Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
| E.N. Quliyev Z.M.Məmmədova T. . manov B RJA Ş N N TƏŞK L VƏ DARƏ ED LMƏS Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin ________ tarixli ____ saylı əmrinə əsasən ali məktəblər üçün dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir Bakı – 2008 G R Ş Yer üzərində insan cəmiyyəti yaranandan bəri minilliklər keçsədə yenə də dünyanın ən yetkin aqillərini hamı üçün məqbul olan ictimai – iqtisadi sistemin yaradılması düşündürməkdədir. deal insan cəmiyyəti və ideal ictimai- iqtisadi münasibətlər sistemi varmı? Azərbaycan xalqının və Respublikasının keçdiyi yola baxsaq, eləcədə cəmi dünya ölkələrinin tarixinə və bu gününə nəzər yetirsək görərik ki, indiki əqlimizlə qiymətləndirdikdə keçmişdə ideal səviyyəsinə kimi yüksələn zəngin təcrübəli sivilizasiyalar mövcud olmuşdur və bu gündə ideal kimi qəbul edə biləcəyimiz ictimai-iqtisadi sistem bəzən kapitalizm adlandırılan bazar iqtisadiyyatı deyilən sistemdir. Bu sistem həqiqətəndə çoxlarının qəbul etdiyi və xoşuna gələn müasir dövrün ən demokratik və sosial yönümlü dövlətçilik və təsərrüfatçılıq quruluşudur. Kapitalizmdən əvvəlki quldarlıq və feodalizm ictimai- iqtisadi sistemlərində də cəmiyyət üzvləri arasında bazar münasibətləri olmuşdur. Lakin yalnız kapitalizmin müəyyən bir inkişaf mərhələsində bu ictimai-iqtisadi münasibətlər bazar iqtisadiyyatı kimi yüksək zirvəyə ucalmışdır. Belə ki, bu yeni və ən mütərəqqi ictimai-iqtisadi sistemdə insan azadlıqları ön plana çəkilir, bu sistemə keçmiş dövlətlər və beynəlxalq təsisatlar tərəfindən qorunur və təmin edilir, əmtəə ümumi xarakter alır və bununla insanın işçi qüvvəsi və intellektual potensialı da əmtəəyə çevrilir, mülkiyyət formaları müxtəlif və bərabər hüquqlu olur. Qeyd edilənlərlə yanaşı həmin sistemdə cəmiyyətin dəyərləri dəyişir, insan azadlıqlarının əsasında maddi imkanlar durur, hər bir sahədə və fəaliyyət sferasında rəqabət qaçılmaz olur, xüsusi təşkilati-hüquqi baza, icra və nəzarətedici strukturlar və infrostruktur şəbəkəsi yaradılır. Yuxarıda sadalanlar bazarları olduqca müxtəlif edərək, onları alıcı tələbləri üzrə qurmağa imkan verir. Beləliklə, bazar iqtisadiyyatını bu cür ictimai-iqtisadi sistemə çevirənlərdən biri də bazarların çoч sahəli və olduqca geniş formalarda olmasıdır. Birjalar və hərraclar, yarmarkalar və sərgilər bu bazarların ən mütərəqqi və mütəşəkkil formalarıdır. Bazarlar olmasa bazar iqtisadiyyatı da ola bilməzdi. Bu bazar növlərinin içində mənfəətçiliyinə, eləcə də təşkilinə, idarə edilməsinə və işləmə sisteminə görə ən çox qeyri-adi görünən və maraq doğuran birjalardır. Bazar iqtisadiyyatına doğru uğurlu start götürmüş Azərbaycan Respublikası üçün birjaların və hərracların təşkili və işləmə mexanizminin öyrənilməsi çox böyük iqtisadi, siyasi və sosial əhəmiyyət kəsb edir. Bu fənnin öyrənilməsi bir çox ixtisas sahibləri, eləcə də biznesmenlər üçün xüsusi marağa