Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 187 alban əlifbası ilə tarixi və bədii əsərlər, o cümlədən Azərbaycan tarixinin günümüzə qədər gəlib çatan yeganə yazılı mənbəyi olan M.Kalankatlının «Albaniya tarixi» məhz həmin dövrdə Bərdədə alban dilində yazılmışdır. Eyni zamanda müxtəlif dillərdə yazılmış xeyli sayda qədim dünyavi və dini əsərlər al- ban dilinə tərcümə edilmişdir. VIII əsrin əvvəllərindən etibarən, Albaniya dövlətinin həyatında olduğu kimi, Bərdənin də siyasi həyatında ciddi dəyişikliklər baş vermişdir. Belə ki, VII əsrin II yarısından başlamış və aramsız davam edən ərəb hücumları ölkənin siyasi həyatının dəyişməsinə mühüm təsir göstərmişdir. Ərəblər ölkədə islam dininin yeni, mütərəqqi ideyalarının təsiri altında xalqı birləşdirməyə çalışmışlar. 654-ci ildə Xilafətin Şimal vilayətləri üzrə canişinin iqamətgahı Bərdəyə köçürülmüş və Bərdə Xilafətin Qafqazdakı canişinliyinin mərkəzinə çevrilmişdir. 705- ci ildə isə Bərdədə çağırılmış qurultayda Albaniyanın dövlət müstəqilliyinə son qoyulmuş, ərazisi Xilafətin tərkibinə qatılmışdır. Bərdə, ərazicə, o dövrdə «Arran» adlandırılan inzi- bati-ərazi bölgüsünə daxil edilmiş, bölgənin mərkəzi şəhəri kimi fəaliyyət göstərmişdir. Bərdə VIII əsrdə Xilafətin şimaldakı mərkəzinə çevrildikdən sonra sürətlə inkişaf etmişdir. Beynəlxalq ticarət yollarının üstündə yerləşməsi Bərdəni Avropanın və Asiyanın bir çox şəhərləri ilə əlaqələndirmiş, bu da şəhərin tərəqqisində böyük rol oynamışdır. Bərdə şəhəri həmin dövrdə Qafqazdan keçən ticarət yollarının üstündə yerləşən mühüm məntəqə və eyni zamanda Cənubi Qafqazın ticarət yollarının kəsişdiyi mərkəz olmuşdur. Mənbələrdə bu, Bərdə-Bab ül-Əbvab, Bərdə- Ərdəbil, Bərdə-Dvin, Bərdə-Tiflis ticarət yolları kimi qeyd edi- lir. VIII əsrdən X əsrin ikinci yarısınadək Bərdə şəhəri yalnız Arranın deyil, eyni zamanda Qafqazın, habelə Yaxın və Orta Şərqin sənət və ticarət mərkəzlərindən biri, ölkənin siyasi, Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 188 ictimai və mədəniyyət mərkəzi kimi tanınmışdır. Həmin dövrdə şəhər böyümüş, ərazisi 30 kv.km, əhalisi 100 000 nəfərdən çox olmuşdur. Şəhərin antik və ilk orta əsrlərdə möhrə və çiy kərpiclə tikilmiş müdafiə istehkamını artıq bişmiş kərpiclə tikilmiş əzəmətli qala divarı əvəz etmişdir. Bərdə IX əsr-X əsrin birinci yarısında çiçəklənmə dövrünü yaşamış, tərəqqiyə malik olmuş, Yaxın və Orta Şərqin möhtəşəm şəhərlərindən biri kimi məşhurlaşmışdır. Orta əsr mənbələrində Bərdə «Arranın anası» adlandırılmışdır. Orta əsrlərdə Bərdədə doğulmuş, öz fəaliyyətləri, əsərləri ilə Yaxın və Orta Şərq ölkələrində tanınmış «Bərdəi» təxəllüslü böyük alimlər nəsli olmuşdur. Onlar Bərdədə və müsəlman dünyasının böyük elm mərkəzlərində dini və dünyavi təhsil almış, Azərbaycanda, həmçinin müsəlman dünyasının bir çox ölkələrində fəaliyyət göstərmişlər. Onların