Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc

Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
174
din xadimlərinin yığıncağında iştirak etmişdir. Əbu Səid zahiri-
liyin banisi Davud ibn Əli ilə tanış olmuş  və onunla xüsusi 
görüşlər keçirmişdir. O, bir müddət Bağdadda qalmış, mötəzili 
təliminin  əsaslarını  tədris etmişdir.  Əbu Səid  əl-Bərdəi 
Bağdaddan Məkkəyə gedərkən həccə gedənlərlə birlikdə 
qərnatilər tərəfindən öldürülmüşdür (90, s.108; 195, s.119; 327, 
s. 91). 
Xətib Bağdadi nəql edir ki, «Əbu Səid Bərdəi həcc edərək 
Bağdada daxil oldu. O, Zahirin dostu Davud ibn Əlinin yanına 
düşdü… Əbu Səid illərlə Bağdadda qalıb dərs dedi. Sonra həccə 
getdi… Həccacla birlikdə 317 (m.t.929)-ci ildə  qərnatilər 
döyüşündə öldürüldü» (127, s.18). 
Yuxarıda adları  çəkilənlərdən başqa, bir çox Bərdəli 
alimlərin  şəxsiyyəti, yaradıcılığı  və elmi fəaliyyəti  haqqında 
bizə gəlib çatmış məlumatları ardıcıllıqla təqdim etməklə yanaşı, 
onların yaşayıb yaratdıqları dövrün ictimai mühiti, mədəniyyət 
və elm dünyası haqqında ətraflı məlumat vermək yerinə düşərdi. 
Öncə bir məsələni də qeyd etmək lazımdır ki, mənbələrdə 
göstərildiyi kimi, islam dininin əhatə etdiyi şəhərlərdən ərəb di-
lini bilən, elmə, mədəniyyətə və incəsənətə marağı olan şəxslər 
Şərqin mədəniyyət mərkəzlərinə gedir, təhsil və biliklərini 
artırır, bəziləri geri- öz vətənlərinə qayıdır, bir çoxu isə ya təhsil 
aldığı  şəhərdə qalır, ya da başqa müsəlman ölkələrinə gedib 
fəaliyyət göstərirdilər. Mənbələrdə Yaxın  Şərqin və Orta 
Asiyanın iri mədəniyyət mərkəzlərində – Bağdadda, Qahirədə, 
Dəməşqdə, Nişapurda,  Şaşda (Daşkənddə) və b. fəaliyyət 
göstərmiş bir çox bərdəlinin adı  çəkilir. Burada qeyd edilir ki, 
tanınmış bir çox Bərdəli alimlər və mütəfəkkirlər var idi ki, on-
lar hüquqa, fəlsəfəyə  və digər elmlərə dair qiymətli  əsərlər 
yaratmışdılar (127; 128; 129; 174; 347). 

---

Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
175
Bu bir tarixi faktdır ki, islamın yayıldığı Yaxın və Orta 
Şərq ölkələrində alimlərin yetişməsində Azərbaycan 
mütəfəkkirlərinin də xidməti olmuşdur. Məsələn, (913-cü ildə) 
Əbü-l-Qasim Bətrani  Misirdə    Məhəmməd ibn Zeyd 
Bərdəinin mühazirələrini dinləmişdir (127, s.18). 
Ərəb müəllifi Yaqut əl-Həməvi bildirir ki, «…Bərdə 
şəhərindən olan və imam alimlərdən ideya alan alimlər var idi» 
(40, s.87; 129, s.75). Onlardan Məkki ibn Əhməd Bərdəi 
(…965) mühəndis, səyyah və hədisçi idi. O, Dəməşq şəhərində 
Əhməd ibn Umeyrdən, Trablisdə Abdulla ibn Həsəndən, 
Bağdadda  Əbü-l-Qasim Bəğəvidən təhsil almışdır. Alim 941-
942-ci ildə Nişapura, 961-ci ildə isə Mavərənnəhrə getmiş, 
Səmərqənddə hədisçilər dərnəyini yaratmışdı. O, 965-ci ildə Şaş 
(Daşkənd)  şəhərində  vəfat etmişdir (90, s.109; 127, s.18; 174, 
s.139; 347, s.120). Mənbələrdə bildirilir ki, Məkki ibn Əhməd 
Bərdəi təkcə Xorasanda insanı heyrətə salacaq qədər kitab 
yazmışdı (127, s.18). 
Əbu Bəkr Məhəmməd ibn Yəhya Hilali əl–Bərdəi 
xaricilər təriqətinin görkəmli nümayəndələrindən biri idi. O, 
əsas təhsilini Bağdadda almış, şair və alim kimi tanınmışdı. So-
nralar o, Səmərqəndə gəlmiş və burada hədis söyləməklə şöhrət 
qazanmışdı. O, ənənəvi dini fənlərlə yanaşı filologiya ilə məşğul 
olmuşdur. Onunla şəxsən görüşmüş  ən-Nədim onun 
dünyagörüşü,  əsərlərinin adı barədə  məlumat vermişdir.  Əbu 
Bəkr Məhəmməd əl-Bərdəi təqiblərə məruz qalmış, əsərləri giz-
lədilmişdir. Bu səbəbdən onun əsərləri itmişdir. Onun 961-ci 
ildə vəfat etdiyi bildirilir (90, s. 109; 127, s. 20-21; 347, s. 120). 
Səid ibn Əmr  Əbu Osman əl-Əzdi  əl-Bərdəi  Dəməşqdə  və 
Xilafətin başqa mərkəzlərində tanınmış hədis bilicisi idi. O, bir 
çox müsəlman mədəni mərkəzlərində olmuş, görkəmli 
ilahiyyatçılardan təhsil almışdır. Alim Dəməşq  şəhərində islam 
hüquqşünası  Əbu Zuranın hədislərinə qulaq asmış  və onun 
ardıcıllarından  