səbəb ola bilər, çünki birja və hərraclardan istifadə edildikdə material resurslarının tədarükatı yaxşılaşır, vəsaitlərin axıcılığı və mənfəətçiliyi artır, işgüzar fəallıq yüksəlir, əhalinin və cəmi biznes subyektlərinin maddi, maliyyə, fiziki və intellektual potensiallarından daha səmərəli istifadə edilir. Bu fənni yaxşı mənimsəmək üçün iqtisadi nəzəriyyəni, bazar iqtisadiyyatının əsaslarını, marketinq, menecment və s. kimi elmləri, eləcədə dünyada gedən prosesləri bilmək lazımdır. Oxuculara birja və hərraclara dair bir qədər dolğun material vermək və bu sahədə onlara elmi-praktiki yardım etmək məqsədilə, dərs vəsaitinin sonunda Azərbaycan Respublikasının əmtəə və fond birjalarına dair müvafiq qanunlar verilmişdir. Bu kitab ölkəmizdə birja və hərraclara həsr edilmiş ilk dərs vəsaitidir. Gələcəkdə onu təkmilləşdirmək üçün hər bir oxucu təklifinə və fikrinə müəlliflər çox diqqətli olacaqlarına söz verir və onlara buna görə əvvəlcədən minnətdarlıq edirlər. Fəsil 1. Birjaların təşəkkül tapması və təkamülü 1.1. Ticarət formalarının təşəkkül tapması və ilk əmtəə bazarlarının meydana gəlməsi. Əmtəə bazarlarının, eləcədə cəmi birjaların rolunun dünya iqtisadiyyatının inkişafında müasir səviyyəyə qədər yüksəlməsini dərk etmək üçün, ictimai istehsal və istehlakın təkmilləşməsindəki uzunmüddətli təbii-iqtisadi proseslərə nəzər yetirmək lazımdır. Belə ki, birjaların meydana gəlməsindən əvvəl ilkin şərt kimi məhsuldar qüvvələrin müəyyən qədər inkişafa malik olması gərəkdir. Bununla əlaqədar birjaların təkamülünə ictimai-iqtisadi sistemlərdəki sivil insani və ictimai münasibətlərin formalaşması proseslərilə birlikdə, yəni ümumi şəkildə və vəhdət kimi baxılmalıdır. Müxtəlif sahələrin mütəxəssisləri arasında elmi səviyyələri və dünya görüşlərindən asılı olaraq, yer üzərində insan sivilizasiyasını birçarx nöqteyi nəzərdən iqtisadçılar, başqa peşə adamlarından fərqli olaraq, tarixi informasiyasını və toplanmış məlumatları təhlil edərək, başqalarına qaranlıq görünən iqtisadi və sosial proseslərə aydınlıq gətirirlər. Məhz bu cür bir neçə elmin bəhrəsi və qovşağında aparılan elmi axtarışlar nəticəsində, həmçinin əmtəə və digər birjaların yaranmasının ilkin həqiqi mənbələri aşkar olunur. nsan cəmiyyətinin tarixi nəinki sadəcə olaraq adamların sayı və yer üzərində miqrasiyasından – bir məkandan digər məkana köçüb məskunlaşmasından, həmçinin onların yaşayış mənbələrinin axtarışı, varlanmaq, hakimiyyət əldə etmək və digər aşkar və gizli motivlərinin reallaşmasından və s. ibarətdir. Bütün bunlara uyğun olaraq, insanlar ictimai- iqtisadi qurum və yer üzərindəki məkanda müxtəlif rol, vəziyyət və səviyyələrdə olmuşlar. Belə ki, təbii əmək bölgüsü, əkinçiliyin maldarlıqdan ayrılması, yaşayış uğrunda və məişət mədəniyyəti sahəsində böyük təcrübənin toplanması şəraitində natural təsərrüfatın aparılması insanları öz əmək fəaliyyəti Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|