Microsoft Word Baskakov Portseliyevskiy



Yüklə 26,72 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix24.12.2017
ölçüsü26,72 Kb.
#18012


SOVYETLER BİRLİĞİ TÜRKOLOJİSİ 

NİKOLAY ALEKSANDROVİÇ BASKAKOV 

(Doğumundan Sekseninci Yıldönümüne)

*

 

Y.A. POTSELIYEVSKİY 

E.R. TENİŞEV 

Meşhur Sovyetler Birliği Türkoloğu, filoloji bilimleri doktoru ve profesör, Nikolay 

Aleksandroviç Baskakov seksen yaşına geldi. N.A. Baskakov 22 Mart 1905 yılında 

Solvıçegorsk’ta (eski Vologod vilâyeti) doğdu. Liseyi bitirdikten sonra Gryazovetsk 

Pedagoji okuluna yatay geçiş yaptı. N.A. Baskakov 1925 yılında bu okuldan mezun 

olduktan sonra I Moskova Üniversitesi Etnoloji Fakültesini (Etnografya bölümü, 

Türkoloji Ana Bilim Dalı) kazandı. Bu fakülteyi 1929 yılında bitirdi.  

1930 yılında N.A. Baskakov Karakalpak Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 

Turtkul  şehrine görevli olarak gönderildi. Orada önce Bölge Halk Eğitimi bölümünde 

bilim görevlisi olarak çalıştı. 1931 yılında Kompleks Bilim ve Araştırma Enstitüsü 

kurulduktan sonra burada Etnoloji ve Dil Bilim Bölümü başkanlığını yaptı. Bu bölüm o 

zamanlar Karakalpak dili ve etnografyası üzerine yoğun çalışmalar yapıyordu.  

1931 yılında N.A. Baskakov Moskova’ya döndü. Bilim görevlisi olarak Doğu 

çalışanları Komünist Üniversitesine bağlı millî ve sömürge sorunlarıyla ilgilenen Bilim ve 

Araştırma Derneğinde çalıştı. Aynı zamanda DÇKÜ’de doçent olarak çalıştı. 1932 yılında 

Uluslar arası  İlim ve Araştırma Enstitüsüne baş bilim görevlisi olarak çağrıldı. 1933 

yılında ise SSCB’ye bağlı merkezî seçim komitesi tarafından Sovyetler Birliği Yeni 

Alfabe Merkezî Komitesine çağrıldı. 1937 yılında bu komitenin kapatılması dolayısıyla 

N.A. Baskakov Dil ve Yazı Enstitüsü Bilim ve Araştırma koluna yatay geçiş yaptı. Bu 

enstitü 1944 yılında Dil ve Düşünce Enstitüsü, 1950 yılında ise SSCB Bilimler Akademisi 



Dil Bilim Enstitüsü olarak yeniden düzenlendi. Bugüne kadar da burada çalışmaktadır.  

1941 yılında gönüllü olarak Gönüllü Milis Kuvvetleri Kiev Halk Tümenine giren 

N.A. Baskakov, kısa bir süre sonra SSCB Bilimler Akademisi başkanlık heyeti tarafından 

geri çağrılarak Altay Dilini incelemek ve ilmî çalışmalarda bulunmak üzere Dağlık-Altay 

Muhtar Vilâyetinde görevlendirildi. N.A. Baskakov burada Dil ve Edebiyat Bilim 

Komisyonunun Dağ-Altaysk’a tahliye edilen daha sonra da Moskova’ya taşınan V.İ. Lenin 

adlı Moskova Pedagoji Enstitüsünün kuruluş çalışmalarına katıldı. N.A. Baskakov 1943 

yılından itibaren Dil ve Yazı EnstitüsündeV.İ. Lenin adlı Moskova Pedagoji Enstitüsünde 



Altay Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı olarak çalışmağa devam etti.  

Araştırma faaliyetine etnograf olarak başlayan N.A. Baskakov’un ilmî alanının 

belirlenmesine ve canlı Türk dillerini ve az incelenen ya da hiç incelenmeyen lehçeleri 

inceleme çalışmaları araştırmalarına, Türk dillerini devamlı konuşanlarla sürekli temas 

halinde olması yardımcı oldu.  

1926 yılının Nisan ayında fakülte dekanlığı ve I. Moskova Devlet Üniversitesi Etno-

Arkeoloji Müzesi profesörlerinden A.N. Maksimov ve V.K. Trutkovskiy’nin yardımları ve 

insiyatifleri ile N.A. Baskakov, Karakalpak Dili ve yaşamını incelemek üzere 5 aylığına 

                                                 

*

 Sovetskaya Tyurkologiya, 1980, No 2, s.87-88. 




