Microsoft Word Baskakov Yuldasev new

---

BÜYÜK TÜRKOLOG BASKAKOV

*

 

A.A YULDAŞEV 

E.D. DEYENOV 

İnsan oğlu ancak kendi çabalarıyla geniş kitlelerin hürmetine ve saygısına sahip 

olur ve onun adı her zaman izzet ve hürmetle anılır.  

Türk dillerinin yapısını yorulmadan araştırarak yapmış olduğu birçok değerli çalışma 

sayesinde izzet ve hürmete layık olan, adı her türlü araştırma işlerinde büyük bir dikkatle 

anılan ve Türkoloji’de yeri ve katkısı bulunan en değerli Sovyet Türkologlardan biri de 

Nikolay Aleksandroviç Baskakov’dur. Baskakov’un büyüklüğü sadece bizim kudretli 

halkımıza malum olmamış, hatta bütün Sovyetler Birliği’nde de teslim edilmiştir. Onun, 

Sovyet Türkolojisi’nin başarısına katkısı çok milletli Sovyet memleketinin içinde olan 

RSSFC, Kazakistan, Türkmenistan’da, bunun gibi Karakalpakistan’da özellikle bu cumhuri-

yetlerin ilimler akademilerinde ilerde ilmî çalışmalar yapacak olan ilim adamlarını 

yetiştirmede yaptığı hizmetleri, mekteplerdeki ve terbiye işlerindeki çalışkanlığı ve bütün 

bunların üzerine çalıştığı alanla alâkalı başarıları ortadadır. Prof. Dr. N.A. Baskakov, 

Kazakistan ve Türkmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlerine ve Sovyet Sosyalist 

Cumhuriyeti’ne bağımlı Karakalpakistan’a emeği geçen ilim adamı  şöhretini kazandı. 

1968 yılı uluslararası Ural-Altay topluluğunun (Societas Ural- Altaica, Hamburg) itibarlı 

üyesi, 1969’de Finlanda’nın Fin-Ugor cemiyetinin(Societe Finno-Ougrienne, Helsinki) 

muhabir üyesi, 1971’de Belçika İlim Cemiyetinin (Korosi Csoma Taisasag, Budapeşt) ve 

Türk Dil Kurumunun (Ankara) şeref üyeliği payelerine erişmiştir.  

Baskakov 22 Mart 1905’de Arhangelsk bölgesinin Solviçezodske şehrinde memur 

bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. O, birinci Arhangelsk bölgesinin Gryazovets 

şehrindeki orta okuldan mezun oldu. 1925’te Moskova Üniversitesi Tarih-Etnografya 

Fakültesi’ni kazanan Baskakov, Moskova Üniversitesindeki öğrencilik yıllarında 

vatanımızın en değerli şarkiyatçıları V.V. Bartold, V.V. Gordlevskiy, profesörler A.N. 

Maksimov, V.K. Trutovskiy ve ismini burada zikretmeyeceğimiz daha birçok bilim 

adamının gözetiminde Türkoloji ilmine dair genel bilgi alarak biraz da kendi merakı ve 

gayreti sayesinde bu saha ile alâkalı derin bir bilgi birikimine ulaşmıştır. 

Üniversitedeki öğrencilik yıllarından başlayarak Gordlevskiy’i ile arasında 

öğrenci-üstat ilişkisi başlamış, bu durum elbette ki N.A. Baskakov’un ilme olan yetenek 

ve ilgisinin artmasında çok tesirli olmuştur. V.V. Gordlevskiy’in yönetimi altında 

Türkoloji’ye karşı duyduğu alaka gittikçe derinleşen Baskakov’un sonraları kazanacak 

olduğu başarıda üstadının büyük payı vardır. Üniversiteyi başarılı bir şekilde bitirdikten 

sonra 1930 yılı  Şubat ayında Karakalpakistan’ın Törtkül şehrine staja gönderilen 

Baskakov, 1931 Ekimine kadar Karakalpak kapsamlı  İlim Araştırma Enstitüsü’nün 

Etnografı Dilbilim Bölümünü yönetmiştir. Baskakov’un bunun gibi Karakalpakistan 

bölgesine olan seferi bundan itibaren ilim-araştırma işinde belli bir sahada yetişmesine 

ve onu benimsemesine imkân verdi. Bu andan başlayarak N. A. Baskakov’un ilk ilmî 

hedefi dilbilimcilik oldu. Bu yıllarda Baskakov, araştırılmayan Türk dillerini 

Karakalpak diline has bir takım özellikleri kendisine araştırma konusu olarak seçmiştir. 

                                                 

*

 A.A. Yuldaşev, E.D. Deyenov, N.A. Baskakov, Karakalpakstan, 1974, s. 52. Bu metinden 

beni haberdar eden Cengiz Buyar’a müteşekkirim. (Müt)  

---

BÜYÜK TÜRKOLOG BASKAKOV 

12

Baskakov, Karakalpak bölgesinde bulunduğu zamanlarda ilk adımlarını dil meselelerini 

en güncel işlerini tam zamanında yapılmasını talep ediyor ve aynı zamanda pratik 

meseleleri çözmeye katılıyordu. Aslında o zaman dil meselelerinin üzerinde durarak 

çözecek kabiliyetle ilim adamları ve ilmî yönden ispatlanmış gerekli adresler yoktu.  

