Microsoft Word Baburname doc

BABURNAMƏ 

 

17

günbəgün təsvir edir, hətta səhər, günorta, ikindi, axşam, gecə baş verən ha-

disələri də müfəssəl nəql edir.  Bəzi məqamlarda bu və ya digər hadisə və ya 

şəxs haqqında təhkiyəni kəsən müəllif bu barədə sonra məlumat verəcəyini 

bildirir. Tək bir yerdə isə (3 mart 1529-cu ildə) bunu qeyd edir: «Xoca Yəh-

yanın nəvəsi Xoca Kəlan isə məndən yazmaqda olduğum Vəqayeni istəmiş-

di. Surətini çıxartdırmışdım, onu da Şəhrək vasitəsilə göndərdim».     

«Baburnamə»də faktiki materail, bir-birinə qarışan hadisələr, alışma-

dığımız adlar hədsiz dərəcədə çoxdur, lakin buna baxmayaraq əsər sonsuz 

maraqla, bir macəra ədəbiyyatı nümunəsi kimi zövqlə oxunur. Baburun di-

linin sadəliyi, obrazlılığı, müşahidələrinin zərifliyi, qeyri-adiliyi, dəbdəbə-

dən uzaq təhkiyə tərzi, səmimiyyəti insanı heyran edir. 

Babur hər şey haqqında obyektiv və dəqiq yazmışdır. Müasiri olduğu 

və ya özündən əvvəl yaşamış hökmdarlar, onların nəsəbi, həyatı, xasiyyəti, 

savaşları və meydan müharibələri, adbaad göstərməklə arvadları və cariyə-

ləri, oğulları və qızları,  əmirləri və bəyləri, saraylarında yaşayan alimlər, şa-

irlər, rəssamlar, müsiqiçilər, xəttatlar və başqa sənətkarlar haqqında geniş və 

maraqlı məlumatlar vermişdir. Gəzib gördüyü yerlərdəki tarixi abidələr, ay-

rı-ayrı xalqlara, tayfa və qəbilələrə xas olan etnoqrafik özəlliklər, adət-ənə-

nələr, yeməklər, geyimlər onun nəzərindən yayınmamışdır. Babur təbiətin 

gözəlliklərini, fərqli coğrafi ərazilərdə bitən ağac və gülləri, meyvə və bitki-

ləri, heyvanları, quşları, balıqları da eyni  həssaslıq və diqqətlə təsvir etmiş-

dir. O, musiqi, xüsusən də muğamlar haqqında dərin məlumat sahibi oldu-

ğunu göstərmişdir. Bu mənada «Baburnamə» o dövrün bir ensiklopediyası 

sayıla bilər.   

Babur hətta öz şəxsi qüsurlarını göstərməkdən, özünə  tənqidi yanaş-

maqdan, bəzən də istehza etməkdən çəkinməmişdir. Onun içki məclisləri, 

məcun, kəmali, tiryək qəbul etməsi də xatirələrdə öz əksini tapmışdır. Babur 

öz tabeliyindəkilərə və qohumlarına da obyektiv qiymət vermişdir. Hətta öz 

əmisi uşaqları ona qarşı  xəyanət edəndə, dövlət çevrilişi təşkil edib taxtı 

onun əlindən almaq istəyəndə belə Babur onları bağışlamışdır. 

Babur bir çox yerdə əmilərinin, dayılarının, xalalarının ona və anasına 

qarşı haqsızlıq etdiklərini vurğulamış, onlardan etibar və şəfqət qörmədiklə-

rini qeyd etmişdir: «Bunları yazmaqdan məqsədim şikayət deyil, gerçəkləri 

söyləməkdir, bu söylənənlərdən məqsəd özümü tərif deyil, gerçəkləşmiş 

olanları bəyan etməkdir. Burada hər sözün doğrusunu və hər işi olduğu kimi 

yazmağı gərəkli saydığım üçün, şübhəsiz ki, ata və böyük qardaşdan yaxşı 

və pis nə eşidilib görülmüşsə onları söylədim, qohumlardan və yadlardan da 

nə qüsur və ya məziyyət görülmüşsə, onları yazdım. Oxuyan məzur görsün, 

eşidənlər də qınamasın». 

