Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
münasibətlərini maddi maraq əsasında qururlar. Lakin onu da unutmaq lazım deyil ki, müasir şəraitdə məsələ birjaların kəskinləşən rəqabət şəraitində həyatiliyini təsdiq etməklərindən ibarət deyil, problem həmin birjalar vasitəsilə xalq təsərrüfatı və iqtisadiyyatın bütün sahələrinin inkişafına müsbət təsir göstərməkdən asılıdır. Nəhayət, birjalar müxtəlif bisnesmenlərlə mənfəət əldə etmək üçün özü-özünə yaradılmış müəssisələr deyil, onlar əmtəə-pul münasibətlərini daha sivil xarakterli etmək üçün və bazarın işləmə mexanizmini təmin etmək məqsədilə bir çox əmtəə istehsalçıları, kommersiya qurumları və dövlətin birgə səyləri nəticəsində araşdırılıb tapılıb və sınaqdan çıxarılmış mütərəqqi təsərrüfatçılıq və ticarət sistemi vasitəsidir. Bütün bu şərtlər bazar iqtisadiyyatı subyektlərini məcbur edir ki, öz daxili və xarici münasibətlərini iqtisadi təhlil etmək və proqnozlaşdırmaq üçün effektli sistem yaratsınlar. Təcrübədə bu proses iqtisadi təhlil vasitəsilə xarici mühitdə kəşviyyat aparılmasını xatırladır və alınmış nəticələrə uyğun öz fəaliyyətinin planlaşdırılmasına imkan verir. Təxminən bu cür də əmtəə və digər birjalarda analitik iş təşkil olunur. Lakin, birjaların təsərrüfat-iqtisadi və maliyyə vəziyyətinin təhlilini heç vaxt onların adi məhsulları satdığı zaman və fyuçers və opsion sövdələşməsi prosesində istifadə etdikləri analitik işlə qarışdırmaq lazım deyil. Əmtəə birjalarının nizamnaməsinə əsasən birjanın işçiləri – klerkləri birbaşa ticarət əməliyyatlarında iştirak edərək, satıcı və ya alıcıların maraqları mövqeyindən çıxış edə bilməzlər (ixtiyarları yoxdur). Bu kimi işləri brokerlər, dilerlər, hecerlər, dəllallar, nəhayət birja üzvləri və b. görməlidirlər. Birja işçiləri – klerkləri və birja iştirakçıları arasında fəaliyyət sahələrinin ciddi bölünməsi və qadağanlar onların nizamnamələri ilə yanaşı, müxtəlif növ birjalar haqqında qanunlarda da əksini tapmışdır. Misal üçün, «Əmtəə birjası haqqında» Azərbaycan Respublikası qanunun 11-ci, «Qiymətli kağızlar və fond birjaları haqqında» qanunda isə 39-cu maddələrində bu haqda açıq yazılıb. Həmin vəziyyət birjada çalışanlar və birja üzvlərinin fəaliyyət dairələrini müəyyənləşdirməklə yanaşı, onlar tərəfindən həyata keçirilən iqtisadi təhlilin hüdudlarını müəyyənləşdirir. Belə ki, əksər hallarda birja işçiləri birjanın təsərrüfat-iqtisadi və maliyyə baxımından təhlilində, həmçinin marağında olan tərəflərin tələbatlarını və istəklərini ödəmək üçün birjanın maddi-texniki bazasının qiymətləndirilməsi və inkişaf etdirilməsi məqsədi güdürlər. Birja ticarəti prosesində brokerlər, dilerlər və digərləri kimi çıxış edən alıcı və satıcılar tələb, təklif, qiymətlər, konyuktur və bazarın tutumu, rəqabət recimi və s. tədqiq etmək üçün «… ənənəvi iqtisadi təhlildən (onu əsaslı adlandırırlar) və yalnız birjalarda istifadə edilən spesifik (texniki və ya mexaniki) təhlildən …» 1 istifadə edirlər. Onu