Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
« stiqrazlar» (4 maddə), dördüncü fəsil «Dövlətin xəzinədarlıq öhdəlikləri» (3 maddə), beşinci fəsil «Əmanət sertifikatı» (4 maddə), altıncı fəsil «Qiymətli kağızların qeydiyyatı, buraxılması və dövriyyəsi» (7 maddə), yeddinci fəsil «Qiymətli kağızlar üzrə professional fəaliyyət» (7 maddə) problemlərini əhatə edir. Həmin qanunun ikinci bölməsi «Fond birjaları» adlandırılır (bir fəsil 7 maddə). Üçüncü bölmə «Səhmdarların mənafelərinin müdafiəsi» bir fəsil və maddədən ibarətdir. Yuxarıda adı çəkilmiş qanundan sonra əmtəə və qiymətli kağızlar bazarlarını ölkəmizdə tənzimləmək məqsədilə «Əmtəə bircsı haqqında» (25 may 1994 № 804), «Qiymətli kağızlar haqqında» (9 sentyabr 1998 № 765) və digər Qanunlar qəbul edilmişdir. Onu qeyd edək ki, bu qanunlar bir-birini tamamlamaqla yanaşı, bir qədər də ziddiyyətli vəziyyətlər yaradır. Belə ki, aydın olmur ki, bu qanunların mənası, əhatə dairəsi, tənzimlədiyi məsələlər harada və nədən başlayır və nədə qurtarır. Həmin qeyri-müəyyənliyin nəticəsidir ki, ölkəmizdə qiymətli kağızlar bazarı və fond birjaları yox dərəcəsində, əmtəə birjalarının isə onundan səkkizi öz fəaliyyətlərini dayandırmağa məcbur olmuşdur. Artıq on ilə yaxındır ki, respublikamızın əhalisinə özəlləşdirmə çekləri kimi qiymətli kağızlar paylanmışdır. Həmin dövrdən bu qədər vaxt keçməsinə baxmayaraq həmin özəlləşdirmə çeklərinin paylanmasında məqsəd nədən ibarət olduğu və bu qiymətli kağızlar əhaliyə nə verdiyini dövlət məmurları açıqlamaqdan boyun qaçırırlar. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikasının mövcud qanunları da bu məsələyə aydınlıq gətirmir. Bildiyimiz kimi, bazar iqtisadiyyatının işləmə mexanizmi elə qurulmuşdur ki, bazarda məhsul kütləsi azaldıqca onun qiymətləri yüksəlməlidir. Nədənsə bu prinsip Azərbaycanın qiymətli kağızlar bazarında işləmir. Misal üçün, minlərlə özəlləşdirmə çekləri özəlləşdirmə proqramının həyata keçirilməsi nəticəsində dövriyyədən çıxmışdır, lakin onların qiymətləri aşağı düşməkdə davam edir (2008-ci ilin əvvəlində bir özəlləşdirmə çeki təxminən 25-30 yeni manata satılırdı). Bu cür anlaşılmaz vəziyyət səhmlərin, istiqrazların və s. bazarında da mövcuddur. Əgər qanunlarımızı nəzərdən keçirsək, onda aydın olar ki, onların özündə bir tərəfdən bazar münasibətləri azadlığı, digər tərəfdən isə məhdudiyyətləri qoyulur. Belə ki, «Əmtəə birjası haqqında» Qanunun elə ilk səhifəsində əmtəə birjasının mənası açıqlanarq, onun fəaliyyətinə sədd qoyulmur, ancaq digər sətirdə əmtəə kimi onun obyektindən əmlak və intellektual mülkiyyətin məhsulları çıxarılır. Həmin uyğunsuzluq bazar iqtisadiyyatına keçərək mülkiyyəti özəlləşdirən ölkədə olmamalıdır. Qanunların bu cür yazılması nəticəsində binalar, qurğular, zavodlar, fabriklər və s. əmlak komitəsi, icra hakimiyyətləri və s. öz iclas salonlarında hərrac kimi yox, özləri bildiyi və özlərininki kimi satırlar, daha təcrübəli və ciddi intizama tabe olan birjalar isə bu işdən qanunla uzaqlaşdırırlar. Bu cür problemlərin kökünü həmçinin «Qiymətli kağızlar haqqında» qanunda axtarmaq lazımdır. Belə ki, həmin qanunun II fəsilinin 3-cü maddəsi («Qiymətli kağızlar bazarının dövlət tənzimlənməsi») bu ifadə ilə tamamlanır: «Qiymətli kağızlar bazarında münasibətlərinin dövlət tənzimlənməsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən həyata keçirilir». Beləliklə, qiymətli kağızlar haqqında qanun bazarın dövlət tənzimlənməsini sağlam iqtisadiyyatda mövcud olmayan istiqamət və orqana yönəldərək, məsələyə dolaşıqlıq gətirməklə yanaşı müəyyən məmur və dairələrin sosial sifarişlərini yerinə yetirir, müəyyən dövlət orqanlarında korrupsiya və rüşvətxorluq üçün şərait yaradır. Bu kimi qeyri-müəyyənlik və anlaşılmamazlıq həmin qanunun digər bölmələrinə də aiddir. Fəsil 6. Valyuta birjalarının təşkili. 6.1. Valyuta birjası – bazar infrastrukturasının vacib ünsürüdür Valyuta birjaları bazar subyektlərinə imkan verir ki, mövcud tələb və təklifin vəziyyətindən asılı olaraq alış- verişlərini daha iri miqyasda həyata keçirsinlər. Həmin valyuta birjalarında xarici ölkələrin rul vahidlərinin təyin edilmiş mübadilə- satış qiymətlərinə rəsmi valyuta məzənnəsi (kursu) deyilir. Tarixi mənbələrə görə valyuta birjaları xarici ölkələrin pullarının dəyişdirilməsi mərkəzləri kimi tədricən formalaşaraq müasir sivil sistemə çevrilmişdir. lk valyuta birjalarının prototipləri tacirlərin təsadüfən görüşdüyü yerlərdə, karvan ticarəti ilə məşğul olanlar tərəfindən karvansaraylarda və əmtəə bazarlarında mövcud olmuşdur. Sonralar isə valyutaların dəyişdirilməsi sistemi bazarların tərkib hissəsi olmuşdur. Müəyyən ölkələrin tarixi iqtisadi inkişaf yollarının xüsusiyyətlərindən, əhalinin sayından, bazar iqtisadiyyatı yönümlü olan ölkələrdə isə tələb və təkliflərdən asılı olaraq müxtəlif sayda valyuta birjaları formalaşmışdır. Belə ki, taliyanın Roma, Milan, Genuya və Venesiya şəhərlərində dörd valyuta birjası, Almaniyada- beş, Azərbaycan Respublikasında isə cəmi bir banklararası valyuta birjası mövcuddur. Əksər hallarda valyutaların məzənnələri birjaların maklerləri tərəfindən, müəyyən müəssisələrin, dövlət orqanlarının nümayəndələrinin iştirakı ilə təyin edilir və onların məzənnələri əsasında bankların müştərilərilə hesablaşmaları aparılır. Hesablaşma qiyməti kimi bütün birjalarda mövcud məzənnələrin ortaq məxrəci götürülür. Almaniyada valyuta birjaları Mayn üzərində Frankfurtda, Berlində, Hamburqda, Düseldorf və Münxendə yerləşir. Onların ümumi tənzimləyicisi rolunda Frankfurt Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|