arasında riyaziyyatçı, mühəndis, təbib, tarixçi, filosof, hüquqşünas, şair, hədisçi, natiq, münəccim və siyasi xadimlər olmuşdur. Əbu Səid Əhməd ibn Hüseyn Bərdəi, Məhəmməd ibn Zeyd Bərdəi, Məkki ibn Əhməd Bərdəi, Əbu Bəkr Məhəmməd ibn Yəhya Hilali əl-Bərdəi, Səid ibn Əmr Əbu Osman əl-Əzdi əl-Bərdəi, Əhməd ibn Ömər Əbu- l-Həsən əl-Bərdəi, Əbu Bəkr Əhməd ibn Harun Bərdici əl- Bərdəi, Əbu Bəkr Əbdü-l-Əziz ibn Həsən Bərdəi, Məhəmməd ibn Xalid Bərdəi, Səid ibn Qasim Bərdəi, Əbu Əli Hüseyn ibn Süfvan ibn İshaq ibn İbrahim Bərdəi, Əli ibn Əbdü-l-Əziz Bərdəi, Əbu Bəkr Məhəmməd ibn Abdullah Bərdəi, Şeyx İbrahim ibn Şihabəddin Gülşəni Bərdəi, Mühyiddin Məhəmməd əl-Bərdəi, Məhəmməd ibn Zeyd ibn Yədəhdəvayh əl-Heysəm əl- Bərdəi, Sədullah əl-Bərdəi, Qazi Məhiyəddin Bərdəi alimlərin daha məşhurları olmuşlar. Bərdə X əsrin 40-cı illərində (Salarilərin hakimiyyəti dövrü), rusların hücumu nəticəsində dağıdılmış, tənəzzülə Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 189 uğradılmışdır. X əsrin ikinci yarısından etibarən Bərdə tamamilə siyasi qüdrətini itirmişdir. Şəddadi hökmdarları Bərdə şəhərinin dirçəldilməsinə maraq göstərməmiş, Gəncə, Beyləqan, Təbriz, Naxçıvan və digər şəhərlər inkişaf etmiş, Bərdənin bərpası isə diqqətdən kənarda qalmışdır. X əsrin ikinci yarısı – XI əsrdə xarabalıqlar içərisində qalmış şəhər kənd təsərrüfatının və iqti- sadi əlaqələrin, zəif olsa da, hesabına həyatını davam etdirmişdir. Bərdə XII əsrin birinci rübündən etibarən Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin tərkibində olmuş, iqamətgahı Bərdədə yerləşən Şəmsəddin Eldəgiz (1147-1157) həmin dövrdə şəhəri yenidən bərpa etdirmişdir. Bərdədə arxeoloji abidələrlə yanaşı, dövrümüzə qədər öz quruluşunu qismən və bəzilərində isə tam saxlamış yerüstü tarix və mədəniyyət abidələri də mövcuddur ki, bunların da əksəriyyəti şəhərin son orta əsrlər dövrünə aid memarlıq üslublarını özündə əks etdirən maddi mədəniyyət nümunələridir («Bərdə türbəsi», «Axsidan baba türbəsi» və körpülər). XIII əsrin əvvəllərində monqolların hücumları şəhərlərin iqtisadi həyatının kəskin şəkildə tənəzzülə uğraması ilə nəticələnmişdir. Azərbaycanın bir sıra şəhərləri kimi Bərdə də monqollar tərəfindən dağıdılmışdır. Monqolların talanları zamanı Bərdənin iqtisadi həyatında yenidən tənəzzül dövrü başlanmışdır. Azərbaycanı bürüyən böhran – əmtəə mübadilələrinin azalması, qapalı natural təsərrüfata qayıdış, gümüş böhranı, aramsız müharibələr, ticarət şəhərlərinin feodal- lar tərəfindən ələ keçirilməsi Bərdə şəhərinə də ciddi təsir göstərmişdir. Bərdə XIII əsrdə mərkəzi Təbriz olan Hülakular (Elxanilər) dövlətinin tərkibinə qatılmışdır. Elxanilərin iri feodalların hakimiyyətini ləğv edərək bütün şəhərləri vahid siya- si hakimiyyət altında birləşdirmələri və yeni inkişafın bünövrəsini Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|