Microsoft Word Biotexnologiyan?n ?saslar? f?nnind?n muhazir? m?tnl?ri doc

azotunu fiksəedən, metil spirtini mənimsəyib keyfiyyətli zülali kütlə əmələgətirən 
yeni ştammlar alınmış, insan hüceyrəsi genləri E. coli bakteriyalarına köçürülmüş 
və  beləliklə  də  tibbdə  geniş  istifadə  edilən  insulin  (mədəaltı  vəzin  hormonu), 
samototropin  (boy  hormonu)  və  interferonal  sintez  edən  qeyri-adi  mikrob 
ş
tammları alınmışdır. Onların köməyi ilə alınan dərman maddələri çox ucuz başa 
gəlir.   nsulin  sintezedən  E.  coli  bakteriyası  artıq  biotexnologiyada  geniş  tətbiq 
olunur. 
 
Son  illər  biotexnologiyaya  şamil  edilən  elm  sahələrindən  biri  də  bitki  və 
heyvan  hüceyrələri  və  ya  hüceyrə  protoplastlarının  müxtəlif  məqsədlə 
becərilməsidir. Biotexnologiyanın bu yeni sahəsi hüceyrə mühəndisliyi adlanır. 
 
Bitki  və  heyvan  toxumalarından  alınan  hüceyrə  kulturalarının 
biotexnologiyada  tətbiqi  ilə  əlaqədar  olaraq  aşağıdakı  bir  sıra  nöqsanlar 
mövcuddur: 
1.hüceyrə kulturaları çox yavaş bitirlər; 
2.sintez məhsulları hüceyrə daxilində toplanır; 
3.çox zəngin qida mühiti tələb olunur; 
4.sintez məhsulları cüzi miqdarda əmələ gəlir; 
5.bitki hüceyrələri çox kövrək olduğu üçün tez zədələnirlər; 
6.hüceyrələr yumaq şəklində inkişaf edirlər. 
Heyvan  hüceyrələrinin  diametri  10  mkm,  bitki  hüceyrələrininki  isə  20-150 
mkm  olub  bakteriya  hüceyrələrindən  100  dəfə  böyükdürlər.  Buna  baxmayaraq 
onların fəallığı bakterial hüceyrələrə nisbətən çox zəifdir. 
 
Heyvan  hüceyrəsi  kulturaları  vasitəsilə  immunoqlobulinlər,  monoklonal 
antitellər,  insektisidlər,  fermentlər,  hormonlar  və  virus  xəstəliklərinə  qarşı 
vaksinlər alınır. 

---

 
nsan  və  heyvan  hüceyrələrindən  hibridoma  alınması  və  becərilməsi 
üsullarının  tətqiqi  klinikada  tətbiq  olunan  monoklonal  antitellər  alınmasına  şərait 
yaradır. 
 
Bitkinin  somatik  hüceyrələrinin  becərilmə  texnologiyasının  öyrənilməsi  və 
genetik mühəndisliyin hibrid hüceyrələrə tətbiqi sayəsində həm yeni xassəli hibrid 
hüceyrə (hibridoma), həm də hibrid bitkilər alımışdır. Nəticədə viruslu xəstəliklərə 
qarşı davamlı və məhsuldar bitki sortları yaradılmışdır. 
 
Bitki hüceyrəsi kulturaları vasitəsilə müxtəlif təbii rəngləyici, ətir və dərman 
maddələri almaq mümkündür. 
 
Beləliklə,  elmin  sürətlə  inkişafı  nəticəsində  yaranmış  yeni  metodların 
biotexnologiyaya  tətbiqi  onun  təsir  dairəsini  xeyli  genişləndirmiş  və  predmetini 
zənginləşdirmişdir. 

