Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 152 hücum zamanı, «Gələsən-görəsən» qalası uğrunda döyüşlərdə qoşununun bir hissəsini itirdikdən sonra geri qayıdaraq Bərdədə yerləşmişdi. O, imperiyanın mərkəzindən qüvvə və ərzaq gəlməsini gözləyərək oradan Dərbənd istiqamətində hücum təşkil etmişdi (25; 125; 133; 208). Nadir şah Əfşara qədər Qarabağı Ziyadoğlu nəslindən almağa cəhd göstərilməmişdir. Lakin 1736-cı ildə Nadir xanın çağırdığı Muğan qurultayından sonra Ziyadoğlu Qacar sülaləsinin həyatında siyasi baxımdan böyük dəyişikliklər baş verdi. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Muğan qurultayında iştirak edən bəzi xanlar kimi II Uğurlu Xan Ziyadoğlu da Qırxlı Əfşar nəslindən olan sərkərdə Nadirin şahlıq üçün namizəd verilməsinin əleyhinə çıxaraq Səfəvilər sülaləsinin devrilməsinə qəti etiraz etdi. Nadir şah seçildikdən sonra Ziyadoğlular sülaləsinə ciddi zərbə vurdu. Nadir şah Ziyadoğlu nəslini zəiflətmək məqsədilə Qarabağın 5 məlikliyini və Mil-Qarabağ düzündəki tayfaları, eləcə də Zəngəzuru onun nəzarətindən çıxardı. Bütün bu torpaqlar Nadir şahın qardaşı Azərbaycan sipəhsaları İbrahim xana tabe edildi (133, s. 30; 320, s.195). Bu hadisə ilə bağlı Mirzə Adıgözəl bəy yazır: «Bunlar Muğan qurultayında gizlin və aşkar olaraq, son dərəcə çalışdılar ki, Səfəvilərdən başqa bir kimsə padşah olmasın … Ziyadoğlanları qədim bir ocaq və böyük bir dudman olduqlarına görə, Nadir şah onlara özgə bir cəza və başqa bir siyasəti rəva görmədi. Qazax və Borçalı ellərini öz xanları ilə bərabər Gürcüstan əmirlərinə tabe etdi. Cavanşir, Otuzikilər və Kəbirlilərdən ibarət olan Qarabağ elləri haqqında da icrası vacib olan fərman çıxdı ki, onları köçürüb Xorasanın Sərəxs torpaqlarına aparsınlar. Xəmsə məliklərinə də əmir etdi ki, Gəncə xanlarının itaət zəncirini mənim möhkəm hökmüm vasitəsilə xas və avam camaatın boynundan kənar edin. Özünüzü tamamilə azad sayın… Beləliklə, Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 153 Gəncə xanlarının ixtiyarları tamamilə əllərindən çıxdı. Səlahiyyətləri alındığından qol-qanadları sındı və çox pərişan oldular (133, s.30-31). B.İ.Dorn «Qafqaz və Xəzər dənizinin cənub sahilləri üzrə elmi səyahətə dair» hesabatında bildirir ki, Muğan (Cavad) yığıncağında Nadirin şah seçilməsi əleyhinə çıxdıqları üçün bərdəlilərdən intiqam almaq məqsədilə O, Bərdə şəhərini tamamilə dağıtmaq haqqında göstəriş vermişdir (1744-cü ildə) (5, s.520; 256, s.18). B.Dornun verdiyi məlumata görə Bərdə şəhəri Nadir şah tərəfindən tamamilə dağıdılmışdır (256, s.435). Y.A.Paxomov onunla razılaşmır və Bərdə şəhərinin XVIII əsr dağıntısından sonra tədricən tənəzzülə uğradığını bildirir (329, s.86). Mirzə Adıgözəl bəyin məlumatına görə, Nadir şahın sarayında qalmaqdan ehtiyat edən, Sarıcalı soyundan olan Pənahəli bəy mühafizə olunmaq üçün Qarabağa gələrək orada yerləşmişdi. Pənahəli tezliklə xan olandan sonra Nadir şahın Qarabağdan məcburi köçürdüyü tayfaları geri qaytardı, çoxunu Bərdə ərazisində yerləşdirdi (133, s.32-33). 1747-ci ildə Nadir şah Əfşarın öldürülməsindən sonra Gəncə hakimi Hacı xan yerli feodallar tərəfindən qovuldu və Şahverdi xan gürcü qoşunlarının köməyi ilə Gəncədəki İran qornizonunu dağıdıb müstəqil Gəncə xanlığının əsasını qoydu (1747-1760). 1749-1750-ci illərdə Pənahəli xan hücum edərək Gəncə şəhərinin bir hissəsini tutsa da Şahverdi xan II İrakli və Teymurazı köməyə çağırdığı üçün Pənahəli xan bac alaraq geri dönməyə məcbur oldu (48, s.40). XVIII əsrin birinci rübündən etibarən Azərbaycanda xanlıqların yaranması ilə əlaqədar şəhərlərin daxil olduğu yeni ərazi birliklərinin və dövlət qurumlarının inzibati quruluşunda dəyişikliklər baş verdi. Siyasi və iqtisadi əhəmiyyətini Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 154 itirmiş Bərdə yalnız Qarabağ xanlığına daxil olan kiçik bir şəhərə – ticarət və mədəni əlaqələr yolu üzərində yaşayış məntəqəsinə çevrildi (329). Buna görə də Bərdə şəhərinin adı tarix səhnəsində xeyli müddət görünmür. Bu səbəbdən Azərbaycana gəlmiş səyyahların qeydlərində Bərdənin adına rast gəlmirik. Bərdə XVIII əsrin sonlarında Qarabağ xanlığının şimal ölkələri ilə əlaqə yolunun üstündə mühüm məntəqə rolu oynayırdı. Bərdə həmin dövrdə poçt, tranzit xidmətləri göstərən, həmçinin sənətkarlıq və ticarət məşğuliyyəti olan şəhər idi. Qarabağ xanlığı ərazisində mühüm daxili yolların Bərdədən kənar keçməsi şəhərin siyasi, ictimai-iqtisadi və mədəni həyatına mənfi təsir göstərirdi. Belə ki, Qarabağlı İbrahimxəlil xan ilə Rus İmperatorunun səlahiyyətlisi Sisiyanov arasında imzalanmış Kürəkçay (1805-ci il) müqaviləsinin şərtlərinə (362, 6-cı bənd; 228; 89) görə, Şuşa-Gəncə və Şuşa-Cavad yolları genişləndirildi, hərəkət üçün əlverişli vəziyyətə salınaraq geniş istifadə edilməyə başlandı ki, həmin yolların da heç biri Bərdədən keçmirdi. Bu, Azərbaycanı gələcəkdə bölüb parçalamaq üçün Rus imperiyasının «uzaqgörən» siyasi tədbirlərindən biri idi (300). Belə ki, Şimali Azərbaycanın ən böyük bölgələrindən biri olan Qarabağı gələcəkdə ayrıca bölgə kimi təcrid edə bilmək üçün onun qədim və zəngin tarixə malik olan mərkəzi şəhəri Bərdəni zəiflətmək, məhv etmək lazım idi ki, məlum olduğu kimi, buna da nail oldular. Həmin siyasətin davamı idi ki, sonralar Şuşa şəhərini “gözdən salmaq” üçün Xankəndini (Stepanakert adlandıraraq) Yuxarı Qarabağın mərkəzinə çevirdilər. Təkrar olsa da xatırlatmaq istərdik ki, bu siyasətin əsası orta əsrlərdən qoyulmuşdu. Bu planın həyata keçirilməsi Rusiya üçün də, İran üçün də əlverişli idi. Bütün bunlar Rusiyanın kaloniya siyasətindən irəli gəlirdi. Göründüyü kimi, bu gün də Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|