Microsoft Word berk senaye tul docx
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
yaratmaqla bərabər ətraf mühiti şirkləndirir. Eyni zamanda, tullantılar sənaye üçün mühüm material-xammal və istilik-energetika xammalı resurslarıdır. Texniki ədəbiyyatda tullantıların təsnifatlaşdırılmasına müxtəlif aspektlərdən yanaşılır. Ümumi halda, tullantılar aşağıdakı kimi təsnif edilir (şəkil 1.2). (E-Waste yeni yaranmış bərk məişət tullantılarıdır). Tullantılar insan sağlamlığına və ətraf mühitə vurduğu ziyana və ya yaratdığı təhlükəyə görə fərqlənir: ziyansız (inert), az, orta, yüksək və fövqəladə ziyanlı (təhlükəli) ola bilər [ 23].
Şə
Yaranma mənbəyi
Aqreqat halı Təhlükə
dərəcəsi Istehsalat (sənaye) Istehlak (məişət) Bərk
Maye Qaz
I sin. II sin. E-waste
avadanlığı
Elektrik avadanlığı
F öv qə la də d ər əc ə
Z iy an sı z (i ne rt )
E-tullantılar (şəkil 1.3) tullantıların bir növüdür və yaratdığı təhlükəyə görə II və III qruplara (orta və yüksək) aid edilir. Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatının ( SO) təsnifatına görə, E-tullantı qrupuna elektron cihaz, qurğu və avadanlıqlar, o cümlədən kompüter avadanlıqları ilə bərabər, elektrotexniki (elektrik) avadanlıqlar da daxildir və beynəlxalq terminologiyada qısaca olaraq WEEE (Waste Electrical and Electronic Equipment, Elektrik və Elektron Avadanlıqları Tullantıları) kimi işlənir.
E-tullantılar Kompüter və Şəbəkə Elektrotexniki avadanlıq Ofis elektro texnikası Komputer Monitor Noutbuk
Printer Faks
Maus Şə bəkə avadanlığı Server Telekommunikasiya avadanlığı və s. Tibbi avadanlıq Məişət texnikası Televizor Video avadanlıq Stereo avadanlıq Mobil telefon Kseroks aparatı Kabel resiver Player Proyektor və s. Şə
artımı daha yüksəkdir və ümumi tullantılarda xüsusi çəkisi ildən ilə artır. Bu, ilk növbədə KT-in sürətli inkişafı, kompüter texnikası istehsalının artımı və E-tullantıların digər növlərinə nisbətən yenilənmə tezliyinin daha yüksək olması ilə əlaqələndirilir. Bu günədək mükəmməl milli və beynəlxalq
qanunvericilik bazasının, zərərsizləşdirmə texnologiyalarının işlənməsi və s. E-tullantıların artımını şərtləndirən səbəblərdən hesab edilir. E-tullantılarda kompüter texnikası istər xüsusi çəkisinə, istərsə də təhlükə dərəcəsinə görə başlıca yer tutur. Məsələn, monitorun istehsalında orta hesabla 60 adda maddə və materialdan istifadə edilir. Istifadə edilən civə, sürmə, kadmium, mışyak, kükürd və s. kimi çox ziyanlı element və maddələr, qazlar var ki, ə nənəvi qaydada tullantı poliqonlarına (zibilxanalara) atılan monitor (tərkibindəki maddələr) ətraf mühitin təsirlərindən (günəş şüaları, yağış, külək və s.) tədricən aşınır və bu tərkibli maddələr ətrafa yayılaraq atmosferi, torpağı, qrunt sularını zəhərləyir. Digər tərəfdən, E-tullantıların poliqonlarda adi məişət tullantıları kimi yandırılması polixlordefinil, polivinilxlorid və s. kimi maddələrdən yüksək dərəcəli zəhərli dioksinlərin yaranmasına səbəb olur [ 25]. Qeyd etmək lazımdır ki, son bir neçə ildə istər əsas sənaye ölkələrində, istərsə də dünya miqyasında tullantıların həcmi maddi nemətlər istehsalının həcmini bir neçə dəfə üstələmişdir.
Obyekt
Maddi nemətlər (mld.t/il) Ümumi
tullantılar (mld.t/il) Bərk məişət tullantıları (mln.t/il) E-tullantılar (mln.t/il) Azərbaycan - 0.3
1.5 0.05
Rusiya 2 4.3 70 1.5
Dünya 130
250 430
70
Hal-hazırda tullantıların insan sağlamlığı və ətraf mühit üçün yaratdığı təhlükə çox olduğu üçün tullantılarla, o cümlədən E-tullantılarla bağlı problemlərin həlli və idarə edilməsi məqsədilə bir sıra ixtisaslaşmış beynəlxalq təşkilatlar BMT yanında Elmi Tədqiqat Universitetinin E- tullantılar problemlərinin Həlli Təçəbbüsü, Bazel Konvensiyası Katibliyi (SBC), eləcə də bir sıra regional və milli təşkilatlar yaradılmışdır. Son illər qeyd olunan təşkilatların, dünyanın əsas tədqiqat mərkəzlərinin alim və mütəxəssislərinin istər ayrı-ayrılıqda, istərsə də BMT-nin UN DO proqramı çərçivəsində SO, UNEP kimi təşkilatları ilə birgə səyləri nəticəsində e0tullantıların utilizasiyası (təkrar emalı) və zərərsizləşdirilməsi (məhv edilməsi) üzrə orta göstəricilər 10-15% yaxşılaşmışdır. Bu günədək e-tullantıların emalı üzrə orta ümumdünya göstəricilərinin Qərbi Avropa ölkələrinə nisbətən kəskin dərəcədə aşağı olması səbəbi, ilk növbədə, bu problemin mahiyyəti və səciyyəvi həll xüsusiyyətləri ilə ə laqələndirilir [ 28]. Problemin həllini çətinləşdirən əsas səbəbləri kimi aşağıdakıları göstərmək olar: -Mükəmməl beynəlxalq və milli qanunvericilik bazasının olmaması. Bu, ilk növbədə, məsələnin həllinin mürəkkəbliyi, tullantıların idarəçiliyi sahəsində dövlətlərin milli maraqları üzrə konsensusa gəlməyin çətinliyi ilə ə laqədardır; - ndiyədək kifayət qədər mükəmməl, ucuz və sadə texnika və texnologiyaların yaradılmaması. Bunun əsas səbəblərindən biri kimi tullantıların emalı üzrə elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işlərinin (ETTK ) böyük məbləğdə maliyyə məsrəfləri tələb etməsidir; - E-tullantıların utilizasiyası və zərərsizləşdirilməsi prosesinin mənfəətlilik baxımından ziyanlı və ya az mənfəətli olmasıdır. Bu səbəbdən Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|