---

MÜHAZ RƏ 2: ”ÜZV   TURŞULARIN  M KROB OLOJ    STEHSALI” 
PLAN 
1.Süd turşusunun alınması 
2.Sirkə turşusunun alınması. 
3.Limon turşusunun alınması. 
4.Fumar turşusunun alınması. 
5. takon turşusunun alınması. 
6.Qlükon turşusunun alınması 
7.Piroüzüm və α ketoqlütar turşularının alınması. 
Ə
DƏB YYAT 
1. Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”, 
Bakı-1994,-284s. 
2.БекерМ.Е., 
ЛиепиньшГ
.К., 
РайпулисЕ
.П. 
Биотехнология
. 
– 
М
.: 
Агропромиздат
, 1990 
3.Голубев В.Н., Жиганов И.Н. Пищевая биотехнология. М.: ДеЛи принт, 2001 
г
.  
4. Елинов Н.П. Основы биотехнологии. – С.-Пб.: Наука, 1995.  
5. Пищевая биотехнология: Книга 1/ Рогов И.А, Антипова Л.В., Шуваева Г.П. 
(гриф МО РФ) – глава 5 М.: Колос, 2004. 
6. Неверова О.А. Пищевая биотехнология продуктов из сырья растительного 
происхождения
. Новосибирск: Сиб унив. Изд-во, 2007.-415 с. 
 
Süd  turşusunun  alınması.  Süd  turşusu  bir  sıra  xarici  ölkılırdəsüd  turşusu 
bakteriyaları  vasitəsilə  anaerob  şəraitdə  alınır.  Hələ  1847  –ci  ildə  Blando 
göstərmişdir ki, şəkər qıcqırması zamanı süd turşusu əmələ gəlir. Bu üsulla 1881 ci 
ildən süd turşusu alınır. 

---

 Mikrobioloji  istehsal  üsulunun  kimyəvi  üsuldan  üstün  cəhəti  ondan  ibarətdir  ki, 
mikroorqanizmlər ancaq süd turşusunun bioloji aktiv forması olan L-izomeri sintez 
edirlər. 
 
Süd  turşusunu  əmələ  gətirən  bakteriyalar  homo-  və  heterofermentativ 
olmaqla  iki  yerə  bölünürlər.  Homofermentativ  bakteriyalar  qıcqırma  zamanı  əsas 
məhsul kimi süd turşusu əmələ gətirirlər: 
C 
6
H 
12
O
6
     CH
3
–CHOH–COOH 
Qlükoza                          Sud tursusu 
 
Heterofermentativ  süd  turşusu  bakteriyaları  süd  turşusu  ilə  bərabər  çoxlu 
miqdarda etil spirit, qliserin əmələ gətirirlər: 
C
6
H 
12
O
6
       CH
3
–CHOH–COOH + CH
3
COOH     + CH
3
CH 
2
OH+ 
Qlükoza                  Sud tursusu                Sirkə turşusu            Etil spirit 
 
+ CH
2
OH–CHOH–CH
2
OH + CO
2 
         Qliserin 
 
Sənayedə  homofermentativ  süd  turşusu  bakteriyarından  istifadə  edilir. 
Onlara    Lactobacillus  delbrueckii,  L.  bulgaricus,  L.  casei,  L.  leichmannii,  L. 
pentosus, Streptococcus lactis
 və b. aiddir. Süd turşusu qıcqırması L.casei, S. lactis 
tərəfindən 30 
0
C-də,  L.bulgaricus, L. delbrueckii tərəfindən isə  45 
0
C-də aparılır. 
Mühitdə şəkərin qatılığı ştammdan asılı olaraq  5-20% olur. 
 
Rusiyada  süd  turşusu  alınması  prosesində  L.  delbrueckii    bakteriyası  daha 
geniş istifadə olunur. Bakteriyalar susloda (8-12% şəkər olan mühitdə) 12-18 saat 
müddətində  becərilməklə çoxaldılır, sonar 2-3% miqdarımnda fermentasiya gedən 
çənə  əlavə  edilir.  Çəndə  olan  melassa  (  şəkər  qamışından  alınan  məhsul) 
bakteriyalar  tərəfindən  10  gün  müddətində  qıcqırdılıb  süd  turşusuna  çevrilir.  Süd 

---