Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 98 xəzərlərin təhlükəsi sovuşmamışdı. Buna görə də xəlifə əl- Mənsurun məsləhəti ilə Xəzərlərin təhlükəsinin qarşısını almaq məqsədilə Yəzid Xəzər xaqanının qızı Xatun ilə evləndi (34, s.58; 174, s.49). Əl-Kufi bunun səbəbini və mahiyyətini belə şərh edir: «əl- Mənsur ona yazdı ki, … Xəzərlərlə qohumluq olmasa, Arran ölkəsində heç vaxt əmin-amanlıq bərqərar olmayacaq. Mən belə hesab edirəm ki, sən onlarla qohum olmalısan, onda ölkədə əmin-amanlıq olar. Əks təqdirdə mən sənin və sənin vergi yığanların üçün qorxuram, çünki Xəzərlər sizi rahat qoymaya- caqlar» (34, s.58). Əl-Kufi bildirir ki, «Xəlifə əl-Mənsurun (754-775) məktubunu aldıqdan sonra Yəzid öz adamlarını Xəzər hökmdarı Taatur xaqanın yanına onun qızı üçün elçi göndərdi. Qızın adı Xatun idi. Xəzərlərin padşahı öz razılığını verdi. Yəzid ibn Üseyd Xatunla evlənərək atasına qızına görə 100 min dirhəm verdi. Xatun təntənə ilə xəzərlərin ölkəsindən İslam ölkəsinə yola düşdü. Onu qohumlarından on min xəzər müşayiət edirdi; ona dörd min əla madyan, min qatır, min qul, on min xəzəri cinsindən olan alçaq dəvə, min baş türkü cinsindən olan iki hörküclü dəvə, iyirmi min baş qoyun, qapıları və üstü qızıl və gümüş lövhələrdən düzəldilmiş, içərisinə samur xəzi döşənmiş və ipək çəkilmiş on furqon, qızıl və gümüş əşyalar, qab-qacaq və başqa şeylər yüklənmiş iyirmi araba qoşulmuşdu. İslam ölkəsinə gəldikdən sonra Xəzər padşahının qızı bütün var- dövləti ilə Bərdə darvazasına yaxın olan əl-Kəbbab adlı yerdə düşərgə saldı. Bu yerdə dayandıqdan sonra, qız öz adamını Yəzidin yanına göndərib, ondan xahiş etdi: «Mənim yanıma müsəlman qadınlardan bir neçəsini göndər ki, onlar mənə İslam dininin mahiyyətini izah edib, Quranı oxusunlar, yalnız bunların hamısını mənimsəyəndən sonra mən sənin olacağam!» Yəzid onun yanına Bərdədən bir Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 99 neçə qadın göndərdi ki, islam dinini və Quranı xaqan qızına öyrədib izah etsinlər» (34, s.59). İslamı böyük rəğbətlə qəbul etmiş xəzər qızının hörmətlə qarşılanması barədə Əl-Kufi təfsilatı ilə yazır: «Yəzid ibn Üsey- din elə bir sərkərdəsi qalmadı ki, qıza şan-şöhrətinə aid hədiyyə gətirməsin. Xatun islam dininin mahiyyətini və Quranı öyrəndikdən sonra Yəzidə qılınc və xəncər göndərdi. Yəzid başa düşdü ki, qız onun yanına gəlməsinə icazə verir. Onun icazəsi ilə Yəzid otağa daxil oldu. Bu vaxt qız geyinib-gecinmiş, qiymətli daş-qaşla bəzənmişdi» (34, s. 59). Əl-Kufi bildirir ki, «Yəzid ibn Üseyd iki il dörd ay onun yanında qaldı. Qızın Yəziddən iki oğlu oldu, lakin qız da, oğlanları da öldü. Bu hadisə Yəzidi hədsiz dərəcədə kədərləndirdi» (34, s.59). Xəzərlər xaqan qızı Xatunun ölüm xəbərini eşidib Dərbənddən (Bab əl-Əbvab) böyük bir ordu ilə ərəblərin üzərinə yola düşdülər. Yəzid ibn Üseyd yeddi minlik ordusu ilə onların qarşısına çıxdı, lakin qüvvəsi az olduğundan onlara gücü çatmadı. Buna görə də, məktub yazaraq əhvalatı xəlifə əl- Mənsura bildirdi. Xəlifə Yəzid ibn Üseydin məktubunu oxuyub kədərləndi, işin aqibəti onu qorxutdu. O, Şama məktub göndərib Arranda başına gələnlərlə Xəlifəni tanış etdi. Çox keçmədən Yəzidin yanına Şamdan on min nəfər, cəmi İraqdan otuz beş min əsgər köməyə gəldi (15; 34, s.60; 174). Yəzid tabeliyində Şamdan və əl-Cəzirədən olan iyirmi min və İraqdan olan otuz beş min əsgərlə, yəni təxminən altmış min- lik ordu ilə hücuma keçdi (rəqəmlərdəki uyğunsuzluq mənbəyin özünə aiddir – Q.H.). Qoşun Kür çayını keçərək, Şirvan ərazisinə daxil oldu (34, s.60). Əl-Kufi bu hadisəni belə təsvir edir: «Elə bu vaxt Xəzərlərin Nilin sularına və gecənin zülmətinə bənzər iki yüz mindən artıq süvari ordusu göründü. Düşmənlər Şirvan torpaqlarında Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 100 üz-üzə gəldilər. Müsəlmanlar bundan dəhşətli gün görməmişdilər, çünki onlardan saysız-hesabsız miqdarda adam qırıldı. Döyüş meydanından qaçan Yəzid ibn Üseyd Bərdə şəhərində gizləndi. Xəzərlərin hökmdarı xaqan isə döyüşçüləri ilə qələmə gəlməyən qədər qənimət apararaq öz mövqelərinə qayıtdı» (34, s.60). Əl-Kufi yazır ki, xəlifə əl-Mənsur Şam, əl-Cəzirə və İraqın bütün yerlərindən adam yığıb on min döyüşçü seçdirərək, Yəzid ibn Üseydə verdi və Arrana göndərdi (34, s.60). Yəzid Bərdə şəhərinə gəldi və oradan Kür çayının sahilinə çıxdı. O, ordusu ilə çaydan keçərək şimala doğru hərəkət etdi və Dərbənd şəhərində yetişdi. Əsgərlərini burada yerləşdirib şəhərin istehkamlarını və darvazalarını nizama saldı (34, s.60). Bundan sonra xəlifə əl-Mənsur (754-775) Yəzid ibn Üseydə xəbər verdi ki, o, Arranın idarəçiliyindən kənar olunur və onun yerinə Bikar ibn Müslüm əl-Üqeyli (769-cu ildə) təyin edilir. Bir il yarımdan sonra onun yerinə əl-Həsən ibn Qəhtəbə ət-Tayi (770-775) təyin olundu. O, ölkəyə Xorasan, Şam və İraqdan olan əlli minlik qoşunla gəldi. (Bu, o Həsəndir ki, əl-Bəlazuri onun adına Beyləqanda arx, Bərdədə isə «Həsəniyyə bağı» adlı mülk olduğunu bildirir). Müəllif xəbər verir ki, həmin qoşunla Gürcüstanda baş vermiş iğtişaşı yatırdılar (34, s.61). Mənbələr və tədqiqat əsərləri göstərir ki, əl-Həsən ibn Qəhtəbə Arranda qalıb Bərdədə yerləşdi. O, Qəhtəbə adlı oğlunu Bab əl-Əbvabın, ikinci oğlu İbrahimi Curzanın hakimi təyin etdi və Tiflisdən o yana müsəlman torpaqlarının idarəçiliyini ona tapşırdı. Üçüncü oğlu Məhəmmədə Xilat və Qaliqaldan o tərəfə olan torpaqların idarəsini verərək böyük bir əraziyə hakim təyin etdi (15; 34, s.61; 100; 174). Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|