Microsoft Word berk senaye tul docx
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.4.Polimerl ərin mexaniki-kimy əvi prosesl ər n ətic əsind ə “qocalması” v ə yaranan ekoloji prosesl ər
etsin. Istismardan çıxmış RTM dan regenerat almaq üçün doğranmış hissəciklərin ölçülərinin 0,5 mm olması kifayət edir. Son zamanlar RTM-ın tullantılarını doğramaq üçün zərbəli xırdalayıcılardan, rotorlu doğrayıcılardan, ekstruderlərdən istifadə olunur. Bu avadanlıqlarda RTM emalı onun hərtərəfli sıxılmasını və yerdəyişməsini təmin edir. Bu aparatlarda materialın xırdalanması rotor ilə onun divarı arasında baş verir. Bu halda xırdalama prosesinin effektliyi rotor ilə gövdənin arasında olan boşluğun tənzimlənməsindən asılı olaraq dəyişir. Doğrayıcı avadanlıqların müqaisəli təhlili göstərir ki, RTM tullantılarının doğranması əhəmiyyətli dərəcədə vərdənələrdən həyata keçirilir. Vərdənələrdə RTM tullantılarının xırdalanması iqtisadi cəhətdən çox əlverişlidir, texnologiyası asandır. Rezin tullantıların bir növü də işlənmiş avtomobil şinləridir. Şin sənayesi xalq təsərrüfatının böyük bir hissəsini təşkil edir. Burada çəkisi 2-7,5 kq-dan 1000 kq-a qədər olan pokrışkalar istehsal olunur. Avtomobil pokrışkalarının çəkisi mövcud assortiment daxilində 40 kq təşkil edir. şin sənayesində pnevmatik şinlərdən başqa şinləri təmir etmək üçün materiallar, pnevmatik muftalar, pnevmatik balonlar və başqa məmulatlar da istehsal olunur. Ş in sənayesinin tullantıları istismardan çıxmış şinlərdir. Avtomobil parklarının dinamiki artımı istismardan çıxmış şinlərin artmasına və qanunsuz zibil “dağlarının” əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. 2010-cu ildə Respublikamızda istismardan çıxmış şinlər 0,85 milyon tona çatmışdır. Lakin bu şinlərdən istifadə olunmadığına görə. Onlar ilbəil artaraq böyük ekoloji təhlükə mənbəyinə çevrilirlər. Flora və faunamıza ekoloji zərər vuran bu bioloji parçalanmayan rezin, əslində tükənməz xammal mənbəidir. Buna görə istismardan çıxmış şinlərin utilzasiyası təkcə ekoloji cəhətdən deyil, eyni zamanda iqtisadi cəhətdən də səmərəlidir [ 19] .
Ş inlərin istehsalında çox qiymətli neft məhsullarından istifadə olunur. Ş inin əsas elementi olan onun pokrışkasının tərkibində 32-dən artıq inqredientlər vardır ki, bunların 80%-i neft məhsullarından hazırlanır. Pokrışkada olan bu qiymətli xammalı zibilxanalara ataraq həm özümüzə ekoloji təhlükə yaradır, həm də çox qiymətli xammallardan istifadə edə bilmirik. Respublikamızda avtomobil parklarının günü-gündən artması istismardan çıxmış şinlərin sürətlə artmasına səbəb olur. Hər il Bakı şəhərində istismardan çıxmış, lakin istifadəsiz qalmış şinlərin ümumi çəkisi 50 min tondan artıq olur. Işlənmiş şinlər ətraf mühiti çirkləndirən ən qorxulu tullantıdır. Onlar aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdirlər: -Şin bioloji olaraq parçalanmır; - Şin yanğını təhlükəlidir, yanarkən onu söndürmək çətin olur; - Şin topa halında olanda onların arasında müxtəlif həşəratlar və gəmiricilər yuva salır və çoxalırlar. Ş in yanan zaman ətrafı qara tüstü bürüyür. Bu isə flora və faunaya böyük ekoloji ziyan vurmaqla yanaşı, atmosfer çirkləndiricilərinin sayını şoxaltmış olur, çünki belə tüstü qazların tərkibində təbiəti müəyyən olmayan çirkləndiricilər vardır. Istismardan çıxmış rezin-texniki məmulatlar yandıqda böyük ekoloji təhlükə yaranır, yolxucu xəstəliklərin əmələ gəlməsinə və inkişafına şərait yaranır. Müxtəlif ölkələrdə istismardan çıxmış şinləri təkrar emal etmək üçün yeni-yeni texnologiyalar işlənib hazırlanır (bu haqda sonrakı fəsillərdə araşdırmalar aparılacaq). Respublikamızda köhnə şinlərdən istifadə çox zəifdir. Bizdə yalnız pokreşkanın protektorunu təzələyərək yenidən istifadə edirlər. Respublikamızda 2014-cü ildə 950 min şinin istifadə olunduğunu nəzərə alsaq, bu şinlərdən cəmi Bakı şin zavodunda və kooperativlərdə 10 mininin
protektoru yeniləşərək yenidən istifadəyə qaytarılmış, qalanları isə tullantı olaraq ətraf mühiti çirkləndirmişlər. Respublikamızda indiyə qədər istismardan çıxmış rezin məmulatlardan istifadə olunmaması gələcəkdə ekoloji fəlakətlərin baş verməsinə səbəb ola bilər.