SOVYETLER BİRLİĞİ TÜRKOLOJİSİ NİKOLAY ALEKSANDROVİÇ 

BASKAKOV (Doğumundan Sekseninci Yıldönümüne) 

Karakalpak Muhtar Vilâyetine gönderildi. Bu araştırma çalışmalarının sonuçları Baskakov 



tarafından ilk çalışma olarak Karakalpakların Etnografya Denemeleri’nde yayımlandı. 

1928 yılında Baskakov Hiva ve Karakalpak Muhtar Vilâyetine etnografya ve folklor 

araştırmaları için gönderildi. Moskova’da bulunan Kazak temsilciliğinin daveti üzerine 

Kazakistan’a giden Baskakov burada özellikle Uygurların dili ve folkloru ile ilgili bilgiler 

topladı. Baskakov’un üniversite öğrencisiyken folklor ve eski kelimeler sözlüğü dışında 

kalan ve Uygur dilinin ses ve yapı bilgisi ile ilgili kısa özelliklerini içine alan “Isık Köl 



Yakınındaki Uygurların Dili”  adlı çalışması 1978 yılında yayımlandı. Baskakov 1929 

yılında Halk Bilimi Merkez Müzesi’nin davetlisi olarak Hiva gezisi çalışmalarına katıldı. 

1930 yılında Baskakov, S.E. Malov tarafından düzenlenen Karakalpak Muhtar Vilâyetinin 

kuzey bölgelerindeki dili incelemek üzere dil bilim araştırma çalışmalarına yönetici olarak 

katıldı. Burada yapılan çalışmaların sonuçlarını 1932 yılında Turtkul’da yayımlanan 

“Karakalpak Dilinin Özetlenmiş Dil Bilgisinde genelleştirdi. 1935, 1936, 1938 ve 1945 

yıllarında düzenlenen araştırma inceleme gezilerinde daha çok dil bilim araştırmaları 

gözetilmiş ve çok zengin malzemeler ortaya çıkarılmıştır. Bu malzemeler Baskakov’un 

“Karakalpak dilinde Kelime Bölükleri ve Kelime Yapımı adlı doktora tezinin temelini 

oluşturmuştur. Baskakov bu tezini 1950 yılında tamamlamıştır. “Karakalpak Dili” temel 

monografisi iki kitap halinde çıkmıştır: “Diyalektoloji üzerine Malzeme –Metinler ve 

sözlükler (Moskova 1951) ve “Ses ve Yapı Bilgisi” (Moskova, 1952). Şunu da belirtmek 

gerekir ki bu monografide ve Baskakov’un diğer yayınlarında sunulan diyalektoloji 

malzemeleri Türk folklorunu inceleyenler tarafından da kullanılabilir. Okuyucu burada 

halk eserlerinin temel ürünleri olan büyü sözlerini, düğün  şarkılarını, kült ilâhileri, 

ninnileri, çocuk şarkılarını, masalları, halk şiirlerini, atasözlerini, tekerlemeleri, gençlik 

şarkılarını, dostluk; aşk; hiciv şarkılarını, destanları ve efsaneleri bulabilir.  

Büyük Anayurt savaşına kadar Baskakov’un Karakalpak Muhtar Vilâyetine ya da 

Oyrot Muhtar Vilâyetine, Kazakistan’a, Kırgızistan’a; Dağıstan’da ve Kuzey Kafkasya’da 

bulunan Nogaylara gidişi bazı  yıllar kaydedilmemiştir. Baskakov’un 1941-1943 yılları 

arasında Dağlık-Altay Muhtar Vilâyetinde bulunması Altay dili konusunda diyalektolojik 

malzemeleri toplaması açısından çok yararlı olmuştur. Buradaki çalışmaların sonuçları 

Türk dilleri ve lehçeleri konusunda geniş, yeni malzemeleri bilim yaşamına sokan ilmî 

makaleler ve ayrıntılı monografilerdir. Burada “Nogay Dili ve Lehçeleri- Dil Bilgisi

Metinler ve Sözlükler” adlı monografisi (1940), “Altay Dilinin Lehçeleri” adlı makalesi 

(1956), “Altay Dili” adlı monografisi ve son olarak çok ciltli monografisi “Altay Dilinin 



Kuzey Lehçeleri” hatırlatılabilir. Bu monografinin I. cildi “Kara Tatarların (Tubakici) 

Diyalekti. Metinler ve Tercümeler” 1965 yılında ortaya çıktı. Serinin sonraki cildi “Kuukici 

Tatarlarının Diyalekti. Dil bilgisi Denemesi, Metinler, Tercüme ve Sözlük” yayına hazırlan-

maktadır, ayrıca yazar Altay Dilinin Güney Lehçelerine adanan denemeler serisi yayımlamayı 

amaçlamaktadır.  

