Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 146 Osmanlı-Səfəvi müharibələrinin yaratdığı vəziyyət sonra- lar erməni tarixinin «çiçəklənməsinə» xidmət etmişdir. XVII əsrdə baş vermiş hadisələrə öz münasibətini bildirən Arakel Təbrizlinin Sovetlər dövründə nəşr olunmuş əsərində göstərilir ki, I Şah Abbas nəhəng türk ordusunun hücumu ərəfəsində İrəvandan «hamını – xristianları, məhəmmədiləri və yəhudiləri» İrana köçürdü. Erməni tarixçiləri üçün bu da bir «fakta» çevrilmişdir ki, guya Qərbi Azərbaycan vaxtilə ermənilərin doğma torpaqları olmuş və onlar həmin vaxt «öz doğma torpaqlarından zorla köçürülmüşlər» (125, s.171,174, 182; 194, s.203; 231, s.104). Hansı ki, həmin dövrdə Qarabağda yaşayan erməni adlandırılanlar, eləcə də məliklərin özləri xristian alban- lar idilər. Məlumdur ki, Qarabağa ermənilər XIX əsrdə İran və Türkiyədən köçürülmüşlər (116; 228; 299). Burada, yeri gəlmişkən, bir məsələyə də toxunmaq lazımdır ki, ermənilərin bu dolaşıq eyhamlarına güya əks çıxmaq istəyən bəzi «tarixçilər» daha ciddi səhvə yol vermışlər. Belə ki, Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrindən sonra Qarabağa köçürülənlər güya ermənilər deyil, vaxtilə Səfəvilər dövründə İrana, Türkiyəyə qovulmuş və sonradan geri qayıdan alban mənşəli əhali olduğu bildirilir. Bununla da Qarabağa ermənilərin XIX əsrdə köçrülməsi faktını şübhə altında qoyur (298). Doğrudur Sovetlər dövrü tarixşünalığında Qarabağ məliklərinin erməni kimi tanıdılmasına edilən cəhdlər uzun müddət Azərbaycan tarixşünaslığında da öz əksini tapmışdı. Ona görə də bəzi əsərlərdə «erməni məlikləri» ifadəsi mexaniki olaraq təkrar edilmişdir. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, bu barədə son dövrlərdə obyektiv tədqiqatlar aparılmış, bu məsələnin əsl mahiyyəti və məliklərin mənşəyi barədə maraqlı şərhlər verilmişdir (89; 228). Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 147 Burada bir məsələyə xüsusi diqqət vermək lazımdır: Qarabağda bir çox yerli iri tayfalar mövcud idi ki, bunlar ölkənin siyasi həyatında mühüm rol oynayırdılar. Bu tayfalardan biri Qacarlar idi. Qarabağın XVI-XVIII əsr tarixində Qacarlar soyunun böyük rolu olmuşdur. Azərbaycan tarixşünaslığında Qacarların Qarabağa gəlmə oması barədə fikirlər mövcuddur. A.A.Bakıxanova görə, Cəlairi türklərindən olan Qacarlara məxsus 200 min ailə Hülakü xan dövründə İrana və Azərbaycana köçürülmüşdür. Qacarların bir hissəsi Anadoluya və Suriyaya köçmüşdür. Əmir Teymur 50 minlik Qacar ailəsini Cənubi Qafqaza köçürmüş, İrəvan, Gəncə və Qarabağda yerləşdirmişdi (208, s.82,172). M.V.Baharlı bildirir ki, Cəlairi türklərindən olan Qacarlar ilk əvvəl Kiçik Asiyada və Suriyada yerləşdi, sonra Teymur onları İrana köçürdü. Onlar Mərv, Mazandaran, həmçinin İrəvan və Qarabağ bölgələrində yerləşdirildi (120, s.48-49). Yuxarıda deyilənlərdən fərqli olaraq «Qızılbaşlar tarix- i»nin müəllifi Qacarların mənşəyinə daha dəqiqliklə yanaşaraq onların qədimdən Gəncə və Bərdədə yaşadıqlarını, bir qisminin isə Şamdan gəldiyini bildirir (142, s.48). Qacarların Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində yeri və rolu baxımından Azərbaycan Səfəvi dövlətinin yaranmasında aparıcı mövqedən çıxış edən Qacarlar soyundan olan Qara Piri bəyin (Şeyx Heydərin müridlərindən biri) fəaliyyətini dövrün qaynaqları bir daha təsdiq edir (377, 81-82). 1547-ci ildə Şirvanda Əlqas Mirzənin başçılığı altında üsyan başlanan zaman Gürcüstan səfərindən Yevlağa qayıdan Şah Təhmasibin üsyançılara qarşı göndərdiyi 5 min nəfərlik Qızılbaş süvarilərinə oğlu İsmayıl Mirzənin Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 148 lələsi Göycə Sultan Qacar və Qarabağ bəylərbəyi Şahverdi Sul- tan Ziyadoğlu Qacar rəhbərlik etmişdir (377, s.84-85). Tanınmış Qacar əmirlərindən biri Ziyadoğlu Şahverdi Sul- tan öz ata yurdu Qarabağın valisi idi (142, s.49). F.Sümər bildirir ki, Osmanlıların işğalı zamanı Qarabağda Qacarlar, otuzikilər, qazaxlar, iyirmidördlü, qaramanlı və digər tayfalar yaşayırdılar. Yeri gəlmişkən, Bərdədə həmin tayfaların adını daşıyan kəndlər indi də mövcuddur. Qarabağın Osmanlı idarəçiliyinə keçməsi nəticəsində Qacarların bir hissəsi Osmanlı hakimiyyəti altında qalmaq istəməyərək Arazın cənubundakı Səfəvi torpaqlarına köç etdilər (390, s.145; 142, s.50). Mənbələr və tədqiqatlar Qarabağ bəylərbəyliyini irsi ola- raq Ziyadoğlu Qacar nəsli idarə etməsini təsdiq edir. Şahverdi Sultanın nəvəsi Xəlil xanın oğlu Məhəmməd xanın dövründə Ziyadoğlu nəsli Osmanlı ordusu tərəfindən təkcə Şirvandan deyil, həm də Qarabağdan qovulmuşdu. Beləliklə, bütün Qacar- lar Qarabağı tərk edərək Ərdəbil bölgəsində məskunlaşmışdılar (336, s.122-123; 142, s.50). Ziyadoğlu Qacarlar Qarabağın Osmanlı ordusu tərəfindən işğal edilməsi ilə uzun müddət barışmamışdılar (142, s.50). Qacarların artıq dövlət işlərindən kənarda qalmasını göstərən faktlar məlumdur. Vəzifədə cəmi iki Qacar əmiri qalmışdır. Bu əmirlərdən biri Çuxur-Səd bəylərbəyi Əmirgünə oğlu Təhmasibqulu xan, digəri Bərdə valisi Peykər xan idi ki, iyirmidördlü Peykər xan Şah Səfi dövründə İbrahim xanın yerinə təyin edilmişdi. Sonra isə İbrahim xan da bu vəzifədən uzaqlaşdırılmışdı, - elçi kimi Bərdə valiliyindən İstanbula göndərilmişdi. Hüseyin Əli bəy də Şah Abbas dövründə tanınmış Qacarlardan biri idi (390, s.188). Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|