 «Baburnamə»də yüzə yaxın şeir parçası var. Bunların bir qismi şairin 

öz əsərləri, bir qismi başqa şairlərin, əsasən də Sədi Şirazinin şeirləridir. Ye-

---

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

18

ri və  məqamı  gəldikcə Qurandan alıntılar, farsca və türkcə bir neçə atalar 

sözü var. Farsca şeirlərin və atalar sözlərinin orijinalını sətri tərcümələri ilə 

birlikdə verməyi məqsədəuyğun saydıq. 

Bu mötəşəm əsəri ana dilimizə çevirərkən onun türkcə (Rəşid Rəhməti 

Arat), rusca (Mixail Salye) tərcümələri ilə yanaşı Parsa Şəmsiyev tərəfindən 

hazırlanmış özbəkcə-çağatayca nəşrindən istifadə etdik. Baburun dili, xüsu-

sən də mürəkkəb cümlələr sintaktik baxımdan farscanın təsiri altındadır. Mi-

sal üçün: «Sabahı divanda Qulubəy kim, Kaşğarğa Sultan Səid xan qaşına 

elçilikkə barıb idi, kəlib mülazimət qıldı». Sadə cümlələr isə tam tükcədir. 

Ona görə də bəzi cümlələri daha dəqiq anlamaq üçün onları türkcə və rusca 

mətnləri ilə tutuşdurmaq lazım gəlirdi. Bundan başqa, həmin dövrdə həyatın 

müxtəlif sahələrində  işlənmiş çoxsaylı termin və  təbirlərin qarşılığını tap-

maq asan deyildi. Bu baxımdan türkcə  və rusca tərcümələr bizə müstəsna 

dərəcədə kömək etdi. Əsərin koloritini qorumaq üçün bəzi termin və deyim-

ləri olduğu kimi saxladıq və kitabın sonunda verilən qeydlər və izahlar qis-

mində onların mənasını açıqladıq.  

Şübhəsiz ki, bu böyük həcmli mürəkkəb  əsərin tərcüməsi nöqsan və 

qüsurlardan da xali deyildir. Bizim arzumuz bu tərcümədən sonra daha mü-

kəmməl tərcümələrin meydana çıxmasıdır. Yoxsa ki, ucuz şöhrətə və birin-

cilik palmasına sahib olmaq kimi bir istəyimiz, əlhəmdülillah, yoxdur və ola 

da bilməz. Bizim türklüyə təmənnasız xidmətdən başqa bir qayəmiz yoxdur.    

Mötərizə içində qara şriftlə a-b ilə verilən rəqəmlər Heydərabad nüs-

xəsinin səhifələrini göstərir. 

Yekun olaraq demək olar ki, ortaq türk ədəbiyyatının ən parlaq sima-

larından biri olan Zəhirəddin Məhəmməd Babur çağatay ədəbiyyatında poe-

ziyada Əlişir Nəvaidən sonra ikinci ən uca zirvə, nəsr sahəsində isə birinci, 

fəth olunmamış zirvədir. Babur bütün qanı, canı, dili və xarakteri ilə türkdür, 

həmişə  də bununla fəxr etmişdir. Türklüklə  və Baburla fəxr etmə növbəsi 

indi bizdədir. Baburun şəxsiyyətinin və  əsərlərinin tanıdılması  və  təbliği 

türk ziyalılarının birinci dərəcəli vəzifələrindəndir. Zira gənc nəslə türk ulu-

larını tanıtmadan, onun tarixi yaddaşını  təzələmədən keçmişlə bugün, bu-

günlə gələcək arasında sağlam körpü qurmaq mümkün deyil. Halbuki müa-

sir dövrdə, qloballaşan dünyamızda buna böyük ehtiyac var. 

Dünya tarixinə türk adını öz kəskin qılıncı  və  zərif qələmi ilə  qızıl 

hərflərlə yazmış Zəhirəddin Məhəmməd Baburun bugünə qədər ölkəmizdə 

yalnız bir kitabı  nəşr edilmişdir. Mütəxəssislər xaricində onun sənəti ilə 

çox az adam tanışdır. Bu acı gerçəklə üzləşmək mümkündür, ancaq onunla 

barışmaq olmaz. Ona görə  də biz Baburun «Seçilmiş  əsərləri»ndən sonra 

onun məşhur «Baburnamə»sini də ana dilimizə tərcümə və nəşr etməyi qə-

rara aldıq. Ürəkdən inanırıq ki, Azərbaycan oxucuları və ədəbi ictimaiyyət 

Baburun bu kitabını da böyük rəğbətlə qarşılayacaq, bu azman şair-hökm-

---