Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc



Yüklə 2,9 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/71
tarix30.12.2017
ölçüsü2,9 Kb.
#18486
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   71

Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
76
Artıq VII əsrin axırlarında Albaniyanın ümumi siyasi 
vəziyyəti gərgin idi. Ərəblərin qoyduğu ağır vergilər, xəzərlərin 
ölkə daxilinə tez-tez müdaxiləsi, bizanslıların hərbi yürüşləri 
həmin dövrün siyasi səciyyəsidir. 
Xəlifə Əbdü-l-Məlik ibn Mərvanın (685-705) canişini Al-
baniya  şahlarının rütbələri  əsasında siyahı düzəldib xəlifə 
divanına təhvil vermişdi (136, k.2, f.8). 
M.Kalankatlının verdiyi məlumata görə, «Sasani şahlığı 
tamamilə  tənəzzülə  uğradıqdan və  Cənubi taciklər (ərəblər) 
qəbiləsinin qüvvətlənməsindən sonra, onların qoyduğu vergilər 
bütün dünya üçün, xüsusən  Şərq ölkələri üçün çox ağır oldu. 
Şah Varaz-Trdat vergini üç dövlətə – xəzərlərə, taciklərə 
(ərəblərə) və romalılara (bizanslılara) verirdi. Lakin ən ağır 
boyunduruq romalılar tərəfindən idi, çünki Varaz-Trdat üç oğlu 
ilə birlikdə imperator tərəfindən çar paytaxtı Konstantinopolda 
saxlanmışdı» (136, k.2I, f.8). 
İmperator II Yustinian və  xəlifə  Əbdü-l-Məlik arasında 
təxminən 685-ci ildə bağlanılmış sazişə görə, Qafqaz 
ölkələrindən yığılan vergilər Xilafətlə Bizans imperiyası 
arasında bölünürdü (136, k.2, f.10; 15; 126; 174). 
Varaz-Trdatın hakimiyyət illərindən başlayaraq Albaniya 
da başqa  Şərq ölkələri kimi, vergiləri  ərəblərə verməyə 
başladılar (136, k.2, f.10).  Bu, ərəb işğallarının başa 
çatdırılması ilə əlaqədar idi. Z.M.Bünyadov qeyd edir ki, «əhali 
ərəb istilaçılarının Azərbaycana gəlməsini illər boyu davam 
edən zülm və  əzablardan xilas olmaq imkanı hesab edirdi. 
Ərəblər dövründə (hər halda Əməvilər hakimiyyəti başla-
yanadək) kəndlilərin vəziyyəti  əvvəlkinə nisbətən, bir qədər 
yaxşılaşmışdı, çünki ərəblər yalnız vergi və töycüləri yığır, 
ölkələrin daxili həyatına qarışmırdılar, öz dini əqidələrində  və 
dini ayinlərini icra etməkdə onlara sərbəstlik verirdilər» (15, 
s.86). 


Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
77
Digər tədqiqatçılar (N.V.Piqulevskaya, P.K. Cuze) gös-
tərirlər ki, ərəblərin işğal etdikləri ölkələrdə sonrakı onilliklərdə 
ağır vergi yükü azaldılmış, dini əqidəyə görə  təqiblər 
dayandırılmışdı (260; 338). 
Xilafət mərkəzində hakimiyyət uğrunda çəkişmələrin 
artması ilə şimal əyalətlərində, o cümlədən Albaniyada nəzarətin 
zəifləməsindən istifadə edən Xəzərlər 685-ci ildə yenidən Alba-
niyaya hücum etdilər. Belə bir mürəkkəb dövrdə Albaniya 
Xilafətdə hakimiyyətə  gəlmiş  Əməvilərin, bizanslıların və 
xəzərlərin döyüş meydanına çevrildi (136, k.2, f.16; 15, s.112). 
Beləliklə, demək olar ki, VII əsrin axırında Albaniyada 
siyasi vəziyyət mürəkkəb idi. Cavanşir öldürüldükdən sonra 
xəzərlərin Albaniyaya diqqəti artmışdı. Ərəblər   şimaldan olan 
hücumların qarşısını almaq planlarını  həll edə bilməmişdilər 
(15; 174, s.40). Xəzərlərin Cənubi Qafqazda üstünlüyə malik 
olduğu belə bir vaxtda Xilafət mərkəzində hakimiyyət uğrunda 
kəskin mübarizə gedirdi. Əməvilərin VII əsrin 50-ci illərindən 
başlanmış hakimiyyət mübarizəsi onların 661-ci ildə Kufə 
şəhərini tutduqdan sonra ələvilərin istinadgahı olan İraqı  ələ 
keçirməklə, Xilafət hakimiyyətinə sahib olmaları ilə 
nəticələnmişdi. 
Əbdü-l-Məlik (685-705) Xilafət  ərazisində  təcili iqtisadi 
və  hərbi islahatlar keçirməklə hakimiyyətini möhkəmlədərək 
Bizans və  Cənubi Qafqaz cəbhələrində  uğurlu  əməliyyatlar 
aparmaq üçün imkan yaratdı. Bununla da Xilafət özünün ən 
qüdrətli dövrünü yaşamağa başladı. Xəlifələr bundan sonra 
Xilafətin şimalına marağı artırdılar. Xilafət üçün iqtisadi və stra-
teji cəhətdən  əhəmiyyətli olan Albaniyada «qayda-qanun» 
yaratmağa başladılar (174, s.41). 
 


Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
78
III FƏSİL 
 
 
BƏRDƏ VIII - XIX ƏSRLƏRDƏ 
 
 
 
3.1. Bərdə ərəblərin hücumları dövründə.  
 
 
VII  əsrin  əvvəllərində  Şərq ölkələrinin bir çoxunu işğal 
etmiş ərəblər Sasani imperiyası ərazisinə daxil olmuşdular (633-
cü ildə). Ardıcıl davam edən  ərəb hücumları  və Sasanilərlə 
xilafət arasında gedən döyüşlər nəticəsində 651-ci ildə Sasani 
dövləti süquta uğradı (136, k.1, f.20; 15, s.74; 174, s.167). 
Bu qələbələrindən – Ktesifon (Mədain) (637-ci il), Ərdəbil 
(640-cı il), Nəhavənd (642-ci il) və digər döyüşləri – sonra ərəb 
orduları Qafqaza doğru hərəkət etdilər (136, k.2; 41). Xəlifə 
Ömərin (634-644) göstərişi ilə  ərəblər  Şimali Azərbaycanın 
cənub ərazilərini, Muğan torpaqları və Dərbənd də daxil olmaq-
la, Xəzər sahilini işğal edib müqavilə bağladılar. Xəlifə Osman 
ibn  Əffanın hakimiyyəti dövründə (644-656) davam etdirilən 
hücumlar Xəzərlərlə vuruşan  Əbdü-r-Rəhman ibn Rəbiənin 
öldürülməsi və  


Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
79
ərəblərin  məğlubiyyəti ilə  nəticələndi (34, s.12; 15, s.81; 174, 
s.61; 209, s.33). 
Ərəblərin Səlman ibn Rəbiənin başçılığı ilə başlanmış 
növbəti hücumu (646-cı ildə) Naxçıvan, Gorus, Beyləqan, Bərdə 
istiqamətində  gəlib Albaniya-nın mərkəzinə çatmışdı (136; 1; 
15; 34; 100; 174; 199; 209; 210, c. II; 356). Həmin vaxt Bərdə 
ərəblər tərəfindən tutuldu. Ərəb müəllifi  əl-Yaqubi bu barədə 
bildirir ki, «Osman (644-656) Səlmanın Arran üzərində  əmir 
təyin edilməsi barədə (fərman) verdi və o, oradan yola düşərək 
Beyləqana gəldi,  əhali onları qarşılamağa çıxdı  və onlarla sülh 
bağladı. O, hərəkətini davam etdirərək Bərdəyə gəldi, əhali onlar 
ilə məlum şərtlərlə sülh bağladı» (359, s.3). 
Ərəblərin Albaniyaya hücumları haqqında  ətraflı  və 
mötəbər məlumat verən müəlliflərdən biri olan əl-Kufi yazır: 
«Səlman ibn Rəbiə (646-cı ildə) onunla birlikdə olan iraqlılarla 
… yola düşdü» (34, s.9). Ərəblərəqədərki  Cənubi Qafqaz 
əhalisi «kilsə birliyi»ndə (15, s.92, 141; 273, s.57) olan dövrdən 
fərqli olaraq ərəblər dövründə bu vilayətlərin birliyi təmiz inzi-
bati qaydada idi  və onlar bir xilafət canişini tərəfindən idarə 
olunurdu ki, buna görə də İbn Havqəl bildirirdi: «Biz Arran və 
Azərbaycanı bir rayonda birləşdirdik, onları eyni bir canişin 
idarə edir, buna mən və mənim  sələfim (başqa sözlə, əl-İstəxri) 
şahidik» (181, s.236; 270, s.33; 273, s.57). 
Əl-Kufi ərəb hücumları ilə əlaqədar bildirirdi ki, ərəblərin 
onların ölkəsinə hücum etməsindən xəbər tutmuş «məliklər 
qaçmağa üz qoydular, dağlarda, qalalarda, dərələrdə  və qalın 
meşələrdə möhkəmləndilər» (34, s.10). 
Salman ibn Rəbiə onun ordusuna müqavimət göstərənləri 
məhv edir, rastına çıxan bütün şəhər və qalaları tuturdu. Artıq o, 
gəlib Beyləqana çatmışdı (34, s.9). Əl-Kufi yazır: «Beyləqan 
əhalisi onun qarşısına çıxıb aman dilədi  


Yüklə 2,9 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   71




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə