Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc



Yüklə 2,9 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə35/71
tarix30.12.2017
ölçüsü2,9 Kb.
#18486
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   71

Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
113
ibn Əbu Sacın əmirlərindən olan Vasif Bərdədən qaçaraq Mala-
tyaya getmiş və xəlifə Mötəziddən Suriya ilə Bizans sərhədində 
(Suqurda) hakim təyin olunmasını xahiş etmişdi (169, s.94). 
Mənbə məlumatına görə, Vasif oraya Məhəmməd ibn Əbu Sacın 
məsləhəti ilə getmişdi. Vasif orada yerləşdikdən sonra 
Məhəmməd ibn Əbu Sac özü də oraya getməli, xəlifəyə qarşı 
birlikdə mübarizə aparmalı idi. Vasif orada xəlifə  tərəfindən 
həbs olunduğundan onların bu planı baş tutmamışdı (100, s.97). 
Sacilər dövlətinin banisi Məhəmməd ibn Əbu Sac Ani və 
Dvindən tutmuş Tiflisə  qədər olan və digər  əraziləri də özünə 
tabe edərək bir müddət hökmranlıq etdikdən sonra Bərdə 
şəhərində taun xəstəliyindən vəfat etdi (15, s.201; 100, s.144; 
169, s.37-38). 
Əl-Əsir qeyd edir ki, «Azərbaycanda yayılmış taun 
xəstəliyindən çoxlu insan tələf olmuşdu. Hətta ölənləri dəfn 
etmək və onlara kəfən tapmaq belə mümkün deyildi» (100, 
s.144). 901-ci ildə baş vermiş həmin dəhşətli xəstəlik haqqında 
«Albaniya tarixi»ndə də məlumat verilir (136, k.2I, f.18). 
Məhəmməd ibn Əbu Sacın yerinə hakimiyyətə  gəlmiş 
qardaşı Yusif ibn Əbu Sac dövlətin ərazisini xeyli genişləndirdi. 
O, 913-cü ildə Azərbaycandan qərbdə yerləşən  əraziləri də 
Sacilər dövlətinin tərkibinə birləşdirdi  (40; 169, s.95-98; 174, 
s.59; 382, s.41). 
M.Şərifli Yusif ibn Əbu Sacın dövründə  Şirvanşah 
Məzyədilərin Sacilər dövlətinin vassalı halına salınmasından 
yazır və  qeyd edir ki,  bu səbəblərdən də  əl-Yaqubi Bərdə, 
Beyləqan və digər Arran şəhərlərini Azərbaycan  şəhərləri 
sırasında qeyd etmişdir (169, s.100). 
Azərbaycan (Cənubi Azərbaycan) və Arranda öz 
mövqelərini möhkəmləndirmiş Sacilər Ani və Dvindən Xəzər 
dənizinədək, Zəncandan Dərbəndədək olan böyük  


Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
114
bir  ərazini özlərinə tabe etmişdilər (169, s.99; 181, s.19; 284, 
s.109). 
Əl-Bəlazuri bu ərazini iki tərkibdə göstərir: birinci, Arran 
və Sisacandan (Sünik) ibarətdir. Onun ikinci versiyası isə  İbn 
Xordadbehin qeydləri (eləcə  də  İbn  əl-Fakihin) ilə üst-üstə 
düşür, ancaq bunun hüdudlarına Arrandan başqa Sisacan və Tif-
lis, eləcə də əl-Bəlazuridə olmayan Bərdə, Beyləqan, Qəbələ və 
Şirvan daxil edilir. Balazuridə Tiflis, Bərdə, Beyləqan, Qəbələ 
və  Şirvanın olmaması, yəqin ki, onları, Arranla bərabər, 
Xilafətin Cənubi Qafqaz vilayətindəki həmin  şəhər və 
məskənlərin adlarının təkrarən işlətməyi artıq hesab etməsi ilə 
izah olunur (269, s.49). 
M.Fəxrəddin Kırızoğlunun araşdırmalarına görə, 
sacoğullarının kökü saklara gedib çıxır. Bu bəylik Qafqazı uzun 
müddət Bizans və  İran axınlarından, habelə  Şərqi Anadoluda 
dağınıq halda yaşayan və erməni soylu bizans kralları tərəfindən 
zaman-zaman təşkil edilən erməni üsyanlarından qorumuşdur 
(119, s.26). 
Bütün bunlar göstərir ki, ərəblərəqədərki Cənubi Qafqaz 
əhalisinin «kilsə birliyi»ndə» olan dövründən fərqli olaraq 
Xilafət dövründə buradakı vilayətlərin birliyi təmiz inzibati qay-
dada idi  və onlar bir xilafət canişini tərəfindən idarə olunurdu 
(273, s.57) 
Burada bir məsəlyə  də toxunmaq lazımdır. Xalqımızın 
tarixinə qara hərflərlə yazılmış  səhifələrdən biri də  vətənimizə
xalqımıza qarşı özlərini erməni adlandıran hayların irəli sürdüyü 
torpaq iddiaları  və bunun ağır nəticələridir. Ermənilər bu 
iddaları “tarixi faktlar əsasında” irəli sürdüklərini bildirir, 
Azərbaycanın Qarabağ bölgəsininin onlara məxsus olmasını 
“sübut etməyə” çalışırlar. Azərbaycanın qədim torpaqları 
haqqında Strabondan başlayan Kür çayına qədər erməni abori-
genliyi uydurmasını  


Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
115
Azərbaycan  ərazilərinin “Ərməniyyə” adlı inzibati-ərazi 
bölgüsünə daxil etmiş  ərəb mənbələri ilə davam edən “faktlar” 
bu gün də ermənilərin istifadə etdiyi mənbələrdən biridir. İndi 
həmin «mənbələr» erməni «tədqiqatçıları»nın müxtəlif  şəkildə 
«tarixi əsərlər» yazmasına xidmət edir. Məsələn, «Ərməniyə»ni 
Ermənistan dövlətinin qədim ərazisi (?) hesab edən Ter Gevon-
dyan («Ərəb xilafəti və Ermənistan» əsərində») Bərdə şəhərinin 
adını çox az halda çəksə  də  Bərdə  şəhərini, onun yerləşdiyi 
ərazini də Ermənistan torpaqlarının sərhədi daxilində  təsəvvür 
edir (360). Bundan istifadə edən digər erməni tədqiqatçıları da 
bu  ənənəni davam etdirir. Bu yalanlar əsasında yazılmış 
əsərlərin hesabına bu gün ermənilərin xarici ölkələrə yaydığı 
Cənubi Qafqazın tarixi coğrafiyasına aid xəritələrdə ərazinin əsl 
sakinlərinə – türklərə «yer qalmır». 
Ter Gevondyan yazır ki, «İbn Havqəl tamamilə aydın 
şəkildə Armeniyanı «ermənilərin ölkəsini» ayırır»(?). O, belə 
hesab edir ki, ərəb müəllifi  İbn Havqəl Baqratilərin erməni  
çarlığının sərhədlərini aydın təsvir edir və göstərir ki, o şərqdən 
Bərdəyə, qərbdən isə Feodospola və «ermənilərin ölkəsi»nə 
çatır»dı (360, s.154). O, fikrini əsaslandırmaq üçün «maraqlı» 
ideya irəli sürür: «Ermənistan  Ərməniyə  tərkibində öz inzibati 
müstəqilliyini itirmədi. Xilafət dövründə Ermənistan 
vilayətlərini  əhatə edən  ərazilər sonradan Baqratilərin erməni 
çarlığına daxil oldu» (360, s.166). Güya İstəxri erməni çarlığı 
(məmləkət  əl-Ərmən) barədə bildirir ki, «o, bir tərəfdən Bərdə 
şəhəri, digər tərəfdən Cəzirə, üçüncüsü – Azərbaycan ilə 
sərhədlənir» (360, s.166). Müəllif öz fikrini ərəb mənbələrinə 
istinadən «dəqiqləşdirir»: «Əl-İstəxri Ermənistan dövlətinin 
sərhədlərini belə  təsvir edir: Ərməniyə Rumla (Bizansla)  da 
sərhədlənir. Onun sərhəddi Bərdəyə  qədər, Cəzirəyə  qədər və 
Azərbaycana qədərdir. Ermənistanın Rum tərəfində yerləşən  


Yüklə 2,9 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   71




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə