Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
16 
 
müəyyən  edir  və  icarsını  təmin  edirlər.  Bu  kimi  amillər 
beynəlxalq  münasibətlərin  vahidliyini  (təbii  ki,  məkanlar  və 
resurslar,  eləcə  də  sahələr  baxımından  tərkib  strukturlarına 
bölünməklə)  formalaşdırır,  eləcə  də  onun  rəngarəngliyini 
yaradır. 
Beynəlxalq  hüquq  beynəlxalq  münasibətləri  yaradan  və 
tənzim  edən  vasitə  olaraq  ədalətə  söykənir.  Ədalət  əsasında 
beynəlxalq  hüquq  yaranır,  ədalət  bazasında  beynəlxalq  hüquq 
genişlənir  və  bütün  sahələri  üzrə  tənzimedici  vasitəyə  və 
istiqamətə  çevrilir.  Ədalət  məzmunu  ilə  beynəlxalq  hüquq 
münasibətlərin  bütün  tərəflərini  xırdalıqlara  qədər  ortaya 
qoyur. Yəni, bütün incəlikləri əhatə edir.  
Xarici siyasət dövlətlər arasındakı münasibətlərin “üst qat” 
qalxmasını  təmin  edir.  Bu  anda  beynəlxalq  münasibətlər  də 
elmin  əsas  obyektinə  və  predmetinə  çevrilir.  Xarici  siyasət 
beynəlxalq  münasibətləri  şaxələndirir  və  hər  bir  addım 
beynəlxalq münasibətlərin tərkib baxımından zənginləşməsinin 
əsaslarını  yaradır.  Xarici  siyasətin  gücü  elə  dövlətlər  arasında 
münasibətlərdə və əlaqələrdə güc amilini ortaya çıxarır. Xarici 
siyasətin  gücü  beynəlxalq  münasibətlərin  potensialını  ortaya 
qoyur.  
Beynəlxalq 
münasibətlər 
özündə 
çoxlu 
sayda 
şərtləndiriciliyi  yaradan  bir  bütöv  istiqamətdir.  Bu  bütövün 
tərkibində  dövlətlərin  fəaliyyətləri  ilə  əlaqədar  olaraq,  inkişaf 
tələbləri  və  resurslardan  çıxış  edərək  çoxlu  sayda  istiqamətlər 
mövcuddur.  İstiqamətlərin  mövcudluğu  təbii  ki,  beynəlxalq 
münasibətlərin obyektlərinin və subyektlərinin çoxluğu amilini 
ortaya  çıxarır.  Beynəlxalq  münasibətlərin  özü  də  tədqiq 
olunmaq  və elm  sahəsi kimi  öryənilmək baxımından bir vahid 
predmetdir,  obyektdir.  Beynəlxalq  münasibətlər  struktur, 
mexanizm və sistem xassələrinə malikdir. Beynəlxalq münasi-
bətləri  formalaşdıran  xarici  siyasət  fəaliyyəti  də  istiqamətlərə 
ayrılır  və  elmi  predmetin  mövzusu  olur.  Beynəlxalq  müna-
sibətlərin  predmetinə  onun  obyekti  və  obyektinin  xassələri, 