Təxmini hesablamalara görə Respublikamızda ildə təqribən 850 min ədəd pokrışka istismardan sonra tullanır. Bu isə 800 mln manat vəsaitin havaya atılması deməkdir. Məhz bu səbəbdən şin sənayesində yenidənqurma işləri aparılmalı, tullanan rezinlərdən qiymətli materiallar əldə olunmalıdır. Bu məqsədlə işlənmiş şinlərin təkrar emalını təçkil etmək üçün yeni texnologiyalardan istifadə günün vacib problemlərinə çevrilməlidir.
“qocalması” və yaranan ekoloji proseslər
Müasir dövrün təxirəsalınmaz məsələlərindən biri də planetimizin ekoloji təhlükəsizliyinin təmin olunmasıdır. Bu məqsədlə ətraf mühitin mühafizəsi problemi həll olunmalıdır. ətraf mühitə edilən antropogen təsirlər içərisində mühüm yerlərdən birini tullantılar tutur. Istismardan çıxmış və işləmə müddəti başa çatmış avadanlıqların, məhsul istehsalı zamanı yaranan bərk tullantıların ə traf mühitə atılması ekologiyanı daha da korlayır. Öz unikal xassələrinə görə polimer məmulatlar ətraf mühiti çirkləndirən bərk tullantıdan içərisində xüsusi yeri tutur. Polimerlərdən hazırlanmış bir çox məmulatlar istifadə zamanı müxtəlif deformasiyalara, köhnəlməyə məruz qalırlar və bunun nəticəsində də dağılırlar. Deformasiya və sürtünmə nəticəsində polimer məmulatların strukturu dəyişir, ə traf mühitə qarşı müqaviməti azalır [ 3,15] . Polimerlərdən hazırlanan məmulatların dağılmasının iki əsas səbəbi məlumdur. Birincisi, müəyyən zaman ərzində polimerdən hazırlanan məmulatların xarici mühitin, yəni işığın, istiliyin, rütubətin, havanın təsirindən dəyişməsidir. Bu eyni zamanda polimerin tərkibini təşkil edən komponentlərin quruluşunun dəyişməsinə də səbəb olur. Belə dəyişmə polimerin qocalması adlanır. Ikinci səbəb mexaniki deformasiyadır. Mexaniki təsir nəticəsində polimer kompozisiyasının özündə baş verən dəyişiklik yorulma adlanır. Əgər mexaniki təsir polimer məmulatların işlədilməsi zamanı baş verirsə, buna polimerin köhnəlməsi deyilir. Bir çox hallarda polimerin köhnəlməsinin qarşısını almaq üçün kompozisiyalara qocalmaya qarşı maddələr əlavə edilir. Təcrübi olaraq müəyyən olunmuşdur ki, köhnəlmə və yorulma eyni zamanda baş verir. Yorulma prosesi isə qocalma prosesini intensivləşdirir. Bu proseslər daha çox bir-birinə qətran vasitəsilə birləşdirilmiş, qaynaq edilmiş polimer məmulatlarda yaranır.
Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|