Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 89 göstərən M.Kalankatlı da bildirir ki, «həmin ildə Həris ibn Əmr ət-Tai adamları, mal-qaranı və torpaqları siyahıya alıb ölkə üzərinə ağır vergilər qoydu» (136, k.2I, f.12). Bütün bunlar tədqiq etdiyimiz dövrün siyasi vəziyyətini əks etdirən amillərdir ki, əl-Kufinin yazılarında daha geniş məzmunda yer almışdır: «Xəlifə II Yəzid ibn Əbdü-l-Məlik (720-724) əl-Cərrah ibn Abdullah əl-Həkəmini çağırıb ona təliqə verdi və böyük ordu ilə təmin edib əmr etdi ki, Azərbaycana yo- la düşsün. Əl-Cərrah ibn Abdullah çoxlu qoşunla yola çıxdı və tezliklə Azərbaycan ölkəsinə çatdı. Bu haqda xəbər Xəzərlərə yetəndə onlar Dərbəndə qayıtdılar» (34, s.15; 15, s.106). Mənbələrin verdiyi məlumatlarda və tədqiqat əsərlərindəki şərhlərdə bildirilir ki, ərəb orduları Bərdədə yerləşərək öz qüvvələrini səfərbər etmiş, oradan şimala doğru hərəkətə başlamışlar. Həmin dövrdə Bərdədə böyük hərbi qüvvə yerləşirdi (136, k.2, f.26; 15, s.115; 100; 174, s.106; 296, s.143). Qoşunla birlikdə hərəkət edən əl-Cərrah xəzərlərin arxasınca Bərdəyə qədər gəldi, burada bir neçə gün qaldı ki, əsgərləri və atları istirahət etsin. Sonra o, Bərdədən çıxıb Kür çayını keçdi və Dərbəndə tərəf yola düşdü. Göründüyü kimi, bu, əl-Cərrahın ikinci hücumu idi. O, bu istiqamətdə yoluna davam edərək Dərbəndin iki fərsəxliyindən axan Rubas çayı sahilinə çatdı (34, s.16;15, s.105). M.Kalankatlı bildirir: «726-cı ildə böyük aclıq oldu. Növbəti üç il ötəndən sonra (730-cu ildə) Cərrah ikinci dəfə Ab- xaz ölkəsindən keçib Xəzərlərə hücum etdi» (136, k.2, f.20). Həmin hücumu əl-Kufi ətraflı şərh edir: «əl-Cərrah Xəzərlərlə bir müddət döyüşlər apardı, onları əzdi, qırdı, çoxlu var-dövlət, qənimət əldə edib geri qayıtdı. Şəki vilayətinə qayıdıb qüvvə gözlədi. Hişam ibn Əbdü-l-Məlik Şamdan ona kömək gələcəyini vəd edərək məktubla əmr etdi ki, Xəzərlərlə yenidən müharibəyə başlasın. Əl-Cərrah Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 90 Şəki vilayətindən Bərdə qalasına yola düşdü. Az sonra buradan da çıxıb Beyləqan şəhərinə, oradan da Varsan şəhərinə gəldi. Bundan sonra o, Bəcrəvanı keçib Ərdəbilə çatdı və burada yerləşdi. Əl-Cərrah orada düşərgə saldıqdan sonra Muğan, Gilan və Tələqan tərəflərə hərbi dəstələr göndərdi. Dəstələr gedib döyüşür və yenidən Ərdəbilə qayıdırdılar» (34, s.20). Xəzər xaqanı ətrafda yerləşən tayfaları toplayaraq ərəblərə qarşı hücuma hazırlaşdı (34, s.20; 174). Əl-Kufi yazır: «Barsbəy ibn Xaqan xəzərlərdən və başqa tayfalardan olan 300 minlik qoşunun başında yola düşdü. Çox keçmədən o, ordusu ilə Kürlə Arazın arasında olan yerlərə gəldi. Buradan Varsana hücum etdi, onu aldı və bütün əhalisini qırdı. Sonra o, Varsan- dan çıxaraq əl-Cərrahın Azərbaycan ərazisinə səpələnmiş ordu hissələrinə