---

 
17 
 
subyektləri  və  subyektlərinin  xassələri  prizmasından  yanaşmaq 
olar.  Bu  baxımdan  beynəlxalq  münasibətlər  iki  mühüm 
istiqamətdə  tədqiq  oluna  bilər:  birincisi,  onun  subyektlərinin 
fəaliyyətinin xassələri, ikincisi, subyektlərin maraqlarının əks 
olunduğu  obyektlərin  xassələri.  Beynəlxalq  münasibətlərdə 
tədqiqat  predmeti  olaraq,  diqqəti  çəkən  məqamlardan  biri  də 
ondan  ibarətdir  ki,  burada  həm  subyektin  xassələri  öyrənilir, 
yəni, nun fəaliyyətinin əsasları tədqiq olunur, həm də subyektin 
təmin olunması üçün istifadə olunan resurslar, vasitələr, alətlər 
və  s.  tədqiqat  predmetinə  cəlb  olunur.  Tərkib  elementlərlə 
bütöv arasındakı əlaqələrin xassələri müəyyən olunur. Beynəl-
xalq münasibətləri tədqiq edərkən,  əsasən, beynəlxalq münasi-
bətləri  formalaşdıran  xarici  siyasətin  əsasları  da  müəyyən 
olunur.  Xarici  siyasətin  istiqamətləri  təbii  ki,  beynəlxalq 
münasibətlərin  istiqamətlərini  meydana  gətirdiyindən,  tədqiqat 
obyekti  kimi  bu  istiqamətlər  predmetə  çevrilir.  Beynəlxalq 
münasibətləri  tədqiq  edərkən  ilkin  istiqamət  kimi  onun 
tərkibinə  daxil  olan  istiqamətlərin  birləşmiş  vahid  anlayışını 
tədqiq  etmək  vacib  amilə  çevrilir.  Beynəlxalq  münasibətlər 
universal  istiqamət  və  anlayışdır.  Lakin  bu  universallığın 
içərisində çoxlu sayda tərkiblər vardır ki, bu tərkiblərin də ayrı-
ayrılıqda  tədqiq  olunması  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir. 
Tərkibdən  bütöv  yarandığından  tərkibin  analizi  elə  bütövün 
xassəsini aşkarlayır.  
Beynəlxalq  münasibətlər  anlayışı  həm  də  fəlsəfi  bir 
anlayışdır.  Burada  da  fəlsəfi  prinsiplərə  müvafiq  olaraq  tezis, 
antitezis  və  sintez  metodlarından  geniş  istifadə  olunur. 
Beynəlxalq  münasibətlər  anlayışına  ilk  növbədə  dövlətlərin 
xarici  siyasətlərinin  əsalarını  yaradan  anlayışlar  aid  edilir. 
Beynəlxalq  münasibətlərin  tədiqiq  olunmasında  istiqamətlər 
olaraq  aşağıdakı  tərkib  istiqamətlər  tədqiqat  obyektinə  və 
predmetinə çevrilə bilər. Beynəlxalq münasibətlərin tədqiqat 
predmetinə də iki baza aspektdən yanaşmaq olar: birincisi, 
subyektlərin  və  istifadə  olunan  vasitələrin  xassələri; 

---

 
18 
 
ikincisi,  münasibətləri  yaradan  proseslər  və  onların 
xassələri.  Hər  iki  istiqamətdə  özünəxas  hallar  mövcuddur  və 
bu istiqamətlər bir-birini şərtləndirmə məzmununa malikdir.  
Bu 
baxımdan 
beynəlxalq 
münasibətlərin 
tədqiqat 
istiqamətlərinə aid edilə bilər:  
-dövlətlər arasında münasibətlərin və əlaqələrin ümumi 
və xüsusi əsasları, universal və konkret, məxsusi hallar; 
-beynəlxalq münasibətlərin subyektləri (əsas və törəmə) 
və onların fəaliyyətlərinin ümumi və xüsusi əsasları; 
-beynəlxalq  arenada  əlaqələrin  qurulmasının  normativ 
və  imperativ  əsasları-zəruriliyin  meydana  gəlməsinin 
əsasları;  
-beynəlxalq  münasibətlərin  obyektləri  və  onların 
xassələri; 
-beynəlxalq  münasibətlərdə  istifadə olunan vasitələr və 
onların əsasları; 
-beynəlxalq  münasibətlərdə  istifadə  olunan  alətlər 
(burada  normaların  əks  olunduğu  sənədlər,  beynəlxalq 
münasibətləri  təşkil  edən  yığncaqlar,  qurumlar-diplomatik 
vasitələr) və onların xassələri; 
-beynəlxalq  münasibətləri  nizama  salan  hüquq  norma-
ları və onların əsasları; 
-beynəlxalq 
münasibətlərin 
tərkib 
ünsürləri 
və 
fəaliyyətin tərkibini yaradan əsaslar; 
-beynəlxalq münasibətlərin qruplaşmasının əsasları; 
-beynəlxalq  münasibətlərdə  gərginliklərin  (burada 
münaqişə,  böhran,  ərazi  mübahisələri,  müharibələr  və  s.) 
yaradılmasının və meydana gəlməsinin əsasları; 
-beynəlxalq münasibətlərin inkişaf xüsusiyyətləri; 
-beynəlxalq  münasibətlərin  ideal  və  real  məzmununun 
əsasları-siyasətin  vəziyyətlə  əlaqələndirilməsi  və  mühit 
məsələsi; 

---