Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 80 və ordusu üçün düşərgələr ayırdı; sonra isə pul vermək şərtilə onunla müqavilə bağladı. O da bu şərtləri qəbul etdi. Bundan sonra o, Beyləqandan çıxıb Bərdə qalasına hücum etdi. Bərdənin əhalisi onunla pul təzminatı vermək şərtilə müqavilə bağladı» (34, s.9). Əl-Kufi ilə həmdövr ərəb müəllifi əl-Bəlazuri ərəblərin hücumları barədə bir qədər də əlavələrlə məlumat verir: «Sal- man ibn Rəbiə xəlifə Osmanın əmri ilə Arrana doğru hərəkət etdi və o, yerli əhaliyə yaşayışlarını, şəhərin divarları və onların əmlaklarının toxunulmazlığını təmin edəcəyinə və onları can və torpaq vergisindən azad edəcəyinə söz verərək, Beyləqanı sülh yolu ilə tutdu. Sonra Salman Bərdəyə gəldi və Turtur (Tərtər) çayının sahilində şəhərdən bir fərsəxdən az məsafədə düşərgə saldı. Şəhər sakinləri darvazaları onun üzünə bağladılar və o, onlara bir neçə gün təzyiq göstərməli oldu. O, bu vaxt biçini təzə qurtarmış kəndlərin üzərinə basqınlar etdi. Onlar Beyləqan sakinləri ilə olduğu kimi sülh bağlamağa (məcbur oldular). Şəhər darvazalarını açdılar, o, şəhərə daxil oldu və orada (bir müddət) vaxt keçirdi. Sonra atlı dəstələrilə oradan hərəkət etdi, Şavşan, Masvan, Ud, Xerxilan, Tabar və Arranda digər yerləri tutdu. Bəlasacanda islamı qəbul etməyi təklif etdi, ancaq onlar ona hərblə cavab verdilər, lakin o, onları üstələdi və bir hissəsinin üzərinə baş vergisi qoydu, bir hissəsi isə islamı qəbul etdi və sədəqə – zəkat verdi. O, Bərdədə yerləşib qüvvə topladıqdan sonra ətraf yerlərə qoşun göndərdi, yaxın kənd və şəhərləri özünə tabe etdi» (209, s.16). Özündən əvvəlki və sonrakı müəlliflərdən fərqli olaraq əl- Kufi həmin hadisələrə aid əlavə məlumatlar verir. O yazır: «Salman Bərdə və digər şəhərlərdən xeyli pul alaraq öz əsgərləri arasında payladı və bununla onları daha da şirnikləndirdi. Sonra o, özünün süvari qoşunu ilə Cürcana (Gürcüstana) hücum etdi. Oranın əhalisi onunla da Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 81 müəyyən edilmiş məbləğdə illik təzminat vermək şərtilə sülh bağladı» (34, s.18). Mənbələrin verdiyi məlumatlardan göründüyü kimi, Ərəblər Bərdəni tutmuş və qısa bir müddətdən sonra şəhəri tərk etmişlər (645-646) (15, s.80, 82, 83; 209, s.5-16). Bərdənin ərəb orduları tərəfindən tutulmasına dair iki fikir mövcuddur. Biri odur ki, Bərdə döyüşsüz, qısa müqavimətdən sonra ərəblərə təhvil verilmiş, ikincisi – şəhər güclü müqavimət göstərmiş, hətta qala divarları dağıdılmış, çox sayda insan öldürülmüşdür (34, s.7; 100, s.17; 209, s.5). Ərəb mənbələrində ərəb canişinləri tərəfindən Bərdə şəhərinin qalasının bərpa edilməsi barədə məlumatlardan aydın olur ki, Bərdə şəhərində və qalasında həqiqətən dağıntılar olmuşdur (34, s.7). Ərəb mənbələrinə görə, Bərdənin qala divarları VII əsrdə (628-ci ildə) xəzərlərlə döyüşlər zamanı dağıdılmışdır (359, s.8). Bərdəni tamamilə öz əllərinə keçirmiş ərəblər Kürün sağ sahilində işğallarını başa çatdırdıqdan sonra çayın sol sahilinin işğalına başladılar. Şimala doğru hərəkətdə məqsəd Şirvan və Dərbəndə qədər olan şəhər və kəndləri tutaraq tabe etmək və ey- ni zamanda Qafqazda ağalıq edən, Cənubi Qafqazı təsir dairəsində saxlayan xəzərlərin müqavimətini qıraraq onları qor- xutmaq və həmin əraziləri öz təsiri altında saxlamaq idi (34, s.28). Qaynaqda göstərilir ki, «Bundan sonra Salman və onun silahdaşları geriyə döndülər və Kür çayına çatıb, onun o biri sahilinə keçənədək irəlilədilər. Onlar Şirvan torpağına yetişib orada düşərgə saldılar. Sonra ərəblər Şirvanın hökmdarını dəvət etdilər və onunla təzminat ödəməsi şərtilə sülh bağladılar. Səlman Şirvandan çıxıb daha da irəliyə gedərək Şabrana, Maskata yetişdi. Bundan sonra o, oradakı hökmdarlara elçilər göndərib onları yanına dəvət etdi. Onun yanına əl-Ləkzin, Filanın və Təbər Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 82 saranın (Tabasaran) hökmdarları gəldilər. Hamı ona pul və hədiyyələr gətirdi, ildə müəyyən edilmiş təzminatı ödəməyə razılıq verdi. O da bütün bunlarla razılaşdı. Bundan sonra, Sal- man Bab əl-Əbvab tərəfə getdi. O, xəzərləri təqib edərək onların torpaqları ilə irəlilədi. Lakin xəzərlər xaqanın başçılığı ilə 300 min nəfərlik qoşunla hücum edib ərəb ordusunu qırdılar. Salman ibn Rəbiə və onunla olanların hamısı öldürüldü (644-cü il)» (34, s.9-10). Bununla əlaqədar Azərbaycanın çox hissəsi ərəblərin itaətindən çıxdı. Salman ibn Rəbiənin ölümündən (644-cü il) sonra Həbib ibn Məsləmənin Azərbaycana və Arrana yürüşü başlandı (34, s.11). O, altı minlik piyada və süvari ordusu ilə Xilata gəldi, Sirac Tayrdan (Şirak) keçərək Gürcüstana yaxınlaşdı, onlardan 800 min dirhəm bac almaq şərtilə sülh bağladı. Xəlifə Osman Həbib ibn Məsləməyə məktub yazıb onun yerinə Hüzeyfə ibn əl-Yəməni təyin edənədək o yerləri idarə etdi (34, s. 11). O, Arranda nisbi sakitlik yaratdı. Osman Huzeyfa ibn əl-Yəmən vali təyin edildikdən sonra o, tutulmuş şimal ərazilərini yaxşı idarə etmək üçün canişinliyin iqamətgahını Dəbildən Bərdəyə keçirdi (656-cı il) (174, s.28; 209, s.5). Əl-Bəlazuri ərəblərin Bərdədən sonra digər şəhərlərə et- diyi yürüşlərdən bəhs edərək bildirir: «Bir neçə Bərdə sakini mənə xəbər verdi ki, Salman ibn-Rəbiə qədim şəhər sayılan Şəmkirə qoşun göndərdi, onu tutdu» (209, s. 14). O, sonra qeyd edir ki, «Salman Arrasla (Araz) Kürrün (Kürün) qarışdığı yerə – Bərdincə gəldi, Kür çayını keçərək Qəbələni tutdu. Həmin vaxt vilayətdə hakimiyyətə Hüzeyfə ibn əl-Yəmən təyin edildi (656- 657). (Hüzeyfə) Bərdəyə gələrək bu şəhərlə Xalxal və eyni za- manda, Xeyzan arasında yerləşən vilayətə məmur göndərdi, an- caq tezliklə o, xəlifə Osmanın yerinə yanında olan Sıl ibn Züfəri qoyub Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|