Yaşayan Türk dillerini inceleme sürecinde Baskakov’un aklında bu dillerin dil 

bilgisi yapısına uygun özgün görüşler sistemi oluşmuştur. Bu sistem, Türk dil bilgisinin 

özel sorunları konusundaki sayısız yayınlarına ve geniş genel çalışmalarına da 

yansımıştır. Bu çalışmalardan “Türk Dilleri (1960)” ve “Türk Dillerinin İncelenmesine 

Giriş (1962)”i hatırlatmak gerekir.  

N.A. Baskakov “Türk Dillerinin Sınıflandırılması. Gelişimi ve Dönemleştirilmesi 



(1952)” adlı çalışmasında Türk dillerinin sınıflandırılmasının ilk önce Türk dillerinin 

gelişmesinin tarihî sürecini incelemenin temelinde, Türk halklarının, Türk dillerini 

konuşanların tarihinde, dolayısıyla Türk dillerinin dil bilgisi yapısı ve sözcük bileşimi 

göz önünde tutularak yapılması gerektiğini savunmaktadır. Böylece hemen hemen tek 

sınıflandırma şeması sunmaktadır. 



SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ 

9

Şu sıralar Baskakov “Türk Dillerinin Yapısının Tarihî ve Tipolojik Niteliği” adlı 



araştırma serisi üzerinde çalışmaktadır. Türk Dillerinin kelime öbekleri ve cümle bilgisi, 

kelimelerin biçim bilgisi yapısıyla ilgili eserin ilk iki cildi yayımlanmıştır.  Türk 



Dillerinin Tarihî ve Tipolojik Ses Bilgisi tamamlanmaktadır. Bu çalışmada  “Türk 

Dillerinin tipolojik özelliklerinin genel niteliğini bütün dillerin, genel kategorilerine ve 

kendilerine özgü özelliklere sahip olan belli başlı diller gibi verme; bütün Türk dillerine 

özgü tek bir yapının gelişimini olayların kronolojik sırasını inceleme temelinde tespit 

etme” sorunu çözümlemektedir.  

N.A. Baskakov’un çok yönlü çalışmalarından bahsederken onun kültür alanına aktif 

katılımını, özellikle Türk dilleri için alfabe ve yazının hazırlanmasındaki katkılarını, millî 

okullar için yöntemle ilgili tavsiyeler ve yardımcı kitapların hazırlanmasında katkılarını, 

millî-Rusça ve Rusça-millî sözlükler dizisinin (Uygurca-Rusça, Rusça-Uygurca; Karakal-

pakça-Rusça, Rusça-Karakalpakça; Oyrotça-Rusça, Rusça-Oyrotça; Hakasça-Rusça

oluşturulmasındaki katkılarını anmamak mümkün değildir.  

N.A. Baskakov ilmî çalışmalarını aktif öğretmenlik faaliyeti ve uzman Türkologların 

yetiştirilmesiyle birleştirmiş, ayrıca ilmî ve topluluk çalışmalarını yürütmüştür. O, okullara 

ve yüksek okullara yardımda bulunmanın yanı  sıra daimî danışmanlık, yöntem 

komisyon başkanlığı, Sovyetler Birliği Türkologları heyet üyeliği, Lenin ve devlet 

ödülleri uzman komisyon üyeliği, Sovyetler Birliği Türkoloji dergisi yazı kurulu üyeliği 

ve Sosyalist millet dillerinin gelişmesi üzerine Bilim Meclisi başkan yardımcılığı 

görevlerini de yürütmüştür.  

N.A. Baskakov’un ilmî çalışmaları hem yurt içinde hem de yurt dışında büyük takdir 

kazanmıştır. O, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti; Türkmen ve Kazakistan 

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri; Karakalpak Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlerinin 

emektarı, Büyük Britanya ve İrlanda Kraliyetleri Asya Toplumu, Türk Dil Bilim Kurulu, 

Uluslar Arası Ural Altay Kurulu (Hamburg), Polonya Şarkiyat Toplumu şeref üyesi; Fin-

Ugor Kurulu (Helsinki) üyesi ve muhabiridir.  

Bugün de N.A. Baskakov her zamanki gibi çalışmalarına devam etmektedir. Ona 

sekseninci yıldönümü dolayısıyla sağlık ve yaratıcı aktifliğinin uzun yıllar devamını 

diliyoruz. 



Çeviren: Faruk ÖZTÜRK 

Yüklə 26,72 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə