Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 73 Hadisələrin sonrakı gedişi zamanı Albaniya taxt-tacının mərkəzi iqamətgahı olan Bərdədə baş vermiş hadisələr – erməni katoli- kosunun satqınlığı və araqarışdırması ilə Xəlifə Əbdü-l-Məlik tərəfindən törədilmiş hadisələr göstərir ki, bunların heç biri təsadüfi olmayıb – əvvəlcədən hazırlanıb razılaşdırılmış və ardıcıl həyata keçirilmiş planlı hərəkətlərin nəticəsidir. Cavanşir Azərbaycan tarixində xüsusi yeri olan sərkərdə, hökmdar və tarixi qəhrəman olduğu halda, uzun müddət onun haqqında əsaslı tədqiqatların aparılmamasından hakimiyyəti və şəxsiyyəti haqqında obyektiv mühakimə yürütmək mümkün olmamışdır. Azərbaycan tarixçilərinin dövrün hadisələrini təhlil etmək imkanının məhdud olmasından istifadə edən, «avtoxton- luq», «böyüklük» xəstəliyinə tutulmuş ermənilər, özlərinə «ta- rix» yazarkən ona da (Cavanşirə) «sahib çıxmaq» fikrinə düşmüşlər. Beləliklə, yuxarıda göstərilənlərdən ümumi bir nəticəyə gəlirik ki, Azərbaycan tarixinin Mehranilər dövrünün (VII əsr) görkəmli hökmdarı Cavanşir böyük sərkərdə, uzaqgörən siyasətçi, müdrik hökmdar kimi tarixi şöhrət qazanmışdır. Cavanşir çevik və uzaqgörən siyasəti ilə ölkəni bizanslıların, Sa- sanilərin, ərəblərin, şimaldan gələn tayfaların basqınlarından, talanlarından xilas etmiş, onun müstəqilliyini qoruyub saxlamışdır. Cavanşir daxildə iqtisadiyyatın dirçəlməsinə, təsərrüfatın, sənətkarlığın, ticarətin, mədəniyyətin inkişafına şərait yaratmışdır. Alimləri, şairləri, memarları, mahir sənətkarları öz sarayına toplamış, ölkənin, o cümlədən Bərdənin inkişafına nail olmuşdur. Bərdə Cavanşirin hakimiyyəti dövründə strateji cəhətdən möhkəmlənmiş, iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş, eyni zamanda siyasi baxımdan əhəmiyyətli bir şəhərə çevrilmişdir. Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 74 Cavanşirin qəfləti ölümü ölkədə vəziyyəti xeyli gərginləşdirsə də çox keçmədən ölkənin ağsaqqalları, valiləri, hakimləri və əyanları hakimiyyətə Cavanşirin Bizans imperatoru tərəfindən konsul və patrik rütbələrinə layiq görülmüş Varaz- Peroz adlı qardaşının oğlu knyaz Varaz-Trdatı (681-688) seçdilər (136, k.2, f.38; 295, s.41). M.Kalankatlı bildirir ki, «öz müdrikliyi, ağlı, qayğıkeşliyi ilə tanınmış Varaz-Trdat ölkəni sərhədləri daxilində özünə tabe etdi və «şanlı paytaxtını» – Bərdəni ələ keçirdi» (136, k.2, f.38). Akademik Z.M.Bünyadov mənbəyə əsaslanaraq qeyd edir ki, Varaz-Trdat Albaniya taxtına xəzərlərin 681-ci ilin yayındakı hücumu vaxtında (680 və ya 681-ci ildən 688-ci ilə qədər), eh- timal ki, 681-ci ildə sahib olmuşdur (bax136, s.225). Qaynağın məlumatına görə, hün sərkərdəsi Alp İlitver Cavanşirin qəsdən öldürüldüyünü nəzərdə tutaraq intiqam almaq məqsədilə Qafqaz dağı ətəklərindəki vilayətləri talan etmişdir. M.Kalankatlıya görə, «O (Alp İlitver – Q.H.), öz böyük, şəxsi dəstəsilə düzənlikləri aşaraq Kür çayını keçdi və Uti vilayətinə daxil olaraq, buradakı insanları öz mal-qarası ilə birlikdə əsarətə aldı. Sonra onlar qayıtdılar və Lping yaxınlığında olan düzənlikdə düşərgə saldılar» (136, k.2, f.38). M.Kalankatlı bu barədə məlumat verir: «böyük katolikos Yelizarı hunlar padşahının yanına göndərdi ki, onun vasitəsilə padşaha öz həqiqi itaətini və məhəbbətini bildirsin və desin ki, o, bu məhəbbəti ona sevimli qardaş olduğu üçün bəsləyir, ona çatdırsın ki, biz albanların Cavanşirin ölümü ilə əlaqəsi yoxdur və bu ağır cinayət alçaq və mənfur bir adamın əlilə icra olunub» (136, k.2, f.38). Beləliklə, Yelizar Xəzər xaqanını inandırdı, Xəzər qoşunlarının Albaniya ərazisindən çıxıb öz ölkələrinə qayıtmasına nail oldu (136, k.2, f.38). Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 75 M.Kalankatlı yazır:«Bu vaxtdan mömin şah Varaz-Trdatın nüfuzu gündən-günə etibarlı oldu. O, ərəblərin qüdrətli və əzəmətli hökmdarlarından ən yüksək rütbələrə layiq görülüb, onun tərəfindən Şərq diyarlarının canişini, bütün Albaniyanın və Uti vilayətinin hökmdarı hüququnu almışdır. Varaz-Trdat hamıya qalib gəlib və hamını özünə tabe edib, ona tabe olan torpaqları həvəslə və əzmlə idarə edirdi» (136, k.2, f.38). Belə bir vəziyyətdə hunlarla münasibətləri qaydaya salmağa böyük ehtiyac var idi. Buna görə də Albaniyanın şahı Varaz-Trdat yepiskop İsraili hunlar ölkəsinə elçi göndərdi. M.Kalankatlı yazır ki, İsrail və onunla getmiş şəxs «Firuz- Qubad (Bərdə – Q.H.) şəhərindən çıxaraq, Kür çayını keçib Albaniyanın sərhəddini aşdılar və səfərin on ikinci günündə Lpinq şəhərinə çatdılar…» (136, k.2, f.41). Din xadiminin orada yaxşı qarşılanması və göstərilmiş münasibət səfərin əsas məqsədini həll etdi. Albaniyada nisbi sa- kitlik yarandı. Xristianlığa rəğbət göstərən Hunlarla dini əlaqələr yaradılaraq yalnız vergi toplamaqla kifayətlənmək üçün razılıq əldə edildi (136, k.2, f.42; 295). M.Kalankatlı göstərir ki, «Xursanın Albaniyaya qayıdan il-tiqini və Çat Xəzər ölkə paytaxtı Bərdə şəhərinə gəldikdə Va- raz-Trdat və katolikos Yelizarla görüşüb yenə də xahiş etdilər ki, yepiskop İsraili onların ölkəsinə buraxsınlar… «(136, k.2, f.47). Beləliklə, Varaz-Trdat İsrailə Xəzər xaqanlığı ilə Albaniya arasında vasitəçi olmağa icazə vermişdi (136, k.2, f.43). Aparılmış danışıqlar və alınmış nəticələr əsərdə dini münasibətlər və bir qədər şişirtmələrlə izah edilsə də, hər halda məlum olur ki, Albaniya hökmdarları ağıllı siyasət yeritməklə ölkəni bir çox fəlakətlərdən xilas etməyə çalışır, çox vaxt buna nail olurdular. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|