---

Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
176
biri olmuşdur. Səid  əl-Bərdəi Misirə – müəlliminin yanına 
getmiş, onun üzünü köçürdüyü əsərlərini ona oxumuş və təbliği 
üçün icazə almışdır.  Ərəb müəllifi nəql edir ki, Səid  əl-Bərdəi 
bir gün qapısını bağlayıb evdən bayıra çıxmır və bildirir ki, 
«adamlar hədisləri təhrif etdiyi üçün mən bir də  hədis 
söyləməyəcəyəm». Lakin şagirdlərindən birinin (Məhəmməd 
ibn Vərək  ər-Razinin) səyi nəticəsində o, inadından  əl çəkir, 
hədislər söyləməyə başlayır (347, s.117). Səid  əl-Bərdəi yalnız 
hədis söyləməmiş, onların təhrif edilməsinə qarşı mübarizə 
aparmışdır. Onun həyat və  fəaliyyəti barədə  əldə kifayət qədər 
məlumat yoxdur. Mənbələr onun 883-cü ildə vəfat etdiyini bildi-
rir  (90, s.106-107; 174, s. 91; 347, s.117-118). Əhməd ibn 
Ömər  Əbül–Həsən  əl–Bərdəi  Bağdadın mütəzili təriqətinə 
mənsub olan mötəbər alimlərindən olmuşdur. O, mütəzililərdən 
Əbu Mücaəllad ibn əl-Hüseyndən təhsil almışdır.  Əhməd ibn 
Ömər  Əbül–Həsən  əl-Bərdəi haqqında mənbələrdə bildirilir ki, 
o, yüksək təhsil görmüş, görkəmli alim olmuşdur. Alim 
dövrünün məşhur mütəzililərindən  Əbu  Əli Məhəmməd ibn 
Əbdü-l-Vəhab Cübai, Hişam ibn Ömər Füvəti,  Əbbal ibn 
Süleyman və başqaları ilə dostluq etmişdir. Bağdadın bir çox 
görkəmli alimləri ondan dərs almışdılar. Onlardan şəfiit fəqihi 
Əbu Abbas Əhməd ibn Ömər ibn Sürayc, malikilərin başçısı 
Əbu Həsən Abdullah ibn Müta əl-Fədl, mütəkəllim fəqih Teyyib 
Məhəmməd ibn İbrahim Xalid əl-Bağdadini göstərə bilərik. 
Onun IX əsrin ikinci yarısınadək yaşadığı güman edilir (90, 
s.107; 174, s.91; 347, s.118). 
Bağdadda yaşamış Əbu Bəkr Əhməd ibn Harun Bərdici 
əl–Bərdəi haqqında mənbələrdə maraqlı məlumat verilir. Harun 
Bərzəi və ya Bərdəi Bərdə  şəhəri yaxınlığında olan Bərdicdən 
Bağdada getmiş və orada yaşamışdır. Əbu Səid əl-Eşəc, Harun 
ibn İshaq, Rəbi ibn Süleyman, eləcə də Şam, Harameyn, Əcəm, 
Misir, İrak və Cəzirədəki alimlərdən  

---