Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 190 yaratmaları şəhərlərin, o cümlədən Bərdənin, inkişaf etməsinə səbəb olmuşdur. XIV əsrin əvvəllərində Bərdədə sənətkarlıq, ticarət və mədəniyyət inkişaf etmişdir. Həmin dövrdə Bərdədə hülakülərin pulları kəsilmişdir. Bir-birini əvəz edən daxili müharibələr və yadellilərin hücumları Qarabağ ərazisindən yan keçməmiş, Bərdə də həmin hərbi-siyasi hadisələrin təsirinə məruz qalmışdır. Əmir Teymu- run Azərbaycana gəlişi və Teymurilər dövrü Bərdə tarixində də öz izini qoymuşdur. XIV əsrdə Naxçıvanı, Karsı, Tiflisi, Şəkini fəth etmiş Teymur Bərdənin də yerləşdiyi Qarabağ bölgəsini də tutmuşdur. Teymurilər tərəfindən zəbt edilmiş Bərdə mübarizə zamanı dağıdılmışdır. Çox keçmədən digər ərazilərlə yanaşı, Bərdə də azad edilmişdir. XV əsrin əvvəllərində Bərdə Qaraqoyunlu dövlətinin tərkibinə qatılmışdır. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlular dövründə, əsasən XIV əsrin ikinci yarısı-XV əsrin başlanğıcına nisbətən XV əsrin ortalarında Azərbaycanın bir çox şəhərləri kimi Bərdənin də inkişafı yüksək səviyyədə olmuşdur. Qaraqoyunlu dövlətinin süqutu və Ağqoyunlu dövlətinin yaranması ilə əlaqədar Bərdə XV əsrin ikinci yarısında Ağqoyunlu dövlətinin tərkibində olmuşdur. Bu zaman şəhərin iqtisadi həyatında müəyyən qədər dirçəliş baş vermişdir. Həmin dövrdə Ağqoyunlu padşahlarının adına pullar da Bərdədə kəsilmişdir. I Şah İsmayılın başçılığı altında mərkəzi Təbriz şəhəri olan Azərbaycan Səfəvilər dövləti yaranan zaman Bərdə qəsəbə tipli sənətkarlıq mərkəzi olmuşdur. XVI əsrin ortalarında (1551-ci ildə, şah I Təhmasibin dövründə) şəhər əhalisinin fövqəladə xərci (ixracat) hesabına Bərdədə hamam və karvansaralar tikilmiş, yaxşı bağ salınmışdır. Bu və digər abadlıq tədbirləri nəticəsində Bərdə qəsəbədən əsl şəhərə çevrilmişdir. Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 191 XVI əsrin sonlarında Qarabağ, o cümlədən Bərdə, Osmanlıların hakimiyyəti altına keçmişdir. Belə ki, Osmanlılar 1578-ci ildə Azərbaycanın Xəzər dənizi sahillərinə qədər uzanan şimal vilayətlərini zəbt etmiş, bir çox şəhərlərlə birlikdə Bərdəni də tutmuşdur. Gəncə-Qarabağ əyaləti 36 nahiyəyə bölünən 7 sancaqdan ibarət olmuşdur. Bərdə sancağı Bərdə şəhərini, Bərdə, Sir, Bayat və İncərud nahiyəsini əhatə etmişdir. Osmanlılar Gəncə-Qarabağ əyalətinin ərazi-inzibati bölgüsündə xüsusi dəyişikliklər aparmağa meylli olmamış və tam əksinə, özlərindən əvvəl, Səfəvilər dövründə mövcud olmuş bölgünü saxlamışlar. Bərdə nahiyəsi də Osmanlıların Qafqazda ələ keçirdikləri torpaqlarda yaratdıqları ən böyük ərazi-inzibati vahidi olan əyalətin tərkibində olmuşdur. Buna baxmayaraq Bərdənin əyalətin illik gəlirinin formalaşmasında xüsusi rolu olmamışdır. Həmin dövrdə Azərbaycanın qədim şəhərlərinin çoxu, o cümlədən Bərdə, tənəzzül dövrünü keçirmişdir. XVII əsrin sonlarında xarici siyasi vəziyyət və daxildə baş verən siyasi hadisələr, Azərbaycanın bütün şəhərlərində olduğu kimi, Bərdənin də iqtisadiyyatını zəiflətmişdir. XVIII əsrin əvvəllərində Azərbaycan Səfəvi dövləti, Ru- siya imperiyası və Osmanlı dövləti arasında müharibələr meydanına çevrilmişdi. Bu zaman Qarabağa (Gəncə-Qarabağ əyalətinə) aramsız basqınlar başlanmış, Bərdədən Qazağa qədər olan düzənlik yerlərdəki yaşayış məskənləri talanmış, xeyli in- san həlak olmuş və əsir aparılmışdır. Bərdə nahiyəsinə hücumlar zamanı əhali qırıldığına və əsir aparıldığına görə, xeyli kənd uzun illər boş qalmışdır. Azərbaycanda xanlıqların yaranması ilə əlaqədar şəhərlərin daxil olduğu yeni ərazi birliklərinin və dövlət qurumlarının inzibati quruluşunda da dəyişikliklər baş vermişdir. Bərdə XVIII əsrin sonlarında Qarabağ xanlığının şimal Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 192 ölkələri ilə əlaqə yolunun üstündə mühüm məntəqə rolu oynamış, həmçinin sənətkarlıq və ticarət məskəni, poçt, tranzit xidmətləri göstərən kiçik şəhər olmuşdur. Buna görə də həmin dövrün mənbələrində Bərdənin adına təsadüf olunmur. Bərdə şəhəri XVIII əsrin sonu-XIX əsrin əvvəllərindən etibarən yenidən inkişaf etməyə başlamış, yeni və ən yeni tarixdə öz varlığını göstərmiş, həyatını özünün qədim bünövrəsi üzərində davam etdirmişdir. XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycan İranla Rusiya arasında bölüşdürülən zaman Şimali Azərbaycanın tərkibində Bərdə də Rusiyanın tabeliyinə keçmişdir. Azərbaycanın şimal hissəsinə öz müstəmləkəsi kimi baxan Rusiya, onun təbii sərvətlərindən xammal kimi istifadə etməklə, sənaye mallarına tələbatını Ru- siya istehsalı vasitəsilə ödəməklə yerli istehsala imkan verməmişdir. Azərbaycanın iqtisadi inkişafdan geri qalan digər şəhərləri kimi Bərdə də nəinki zəifləmiş, hətta şəhər kimi mövcudluğunu itirmək səviyyəsinə enmişdir. Beləliklə, antik və orta əsr yazılı mənbə məlumatlarının, arxeoloji qazıntı materiallarının tədqiqi göstərir ki, Bərdə şəhəri eradan əvvəl yaranmış, inkişaf edərək erkən orta əsrlərdə Albaniyanın paytaxtına çevrilmiş, orta əsrlərdə Azərbaycanın, həmçinin Yaxın və Orta Şərqin məşhur şəhərlərindən biri olmuşdur. 25000 ildən artıq tarixə malik olan Bərdə şəhəri müxtəlif dövrlərdə tənəzzülə uğramışsa da günümüzə qədər öz həyatını davam etdirmiş, bu gün də yaşayır və inkişaf edir. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|