Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
Şumerlilər Mavritaniyadan taxıl, balıq, parça, yun və başqa şeyləri alaraq, əvəzində ağac məmulatları, qiymətli daş-qaşları və s. əşyaları verirdilər. Bu cür münasibətlərdən öncə tərəflər bir-birinə bəxşeşlər verər və bir qədər yarım-ticarət əlaqələri yaradar, sonralar isə təcrübə artıqca, bazarda yerli vəziyyət və şəraitlə yaxından tanış olduqca, əmtəə-pul münasibətləri inkişaf etdikcə mübadilə sırf kommersiya xarakteri almış, pul isə mübadilə funksiyasını tamamilə öz üzərinə götürmüşdür. Buna bənzər ticarətlə əsasən sərkərdələr, quldar zadagənlar və din məbədləri xadimləri ətrafında toplaşmış xüsusi etimad qazanmış saray əyamları və xüsusi nümayəndələri məşğul olurdular. 1 Hələ həmin qədim keçmiş dövrlərdə Güney Qavqaz nümayəndələri şimali dövlətlərlə əmtəə mübadiləsi proseslərinə cəlb edilirdilər. Artıq eramızdan əvvəl IV-II yüzilliklərdə ticarət xeyli inkişaf edərək, bir çox Afrika, Asiya və Avropa ölkələrini də əhatə edirdi. Belə ki, həmin dövrlərdə Şərqi Aralıq dənizi ölkələrində təsərrüfatçılığın (əkinçiliyin, maldarlığın, sənətkarlığın) inkişafı əmtəə mübadiləsi proseslərinin canlanması və əmtəə-pul münasibətlərinin səviyyəcə inkişafına səbəb olmuşdur. Qədim dövrlərdə Misirlə yanaşı Rodos adası və Selevkilər dövləti xarici ticarət əlaqələrində aparıcı yer tuturdular. Əmtəə mübadiləsinin inkişafı ümumi ekvivalent kimi müxtəlif ölkələrdə qəbul edilmiş bir çox əmtəələrdən imtina etməyi və hamı üçün önəmli olan pul vahidlərinin yaradılması probleminin həllini tələb edirdi. Bununla əlaqədar Ptolomey qızıl, gümüş və mis sikkələrinin buraxılması əmri vermişdir. Gəmiçiliyin inkişafı nəticəsində Romanın güclü dəniz məmləkətinə çevrilməsi və əlverişli coğrafi mövqeyi ona dəniz və karvan yolları vasitələrilə təcrübədə bütün Aralıq Dənizi ölkələri, hətta onun hüdudlarından daha uzaqlarda yerləşən Hindistan və Çinlə xarici ticarət münasibətləri yaratmağa 1 Всемирная история. Т.1.М., Политиздат, 1956, с.11 imkan verirdi. Bununla yanaşı, əks proses də baş verirdi ki, həmin xarici dövlətlərdən sənətkarlıq və ticarət məhsulları gətirilərək yayılırdı. Həmin dövrlərdə Güney Qavqaz, Orta Asiya və ərəb ölkələrinin bir çoxunda quldarlıq dövlətləri yaranmağa başlamışdır ki, onlarda nisbətən qısa tarixi zamanda Qərbi Asiya və Aralıq dənizi coğrafi məkanının iqtisadi və ictimai-siyasi həyatında əhəmiyyətli rol oynamışlar. Çinin daxilində o zamanlar mövcud olan ayrı-ayrı xanlıq və çarlıqlar arasında ticarət münasibətləri və əlaqələri inkişaf etmiş və Çin tacirləri qullardan tutmuş, iri və xırda buynuzlu qaramal, dəri, yun, təbii boyalar, fil sümüyü, qeyri-metallar və s. məhsulları xarici ölkələrin bazarlarında satmışlar. Uzunmüddətli xaric-iqtisadi və sosial proseslərdən keçərək, bürünc əsrində yaranmış primitiv domna peçlərinin köməyilə dəmir əsrinə keçid əkinçilik və sənətkarlıq sahəsindəki texnikanın inkişafında sıçrayışa səbəb oldu. Bütün bunlar Orta Asiya, ran, Qavqaz və Şimali Qara dəniz regionlarında şəhər tipli məskunlaşma