Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 70 qeyd edir ki, «cənubun hökmdarı … əmr etdi ki, vergi onun üçdə biri qədər yüngülləşdirilsin» (136, k.2, f.31). Xəlifə Cavanşiri böyük hörmət və qiymətli hədiyyələrlə yola saldı: «Cənubun hökmdarı Şərqin hakimini başına tac qoyulmuş padşah kimi, daha da yüksək təriflərə layiq gördü və əmr etdi ki, ona Hindistandan gətirilmiş və yaxşı öyrədilmiş nəhəng fil bağışlasınlar … sonra xəlifə Cavanşirə quşların ən gözəlini – tutuquşunu bağışladı. Bundan əlavə, xəlifə ona başqa hədiyyələr də bəxş etdi: qızıl qınlı polad qılınc, mirvari ilə süslənmiş kaftan, qızıl xaçlar, ipək parçalar, əba və cürbəcür qiymətli geyimlər. Bundan başqa, ona özü mindiyi atlardan əlli ikisini bağışladı» (136, k.2, f.31). Cavanşir böyük ənamları ilə birlikdə geri qayıdaraq Bərdəyə gəldi və xəlifədən aldığı imtiyazları elan etmək üçün məclis çağırdı. M.Kalankatlı: Cavanşir «öz qış iqamətgahı olan ölkə paytaxtına (Bərdəyə – Q.H.) getdi və burada ümumxalq məclisini çağırdı» (136, k.2, f.31). M.Kalankatlı Cavanşirin yeni libasda çar kimi hərəkətlərindən, geyimindən, dövlət idarəçiliyindən, çar sarayının görünüşündən, nəhəng filin əzəmətindən, tutuquşunun qəribə təsirindən, qızıl yəhər-yüyənli ərəb atlarından bəhs edir (136, k.2, f.31). Beləliklə, öz hakimiyyəti dövründə Albaniya hökmdarı Cavanşir ölkəsini Bizans və ərəblərlə mübarizədə qoruyub sax- laya bildi. O, bir sərkərdə, hökmdar, mahir diplomat, siyasətçi kimi ölkənin siyasi-iqtisadi mövqeyinin möhkəmləndirilməsilə, xalqın sosial vəziyyətinin və mədəni həyatının yaxşılaşdırılmasına və inkişafına geniş şərait yaratdı. «O, dörd xalqın hakim padşahlarının hörmət və iftixarını qazanmışdı» (136, k.2, f.31; 15, s.76). Lakin Cavanşirin xəzərlərlə münasibətləri normal məcraya saldıqdan sonra Bizansın Xilafətlə apardığı müharibələrdə Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 71 zəifləməsindən istifadə edərək Xilafətlə münasibətlərə üstünlük verməsi və qazandığı uğurlar ona qarşı düşmən ünsürlərin baş qaldırmasına səbəb oldu. Albaniya dövlətinin qüdrətli hökmdarı Cavanşir 681-ci ildə sui-qəsd nəticəsində qəflətən öldürüldü (125, s.161). M.Kalankatlı Cavanşirin öldürülməsi barədə aşağıdakı məlumatı verir: «İstirahətini Uti vilayətinin yaylaqlarında keçirən Cavanşir Bərdə şəhərinə qayıdaraq xaçqaldırma bayramını özü tikdirdiyi kilsədə keçirmək istədi. Gecənin birində öyrədilmiş cani – Arcahunik mahalından olan Varazo hazırlıq tədbirləri görərək gecə Cavanşiri öldürdü» (136, k.2, f. 36; 15; 296). Z.M.Bünyadovun fikrincə, Cavanşir təxminən 681- ci ildə bizanspərəstlərin gizli qəsdi nəticəsində öldürülmüşdür (15, s.100). M.Kalankatlı bildirir ki, «Cavanşirin faciəli ölümü və qəflətən öldürülməsi ölkədə çox narahatlıq yaratdı, dolaşıq hadisələrə səbəb oldu» (136, k.2, f.36). Qeyd etmək lazımdır ki, M.Kalankatlının «Albaniya tarix- i» əsərindən Cavanşirin öldürülməsi dövrün hakimiyyət mübarizəsi, dövlətlərin düşmən münasibətindən çox xainlik, paxıllıq, xəyanətkarlıq xislətindən yaranan bir qəsd kimi anlaşılır. Dövrün mürəkkəb hadisələrlə zənginliyi və M.Kalankatlının qeyd etdiyi kimi, erməni əyanları və kilsə başçılarının Cavanşirin şöhrətinə həsədi, paxıllığı haqqında məlumat onun öldürülməsinin nə ilə bağlı olduğundan xəbər ve- rir (136, k.2, f.36). Cavanşirin öldürülməsi haqqında M. M.Kalankatlının mətnindəki məlumatları təhlil edən K.V.Trever Knyazın öldürülməsinin əsl səbəbinin müəmmalı qalması qənaətinə gəlır (363, s.249). Tədqiqatçı o dövrün erməni müəlliflərinin də bu məsələnin üstündən sükutla keçdiyini xüsu- si qeyd edir. M.Kalankatlı isə «böyük faciə» adlandırdığı, «ölümünə bütün ölkənin yas tutduğu» Cavanşirin öldürülməsinə Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 72 səbəb olan qüvvələr haqqında konkret heç nə yazmır (363, s.249). İnanmaq olmur ki, dövrün tarixçisi M.Kalankatlı hökmdar Cavanşirə dair hər bir məsələyə diqqətlə yanaşdığı, hər incəliyi qeyd etdiyi halda, Cavanşirin ölümünün səbəbini bilməsin və ya sadəcə, buna laqeyd qalsın. Bəlkə də bu məqam tarixçinin əsərinin bu hissəsi tərcümə edilərkən (erməni dilinə) sonradan yox edilmişdir. M.Kalankatlı Bizans imperatorunun Cavanşiri yanına dəvət edib, onu hörmətlə qarşılamasından və ona hədiyyələr verməsindən bəhs edərkən yazır ki, «belə səməvi hədiyyələri almış Cavanşiri gördükdə erməni əyanları və sərkərdə Hama- zasp ona paxıllıq etdilər, lakin o, buna heç əhəmiyyət vermədi» (136, k.2, f.36). Tarixdə belə halların dəfələrlə təkrarlanması göstərir ki, ermənilərdə paxıllıqdan güclü hiss yoxdur. Erməni məkrinə fikir verməmək, onların hiyləsinə məhəl qoymamaq, unutqanlıq belə hadisələrin tarixdə dəfələrlə təkrarına səbəb olmuşdur. Cavanşirin, katolikos Nersesin öldürülməsi, Xaqan qızına qəsd və s. hələ ilk orta əsrlərdə baş verənlər idi (136, k.2). M.Kalankatlı Cavanşirin Şamda Xəlifə ilə görüşdən təntənə ilə geri qayıtdığını təsvir edərkən bildirir ki, «…Cavanşiri böyük şan-şöhrətlə yola saldılar. Ayrarat vilayətinə gəldikdə onu Mamikonlar nəslindən olan Qriqor və onun əyyanları qarşıladılar. Qriqor onu öz Aruc şəhərciyinə apardı. Buraya katolikos bakirə Anastas (666-667-ci illərdə ka- tolikos olub) da gəldi. Cavanşir ona salam verdi və təzim etdi, katolikos da ona xeyir-dua verdi» (136, k.2, f.30). Təəssüf ki, mənbədə bu xeyir-duaların Cavanşirin taleyində göstərdiyi nəticə əlaqələndirilmir, başqa sözlə, bu barədə aydın məlumat verilmir. Cavanşirə sui-qəsd edilməsinin əsl səbəbinin bu baxımdan araşdırılması düzgün olardı. Çünki həmin qəbildən olan faciələr sonrakı tariximizdə dəfələrlə təkrar edildiyindən bu fikir şübhə doğurmamalıdır. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|