Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 134 s.69). Ölkənin çox yerində, eləcə də Gəncə və Qarabağda Cəlalilərə qarşı gərgin mübarizə başlandı. Lakin, Cəlalilər Azərbaycan Atabəyləri hakimiyyətinə son qoydular (4, s.150; 8, s.150-152; 217). Bu hadisələr Azərbaycanın, o cümlədən Qarabağ bölgəsinin həm ictimai-siyasi, həm də iqtisadi həyatına ağır zərbə vurdu. 1231-ci ildə monqollar yenidən Azərbaycana yürüş etdilər. 1239-cu ildən etibarən Azərbaycan və bütün Cənubi Qafqaz monqol xanları tərəfindən idarə olunmağa başladı. Monqol imperiyası dağıldıqdan sonra ayrı-ayrı dövlətlər meydana gəldi. Azərbaycanda paytaxtı Marağa olan Hülakülər dövləti (1256-ci ildə) yarandı. Azərbaycan bütünlüklə həmin dövlətin tərkibinə qatıldı (8, s.156-160; 100, s.154; 156, s.45-53; 341, s.99). 1259-cu ildə Hülakü xanın əmri ilə, Arqunun başçılığı altında monqol ordusu bir neçə şəhərlə bərabər, Bərdə şəhərini də tutub Hülakülərə tabe etdi (48, s.24; 341, s.99; 365). XIII əsrin əvvəllərində başlanmış monqol hücumları böyük dağıntı və itkilərlə müşayət edilsə də sonralar şəhərlərin iqtisadi həyatının kəskin surətdə dəyişməsi ilə nəticələndi. Hülakülər iri feodalların hakimiyyətini ləğv edib bütün şəhərləri öz əllərinə aldılar və bir siyasi hakimiyyət altında birləşdirərək yeni inkişafın bünövrəsini qoydular. Bu, yeni bazarların açılmasına, mübadilə şərtlərinin dəyişilməsinə, pul təsərrüfatı sahəsinin genişlənməsinə və s. gətirib çıxartdı (329, s.82). Bütün bunlar öz əksini şəhərlərin, o cümlədən Bərdənin inkişafında tapdı. Həmin dövrdə şəhərin canlanmasını arxeoloji qazıntılar zamanı Bərdədən aşkar edilmiş pulların çoxluğu sübut edir (149; 150; 151; 152; 154; 332; 333; 335; 349). Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 135 1318-ci ildə Qızıl Orda xanı Özbək Dərbənddən keçərək Kürə qədər gəldi, İsen-Qutluğu Arranı qarət etməyə göndərdi. Beyləqana yığılmış monqol qoşununun gəlməsi təhlükəsi Özbəyi mal-qara və atları yığaraq, geri qayıtmağa məcbur etdi (156, s.45; 217, s.184; 365, s.24). Azərbaycan uzun müdət Qızıl Orda ilə Hülakülər arasında döyüş meydanı oldu (159; 160). Kürlə Araz çayları arasındakı ərazi əmir Çobana qarşı üsyanın mərkəzinə çevrildi. Üsyançılar bütün Qarabağ ərazisini ələ aldılar (160; 188, s.43). 1320-ci ildə Qarabağ əslən qızılordalı nəcabətindən olan, burada özünə müstəqil dövlət qurmaq istəyən Asxir-oğlan (Özbəyin qardaşı) tərəfindən zəbt edilsə də, onun bu təşəbbüsü sonadək baş tutmadı: göndərilmiş 10 min nəfərlik qoşun onun qüvvələrini darmadağın edib özünü də öldürdü (5, s.84; 160; 188, s.44). Çobani feodallarının zülmündən azad olmağa can atan Azərbaycan əhalisi və bir sıra yerli feodallar Qazi Məhiyəddin Bərdəi və Şirvanşah Kavusun (1345-1372) başçılığı ilə Qızıl Orda xanı Canı bəyi Azərbaycana dəvət etdilər. Canı bəy 1357- ci ildə Azərbaycana gəldi və yerli feodalların köməyilə hakimiyyəti ələ aldı. Çobani əmiri Məlik Əşrəf edam edildi (5, s.328; 33; 159; 160; 178, s.217; 240, s.125). Azərbaycana Teymurun gəlişi və teymurilər dövrü Bərdə tarixində də öz izini qoymuşdur. XIV əsrdə Naxçıvanı, Karsı, Tiflisi, Şəkini fəth etmiş Teymur Qarabağa daxil olmuşdu (178, s.27-30). Nizaməddin Şaminin yazdığına görə, Əmir Teymur Hin- distandan döndükdən sonra Azərbaycana gələrək, Gürcüstan üzərinə hücuma hazırlıq işləri görmək və qışı keçirmək üçün Qarabağda məskən salmışdı. Müəllif yazır: «Qış mövsümü başa çataraq ilk baharın qoxusu gəlməyə Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 136 başladı … ordunu təftiş edib piyadalara at və bütün əsgərə ülufə və yemək paylayaraq, Georginin vilayətinə (gürcü çarı VII Georgi) doğru yürüşə başladı. Bərdəyə gəldilər, səhrada çadırlar qurdular. Oradan Gürcüstan sərhədlərinə gəlincəyə qədər ovlandılar» (145, s.19). Mənbədə Teymurun Gürcüstanda qələbəsindən sonra Qarabağa qayıdaraq orada qışlamasından danışılır, lakin bundan sonra Bərdənin adı daha çəkilmir (145, s.21, 31). Teymurun Qarabağa gəlişi ilə bağlı olayları Mirxond aşağıdakı kimi təsvir edir: «… yaz gələn kimi, 789-cu (miladi 1389 – cu il) ilin əvvəlində (dünya fatehi əlahəzrət Xaqan (Teymur) çiçəklənən yer olan Bərdə şəhərinə gəldi. Bu vaxt əlahəzrətə xəbər çatdı ki, Toxtamış xan xəyanət qapısında vicdansızlıq ağacı əkib; bu fikri təsdiq edən odur ki, bir qrup döyüşçü onu Kürün sahilində görüb …» (5, s.358; 48, s.25; 312). Mənbə və tədqiqatlarda bildirilir ki, Toxtamış Azərbaycanı işğal etmək üçün vaxtaşırı hücmlar edirdi. 1387-ci ilin yazında Teymur Bərdəyə tərəf yollandı. Toxtamışın ordusu da Dərbənd tərəfdən Azərbaycan sərhədlərini keçməyə təşəbbüs göstərdi və Kür çayına gəlib çatdı. Teymur tələsmədən İbrahimə kömək edərək öz əmirlərinin başçılığı altında Toxtamışa qarşı qoşun göndərdi. Bir müddət keçdikdən sonra, o, öz oğlu Miranşahın rəisliyi altında yeni hücum təşkil etdi (188, s.387). Teymurla Toxtamışın arasında gedən vuruşmaların nəticəsində ölkədə xeyli dağıntılar baş verdi. Zeynəddin Qəzvini Teymurun hücumu haqqında xəbər verir ki, onlar Marağanın və Təbrizin axırına çıxdılar, güclü qırğın törətdilər, Mərənd və Naxçıvan vilayətlərini dağıtdılar. Əhər yolu ilə hərəkət edərək, Qarabağa gəldilər və bu vilayətdən 200 minə qədər adamı əsir apardılar (156, s.67; 178, s.50). Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|