləri
fərqləndirməkdə çətinlik
çəkir.
Yaşıl və ağ ma-
mırlarda
gedən hə-
yati proseslərin az
hissəsini
fərqləndirir.
Yaşıl və ağ mamır-
larda gedən həyati
proseslərin çox his-
səsini fərqləndirir.
Yaşıl və ağ mamır-
larda gedən həyati
prosesləri dəqiq
fərqləndirir.
Alt
STANDARTLAR
1.1.3. Canlıların quruluşunun öyrənilməsində laboratoriya
avadanlıqlarından istifadə qaydalarına əməl edir.
2.1.1. Müxtəlif canlılarda gedən həyati prosesləri fərqləndirir.
Təlim
NƏTİCƏLƏRİ
Mamırların öyrənilməsi üçün mikroskopdan istifadə
qaydalarına əməl edir.
Yaşıl mamırlarda çoxalma prosesinin səciyyəvi
xüsusiyyətlərini
müəyyənləşdirir
32
Bu dərsin izahı zamanı müəllimin əyani vəsaitlərdən fəal istifadə tövsiyə olunur.
Materialla tanış olduqdan sonra lövhədə “lal” sxem təqdim edilir. Şagirdlər boş çərçivələri
doldururlar. Sxemi tamamlayan zaman şagirdlərdə mamırların çoxalması haqqında
məlumatlar təkrarlanır və möhkəmləndirilir.
Dərs zamanı aşağıdakı internet saytında yerləşən videomaterialdan istifadə etmək
mümkündür: http://my.mail.ru/video/mail/latica777/28/30.html#video=/mail/latica777/28/30
Mamırların təbiətdə və insan həyatında əhəmiyyəti haqqında məlumatı cədvəldə
yerləşdirmək olar.
Mamırların təbiətdə və insan həyatında rolu
Mənfi təsir Müsbət təsir
Şagirdlər şəkildə dişi və erkək bitkiləri, ayaqcıq və qutucuğu göstərir, seçimlərini
əsaslandırırlar (
qutucuq yalnız dişi bitkisində əmələ gəlir).
Verilmiş tapşırığın alternativ variantı: Müəllim quş mamırının çoxalmasının mərhələ-
lərinə aid ayrı-ayrı kartoçkalar hazırlayıb şagirdlərdən onları düzgün ardıcıllıqla yığmağı
təklif edə bilər. Onları lövhədə maqnitlərlə, yaxud yapışqan lentlə bərkitmək mümkündür.
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə təqdim olunmuş tapşırıqlar “mamırlar” və
“yosunlar” mövzularının ümumiləşdirilməsinə xidmət edir və dərsin məqsədində qeyd
olunmuş bacarıqların formalaşmasını yoxlamağa imkan yaradır.
Qiymətləndirmə meyarları: əməletmə, fərqləndirmə
Elektron resurs:
http://my.mail.ru/video/mail/latica777/28/30.html#video=/mail/latica777/28/30
I səviyyə II
səviyyə III
səviyyə IV
səviyyə
Mamırların öyrənilməsi
üçün mikroskopdan
istifadə qaydalarına
düzgün əməl etmir.
Mamırların öyrə-
nilməsi üçün mik-
roskopdan istifadə
qaydalarına qis-
mən əməl edir.
Mamırların
öyrənil-
məsi üçün mikros-
kopdan istifadə qay-
dalarına, əsasən,
əməl edir.
Mamırların öyrə-
nilməsi üçün mik-
roskopdan istifadə
qaydalarına tam
əməl edir.
Yaşıl mamırlarda çoxal-
ma prosesinin səciyyəvi
xüsusiyyətlərini yalnız
müəllimin köməyi ilə
müəyyənləşdirir.
Yaşıl mamırlarda
çoxalma
prosesi-
nin səciyyəvi xü-
susiyyətlərini çə-
tinliklə müəyyən-
ləşdirir.
Yaşıl mamırlarda ço-
xalma prosesinin sə-
ciyyəvi xüsusiyyət-
lərini, əsasən, düz-
gün müəyyənləşdirir.
Yaşıl mamırlarda
çoxalma prosesinin
səciyyəvi xüsusiy-
yətlərini müəyyən-
ləşdirir.
mayalanma
?
?
?
?
bitki
bitki
?
spermatozoid
Mamırın qutucuğu