qeyd edək ki, fundamental – asılı təhlil vasitəsilə tələb və təklif öyrənildikcə qiymətlərin dəyişməsinə təsir göstərən daxili amillər aşkar edilir. Texniki təhlil isə məhsul satışı, tələb, təklif və s. səviyyəsini dioqramlar, qrafiklər qurulması və onların köməyilə bazarda qiymətlərin tərəddüdlərini, onlardakı fərqləri izləyərək, mənfəətlilik dərəcəsini müəyyənləşdirmək olur. Beləliklə, əmtəə və digər növ birjalarda iqtisadi və texniki təhlil problemlərinə müxtəlif səviyyəli və maraqlı birja ticarəti subyektləri müraciət etdiyinə baxmayaraq, onlar biri-biri ilə sıx əlaqədardır. Belə ki, texniki təhlil nəticələrində birja xərcləri, müştərilər arasında vasitəçi kimi çıxış edən broker və dilerlər əmtəə dövriyyəsini artırmağa, satılan məhsulun çeşidini optimallaşdırmağa və mənfiəət normalarını yüksəltdikdəri üçün, birjaların da mədaxilinə əlavə vəsaitlər daxil olaraq, onları işçilərinin əməkhaqqı və həvəsləndirmə fondlarını artırmaq, maddi- texniki bazasını möhkəmləndirmək sahəsində yeni imkanların açılmasına nail olrlar. Bütün bu məsələlərlə əlaqədar, birjalarda 1 Дегтярова О.И., Кандинская О.Н. Биржевое дело: учебник для вузов. М.: Банки и биржи. ЮНИТИ, 1997, с. 318. çalışan və onun fəaliyyətini təmin edən işçilər bilavasitə satıcı, alıcı və müxtəlif tip vasitəçilərin maliyyə-iqtisadi problemlərinə biganə deyillər. Çünki onların qarşılıqlı maddi marağı və birgə fəaliyyətlərindən bazarda işgüzar fəallıq və birjaların özlərinin xüsusi təyinatlı bazar infrastrukturu şəbəkəsi kimi mövcud olması bilavasitə əlaqədardır. Bazar iqtisadiyyatının tam formalaşmaması, dərin iqtisadi böhran, təşkilati-hüquqi bazının qeyri-tamamlığı, bazar infrastruktur sahələrinin yarımçılıqlığı, icra və nəzarətedici strukturlarının təşkilindəki çatışmamazlıqlar və s. əlaqədar Azərbaycanın milli iqtisadiyyatında yaranan problemlər müxtəlif növ əmtəələrin birja ticarəti üzrə tam miqyaslı iqtisadi və texniki təhlil aparmağı qeyri-mümkün edir. Bundan əlavə, başlıcası isə ondan ibarətdir ki, sağlam və tam miqyaslı əmtəə bazarı, fyuçers və opsion birjaları və onlar kimi vacib bazar infrastrukturları şəbəkələri hələlik tam formalaşmayıb. Bununla əlaqədar diqqətimizi Bakı şəhərində 1991-ci ilin əvvəlindən fəaliyyət göstərən respublika əmtəə birjasının təsərrüfat- iqtisadi və maliyyə vəziyyətinin ümumi təhlilinin bəzi cəhətlərində cəmləşdirək. Azərbaycan Respublikası əmtəə birjasının yaradıldığından cəmi on səkkiz il vaxt keçsə də, bu müddət ərzində ölkədə dörd dəfə hökumət dəyişib və xalq təsərrüfatını ardı-arası kəsilmədən iqtisadi və siyasi böhranlar lərzəyə gətirərək, cəmiyyətdə durmadan sosial gərginliklər yaradır və istər-istəməz birjanın fəaliyyəti göstəricilərinə mənfi təsir göstərirdi. Respublika əmtəə birjasının maliyyə-iqtisadi göstəricilərini gətirməzdən əvvəl onun işçiləri, təsisçiləri, üzvləri və brokerlərinin tərkibinə diqqət yetirək (Cədvəl 1). Cədvəl 1. llər Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|