Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
31 
 
məhsuludur. Eyni zamanda özündə hərəkətləri daşıyan bir 
vəziyyətdir.  
Dövlətin  özü  güclü  olduqda  (daxili  güclü  olduqda)  xarici 
siyasəti də güclü olur. Dövlət xarici siyasətini məhz öz gücünə 
arxalanaraq həyata keçirir. Xarici siyasətin gücü həm də daxili 
resurslara edilən təkanlardan meydana gəlir.  
 
Dövlətin daxili gücünü əks etdirən amillərin aşağıdakılar 
olduğu qənaətinə gəlmək olar:  
 
-dövlətin ərazisinin böyüklüyü (Rusiya, Çin, Kanada, ABŞ, 
Hindistan, 
Avstraliya, 
Braziliya, 
Argentina, 
Meksika, 
İndoneziya, Qazaxıstan, İran, Türkiyə və s.); 
-əhalinin  çoxluğu  (Çin,  Hindistan,  ABŞ,  İndoneziya, 
Braziliya, Pakistan, Yaponiya, Rusiya, Almaniya, Türkiyə və s.);  
-ərazinin  maddi-material  sərvətlərinin  bolluğu  (məsələn, 
Rusiya,  ABŞ,  Kanada,  Almaniya,  Yaponiya,  Avstraliya, 
Fransa,  Çin,  Hindistan,  Braziliya,  İran,  Qazaxıstan,  Ukrayna, 
Türkiyə  və  s.  kimi  dövlətlərdə  qlobal  ərzaq  və  digər  maddi 
tələbat təhlükəsizliyinə xidmət göstərən kənd təsərrüfatı, ərzaq 
və sənaye məhsulları istehsal olunur); 
-ərazinin təbii sərvətlərinin mövcudluğu (məsələn, Rusiya, 
ABŞ,  Almaniya,  Kanada,  Çin,  İran,  Hindistan,  Braziliya,  Fars 
körfəzi  ölkələri,  Venesuela,  Nigeriya,  Anqola,  Əlcəzair, 
Azərbaycan,  Qazaxıstan,  Özbəkistan  və  s.  kimi  ölkələrdə 
müasir dünyanın tələbatını ödəyəcək təbii sərvətlər-dəmir filizi, 
qiymətli  metalllar,  daş  kömür,  meşə  təsərrüfatı,  neft,  qaz, 
pambıq və s. mövcuddur); 
-əhalinin  maddi  tələbatının  böyük  qismini  ödəyə  biləcək 
müasir  sənaye  istehsalının  inkişafı  (dünyanın  inkişaf  etmiş  və 
etməkdə olan bir çox dövlətlərində yüksək keyfiyyətə malik və 
böyük həcmdə məhsullar istehsal olunur);  
-qeyri-sənaye  sahələrinin  inkişafı  (məsələn,  turizm 
sahəsində  bir  çox  ölkələr-ABŞ,  Fransa,  İspaniya,  Türkiyə, 

---

 
32 
 
Yunanıstan,  Şimali  Afrika  ölkələri-Misir,  Mərakeş,  Tunis, 
Tailand,  Səudiyyə  Ərəbsitanı-dini  ziyarət  baxımından,  İtaliya-
dini  ziyarət  və  əlverişlşi  iqlimi  baxımından,  İran-tarixi 
abidələrinin  çoxluğu  baxımından,  Yaponiya,  Avstraliya  və  s. 
böyük gəlirlər əldə edirlər); 
-elmi  –tədqiqat  mərkəzlərinin  və  orta  və  ali  məktəblərin 
çoxluğu  (məsələn,  ABŞ,  Almaniya,  Yaponiya,  Fransa,  Böyük 
Britaniya,  Rusiya  kimi  ölkələr  dünyanın  əsas  elm  və  tədqiqat 
mərkəzləri kimi qəbul olunurlar); 
-transmilli  korporasiyaların  çoxluğu  və  böyük  məkanları 
əhatə  edən  fəaliyyətləri  (məsələn,  ABŞ,  Yaponiya,  Böyük 
Britaniya, 
Almaniya 
kimi 
ölkələrin 
böyük 
transmilli 
korporasiyaları  onların  dünyanın  makrosiyasətində  iştirak 
imkanlarını yaradır); 
-dövlətin  xüsusi  hazırlıqlı,  yüksək  döyüş  qabiliyyətinə 
malik,  nizam-intizamlı  və  peşəkar  orduya  malik  olması 
(məsələn,  ABŞ,  Rusiya,  Türkiyə  və  s.  kimi  dövlətlərin  ordusu 
çox güclüdür); 
-dövlətin  hərbi-sənaye  kompleksinin gücü (məsələn, ABŞ, 
Rusiya, Çin, Fransa, Böyük Britaniya, Hindistan, Pakistan kimi 
dövlətlər böyük hərbi sənaye kompleksinə malikdirlər və atom 
dövlətləridirlər.  Bununla  yanaşı,  Almaniyanın  da  çox  güclü 
hərbi- sənayə kompleksi vardır); 
-xüsusi  təyinatlı  silahlara,  bu  baxımdan  strateji  və  taktiki 
silahlara  və  hərbi  bazalara  (quruda  və  dənizdə)  sahib  olan 
dövlətlər  (məsələn,  ABŞ  və  Rusiya  dünyanın  iki  böyük  raket-
yaxın,  orta  və  uzaq  mənzilli  raketlər,  və  nüvə  silahına  sahib 
olan dövlətləridirlər); 
-strateji 
silah 
kompleksinin 
tərkibi 
olan 
müdafiə 
komplekslərinin  mövcudluğu  (ABŞ  və  Rusiya daha çox RƏM 
elementlərinə,  o  cümlədən  müşahidə-nəzarət  komplekslərinə-
radiolakasiya qurğularına, sahibdirlər); 
-strateji  aviasiyaya,  hərbi  dəniz  donanmalarına,  sualtı 
gəmilərə,  aviadaşıyıcı  gəmilərə  (modul  tipli  hərbi  dənzi 