ocaqlarının yaranmasına və ticarətin sürətli inkişafına təkan verdi. Dünya sivilizasiyasının tarixi gedişatında eramızın birinci beş əsrində əsaslı və dönülməz sosial-iqtisadi dəyişiklik baş verdi. Əsasən həmin zamanlarda öz ən yüksək inkişaf zirvəsinə çatmış quldarlıq cəmiyyəti Avropa, Asiya və hətta Afrikanın əksər ölkələrində sıradan çıxaraq feodolizmlə əvəz edildi. btidai icma quruluşu və quldarlığa nisbətən feodolizmin xaric-iqtisadi sistemi daha mütərəqqi olduğundan, onun gəlişi əmək məhsuldarlığı məhsuldar qüvvələrin inkişafı və xaric əməyin səmərəliliyin artmasına təkan verdi. Bu proses xüsusi intensivliklə Avropa ölkələrində cərəyan edirdi. Burada təxminən X-XI əsrlərdə sənətkarlıq əkinçilikdən təmamilə ayrılmış və sənətkarlıqla ticarətin əsas mərkəzləri olan qəsəbə və şəhərlər yayılmağa başlamışdır. Eyni zamanda kənd yerlərində məhsuldar əmək və əmtəəlik məhsul istehsal etmək üçün real imkanlar yaradılmışdır. Beləliklə, yüzilliklər ərzində qədim Misir, Aralıq dənizi, Çin və d. ictimai istehsalın təşkili səviyyələri və sivilizasiyalar sonradan yaranmış Avropa ölkələrində sanki təkmilləşdirilib, inkişaf etdirilərək əmtəə istehsalı hüdudlarını genişləndirmiş, dövlətlər daxilində iqtisadi əlaqələri zəncinləşdirərək daxili və xarici beynəlxalq bazarların yaranmasına səbəb olmuşdur. Orta əsrlərdə dəniz və çayların sahil boylarında, Sakit okeanın şərq sahillərindən tutmuş Aralıq dənizinin qərbdə günbatan hüdudlarına kimi bir-birilərilə dəniz və karvan yolları vasitəsilə tranzit əlaqələrdə olan sənətkarlıq və ticarət mərkəzləri çiçəklənməyə başlamışdır. Bunların bariz timsalı Asiyanın şərqi sahillərindən tutmuş Avropanın qərbinə kimi uzanıb gedən, böyük iqtisadi və coğrafi məkanı əhatə edən dillərdə əzbər olmuş məşhur pək Yoludur. Beləliklə, bu, nisbətən yeni olan dünya sivilizasiyası kimi formalaşmış Avro- Asiya coğrafi məkanında ticarət və bazar münasibətlərinin sürətlə intensiv inkişafı XI-XV əsrlərdə xarici ticarətin inkişafı və dünya bazarlarının yaranmasına gətirib çıxardı. Xarici ticarətin formalaşmasında iri şəhərlərin tacirlərinin rolu böyük olmuşdur. Böyük coğrafi kəşvlər, o cümlədən Hindistana və Amerikaya dəniz yollarının açılması beynəlxalq ticarətin inkişafına güclü təkan verməklə yanaşı, bir sıra dövlətlər ( spaniya, Portuqaliya, ngiltərə və s.) və ticarət üzrə artıq ixtisaslaşmış şirkətlər müəyyən qrup adamlarla bir çox ölkələrin var-dövlətlərinin qarət edilməsi, bölünməsi və talan olunmasına cəlb edilmişlər. Konkret olaraq Avropa ölkələrinə gəldikdə, onların hüdudlarında daxili bazar XVI-XVII əsrlərdə nisbətən inkişaf etmişdir və topdansatış ticarətin əksər hissəsi beynəlxalq ticarət-iqtisadi əlaqələri genişlənərək, yayılmasında aparıcı rol oynayan varlı tacir və onların başçılıq etdiyi şirkətlərin əlində cəmləşmişdir. Feodolizmin dağılması və kapilalist münasibətlərinin yaranması ərəfəsində Avropa ölkələrinin daxilində pərakəndə ticarətin əsas hissəsi məhsul istehsalçıları kimi kəndlilər və Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|