hücuma keçdi» (34, s.21). Xəzərlərlə əl-Cərrahın qoşunu arasında müharibə xeyli davam etdi. Həm xəzərlərdən, həm də ərəblərdən çoxlu qırılan oldu. Böyük itki vermiş Xəzərlər əl-Cərrahın ordusunu, demək olar ki, tamamilə qırıb qurtardılar. Həmin döyüşdə əl-Cərrah da həlak oldu (34, s.21-23; 174, s.43). Bunları əl-Əsir belə təsdiqləyir: «Əl-Cərrahın ordusu Ərdəbil yaxınlığında Xəzərlər tərəfindən məğlubiyyətə uğradıldı. Əl-Cərrah və bir çox yaxın adamları döyüşdə öldürüldülər» (100, s.94). Həmin döyüşü əl-Kufi daha ətraflı təsvir edir: «Xəzərlər əl-Cərrahın əsgərlərinin, demək olar ki, hamısını qılıncdan keçirdilər. Yalnız Savalan dağına tərəf qaçmış 700 və bəlkə bundan da az müsəlman xilas ola bildi» (34, s.23). Qaynaqda bildirilir ki, əl-Cərrahın ölüm xəbərini almış və vəziyyəti olduğu kimi başa düşmüş xəlifə Hişam ibn Əbdü-l- Məlik (724-743) Səid ibn Əbdü-l-Məlik əl-Həraşini Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 91 Xəzərlərlə döyüş üçün hazırlayıb Azərbaycana göndərdi. Səid əl-Həraşi əl-Cəzirə ərazisindən keçərək, özünə cihad üçün tərəfdarlar yığa-yığa yol boyu qalaları fəth edərək gəlib Bərdə şəhərinə çatdı (34, s.26; 15, s.106). Ərəb müəllifinin qeyd etdiyinə görə, «Bərdənin mühasirəsi şəhərdə yaşayan müsəlmanları çox sevindirdi. Bu vaxt Barsbəy ibn Xaqan isə burada əhalini qırmaqla və əsir al- maqla məşğul idi. Xalq hər tərəfdən əl-Həraşinin yanına axışıb cihadda iştirak etmək istəyirdi» (34, s.26). Ərəb mənbələrindən belə məlum olur ki, xəzərlər ölkədə özbaşınalıq, vəhşilik edir, yerli əhaliyə qarşı qırğınlar törədirdilər (34, s.26; 91). Əl-Kufi yazır: «Əl-Həraşi Bərdədən çıxıb Beyləqana gəldi. Burada möhkəmləndi…. Əl-Həraşinin hücum edəcəyini bilən Barsbəy ibn Xaqan hər yandan əsgər toplayaraq Azərbaycandakı döyüşçülərini də onlarla birləşdirdi, böyük bir ordu yaratdı» (34, s. 32). «Bunu eşidən Səid ibn Əmir əl-Həraşi Varsana, Beyləqana, Bərdəyə, Qəbələyə və Azərbaycanın başqa yerlərinə çaparlar göndərdi. Adamlar onun yanına tək-tək, dəstə- dəstə və ya başqa yolla gəlirdilər; o, nəhəng bir qoşun yığdı» (34, s.32). Müəllif bildirir ki, Barsbəyin 190 minlik ordusu ilə əl- Həraşinin 53 minlik ordusu arasında Muğan çayının sahilində qızğın döyüş baş verdi. Qeyd etmək lazımdır ki, qoşundakı adamların sayında şişirtməyə yol verilmiş ola bilər. Mənbənin yazdığına görə, əl-Həraşinin Barsbəyə endirdiyi zərbə Xəzər or- dusunu sarsıtdı, döyüş qızışdı, hər iki tərəfdən çoxlu adam həlak oldu. Bu döyüşdə ərəblər Xəzər ordusunu sıxışdıraraq dənizə tərəf çəkilməyə məcbur etdilər, onlar Kür-Araz ovalığına qədər gəlib çıxdılar (34, s.34-35; 15, s. 110). Şamda ikən vali təyin edilməsi haqqında əmr almış Məsləmə ibn Əbdü-l-Məlik yola düşüb Bərdəyə gəldi və Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|