---

 
33 
 
bazalarına)  sahib  olmaq  (məsələn,  ABŞ,  Rusiya,  Böyük 
Britaniya, Fransa və s. kimi dövlətlər bu baxımdan öndədirlər); 
-dövlətin  elmi-texniki  inkişafının  səviyyəsi  (məsələn, 
Yaponiya  əhalisinin  çoxluğuna,  ərazisinin  kiçikliyinə,  təbii 
sərvətlərinin  azlığına  baxmayaraq,  ABŞ-la  yanaşı,  kompyuter 
sənayesinin  inkişafında  dünyanın  ən  qabaqcıl  dövlətləri 
sırasındadır); 
-kosmik  sənayenin  mövcudluğu,  eləcə  də  kosmosdan 
müşahidə  qurğularının,  məsələn,  süni  peyklərin  mövcudluğu 
(Rusiya,  ABŞ,  Çin,  Avropanın  qabaqcıl  ölkələri,  Türkiyə, 
Azərbaycan və s.); 
-dövlətin coğrafi mövqeyi (məsələn, Azərbaycan, Türkiyə, 
Rusiya, Gürcüstan, Yunanıstan, İspaniya, Fransa, Şərqi Avropa 
ölkələri  olduqca  əlverişli  coğrafi  mövqedə,  Şərqlə  Qərbin, 
Şimalla-Cənubun  qovuşduğu  bir  məkanda  yerləşmişlər.  ABŞ-
ın  coğrafi  mövqeyi,  okeanlarla  əhatə  olunması  onu  “dəniz 
hakimiyyəti”  dövlətinə  çevirmişdir.  Səudiyyə  Ərəbistanı  və 
Misir  kimi  ölkələr,  Mərakeş  və  İspaniya,  Filippin,  Malayziya, 
Sinqapur,  Portuqaliya,  Cənubi  Afrika  Respublikası,  Panama, 
Argentina  və  Braziliya,  eləcə  də  Yaponiya və Cənubi Koreya, 
dənizləri  və  okeanları  birləşdirən  ticarət  yolları  üzərlərində 
yerləşiblər); 
-əlverişli  coğrafi  mövqenin  tərkibi  olaraq,  dövlətin 
okeanlara  çıxışı  (Rusiya, ABŞ,  Kanada,  Avstraliya, Hindistan, 
İndoneziya,  Malayziya,  Çin,  Böyuk  Britaniya,  Yaponiya, 
Braziliya,  Argentina,  Fransa,  Almaniya,  İtaliya,  İspaniya, 
Filippin,  Misir,  Mərakeş,  Səudiyyə  Ərəbistanı,  Meksika, 
Cənubi  Afrika  Respublikası,  kimi  dövlətlərin  okeanlarla  və 
okenalara  çıxışları  olan  dənizlərlə  əhatə  olunması  onların 
iqtisadi gücünü daha da artırır); 
-dövlətin  dənizlərlə  əhatə  olunması  (məsələn,  ABŞ, 
Kanada,  Çili,  Argentina,  Cənubi  Amerikanın  şimal  dövlətləri, 
Rusiya,  Almaniya,  Yaponiya,  Fransa,  Böyük  Britaniya, 
Türkiyə,  Misir,  İran,  Cənubi  Koreya,  Meksika,  Yunanıstan, 

---