Karakalpakların dilini her yönüyle dikkatle derin bir şekilde öğrenen ve bu konuya 

ilmî açıdan yaklaşanların başında gelen Baskakov, 1922’de Karakalpak dili üzerinde 

kendinin ilk ve geniş çaplı araştırmasını yayınladı. Bu çalışma, Baskakov’un 1932’de 

Törtkül’de Rusça yayınlanan  Karakalpak Dilinin Kısa Grameri adlı eseridir. Bu 

çalışma, Baskakov’un ilim aleminin hizmetine sunduğu ilk eseridir. O, Karakalpak millî 

edebî dilini dünyaya tanıtan ilk kişidir. Bu eser, dönemin en önemli alimlerinden, büyük 

Sovyet Türkoloğu S. E. Malov tarafından büyük övgülere mahzar olmuş ve Malov, 

bahsi geçen eserin paha biçilemez büyük değere sahip olduğuna işaret etmiştir. Neticede 

önce etnografya ile meşgul olan Baskakov, dil üzerindeki ilk başarısından dolayı 

kendisini tamamen dilbilimine adamış ve dilbilim meselesini ön plana almıştır.  

Baskakov, Şarkiyatçıların Karakalpak bölgesinden Moskova’ya gelmesiyle beraber 

1931-1932 yılları arasında dil kurumunun ilim görevlisi olarak çalışmaya başlamıştır. 

Bu kurumdaki çalışmalarını, dilbilimin en büyük ve önemli sahası olarak ifade 

edebileceğimiz sözlükçülüğe ayıran Baskakov’un bu çalışmalarının neticesi olan 

Uygurca-Rusça Sözlük 1935 yılında Moskova’da yayınlanmıştır. Bu yıllardan sonra ise 

Baskakov’un dillerin kelime hazinesine karşı bir ilgi duyduğunu görüyoruz. Ağır ve bir 

o kadar da karışık olan bu meseleye dair kendi ilmî çalışmalarında da özel bir yer veren 

büyük Türkolog, 1932- 1938 yıllar arasında  İlim Araştırmaları Enstitüsünde, 1933 ve 

1937 yılları arasında ise o yıllarda oluşturulan yeni alfabeler üzerinde çalışmış ve bütün 

Sovyetler Birliği ilim aleminde çok önemli bir yere sahip olan büyük bir ilim adamı 

olarak bahsi geçen dönemlerde iki önemli çalışmayı birden yönetmiştir. 

Baskakov, 1937 yılından itibaren Dil ve Yazı İşaretleri Enstitüsünde çalışmaya başlamıştır. 

Bu Enstitü sonraları SSCB İlimler Akademisi Dilbilimi Enstitüsü olarak tekrar kurulmuştur.  

Baskakov’un ilim dünyasına kazandırdığı ilk eseri, başka bir deyişle ilim dünyasına 

attığı ilk adımı, Karakalpak dili ve imlasını son derece titiz bir şekilde araştırmak suretiyle 

elde ettiği sonuçları bir araya getirdiği eseridir. Bu kitap 1930 yılında yayınlanmıştır. 

Baskakov tarafından yapılan ilmî araştırmalar neticesinde neşredilen eserlerin 

sayısı yazımızın devamındaki yayın listesinde de açıkça görülebileceği gibi çok fazladır. 

Baskakov’un kalemine ait 23 eserden oluşan çalışma başka müelliflerle beraber 

yazılmıştır. Ayrıca 1155 basma kalıp ölçüdeki 40 eserden oluşan çalışmayı tashih etmiş 

ve devamındaki yaptığı eseri kaybolmuştur.  

Baskakov, Sovyet dilbilimin büyük bir bölümü olan Türkoloji ilmine katkısı çok 

büyüktür. Yazarın eserleri o kadar çoktur ki, saymak mümkün değildir. O yüzden biz 

kısaca ve önemli eserlerini seçerek gereklilerini saymakla sınırlı kalıyoruz. Aslında 

Baskakov’un eserlerini Türkologlar çok iyi biliyorlar ve ona gereken değeri veriyorlar.  

Baskakov epey zaman sonra Karakalpak dili araştırmasını istekle devam etti ve bu 

yönde verdiği emeği çok verimli oldu. Onun için de Karakalpak dilini her yönden araştırarak 

belli bir sisteme sokarak, onun gramer yapısını, kendine has özelliklerini Sovyetler 

Birliği’ne, bizim halkımıza ve başka yerlere geniş bir şekilde tanıttı. Baskakov’un emeği çok 

büyüktür ve dikkat edilecek derecededir. Biz Karakalpak dili hakkında görüşlerden fikir 

ürettiğimizde N.A. Baskakov’un adı geçmeyen ve onun kalemi değmedik konuları bulmanın 

çok zor olduğunu görüyoruz. Çünkü Karakalpak dilbilimi hakkındaki güncel meselelerin 

çoğu Baskakov tarafından derin bir şekilde araştırılmıştır. Baskakov Karakalpakistan’a 

ilk gittiği günden bugüne kadar 30 kitap yazarak yayınlayıp halka sundu. 

---