Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
iştirakçıları kimi fəaliyyət göstərən dəllallara Amerikada yerlilər («locals»), Böyük Britaniyada isə dilerlər («dealers») deyirlər. Birja iştirakçılarının arasında müştərilərə bütün lazım olan xidmətləri göstərən daha bir vasitəçilər fyuçers komission tacirləri («futures kommision merchants») də fəaliyyət göstərir. Marketinq üzrə rus dilində çıxmış terminoloci lüğətdə belə qeyd edilib: «Broker ∠ ing. broker; alm. Broker m. Fond, əmtəə və valyuta birjalarında əmtəələrin, qiymətli kağızların, valyutalar və digər qiymətlilərin alıcılar və satıcılarının arasında bağlanan əqdlərin rəsmi vasitəçiləri. Birjada yerə malik olur, müştərilərin tapşırığı və hesabına öz adlarından əqdlər bağlayırlar». 1 Buradaca oxuyuruq: «Diler ∠ ing. dealer; alm. Cobber m, və ya ticarət vasitəçiliyi edən şəxs (şirkət). Birjada yerə malikdir, hər kağızı qiymətləndirir (məzənnəsini təyin edir). Dilerin gəlirləri valyuta və qiymətli kağızların alış və satış qiyməti arasında fərqdən əmələ gəlir, həmçinin onların məzənnələrinin dəyişməsindən yaranır». 2 Birjada bağlanan əqdlərin xarakterindən və xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, broker və dilerlər kimi vasitəçilər müştərilərə bir sıra xidmətlər göstərmək qadirindədirlər: - sifarişləri qəbul etmək və əmrləri yerinə yetirmək; - tələb, təklif, qiymətlərin səviyyəsi, rəqabət recimi və s. haqda məlumat vermək; - keçirilmiş əməliyyatlar üzrə uçot və hesabat aparmaq; - hesablaşma palatasına depozit və marcanı ödəmək. Bununla belə brokerlər, dilerlər və digər vasitəçilər tərəfindən yerinə yetirilən vəzifə və funksiyalar, o cümlədən vəzifə borcları və görülən işlər oxşarlıqlarına baxmayaraq, 1 Маркетинг: Толковый терминологический словарь – справочник. – М.: «Инфоконт» СП. «Медсервис Интернешнл», 1991, с.19 2 Орадажа, с.37 (тярcцмя мцяллифиндир). mövcud birjalar haqqında qanunlarda və müəyyən edilmiş vəzifə borcları çərçivələri ilə məhdudlaşdırılırlar. Belə ki, fyuçers komission dairələri satıcı və ya alıcılara bir sıra xidmətlər kompleksi göstərməyi öhdələrinə götürürlər. Təcrübədə fyuçers komission dairələrinin fəaliyyətləri və göstərəcəkləri xidmətlər bir-birindən fərqlənir. Onların bir qrupu müştərilərə tam broker xidmətləri toplusu göstərir, digərləri yalnız fyuçers ticarəti əməliyyatları ilə məşğul olur, başqaları isə konkret əmtəələrin satışı ilə öz fəaliyyətlərini məhdudlaşdırmadan, qiymətli kağızlar üzrə əməliyyatlarla və digər faydalı kommersiya işləri ilə də məşğul olurlar. Müasir şəraitdə ngiltərə, Almaniya, Yaponiya və s. kimi ölkələrdə fyuçers komission tacirlərinin kommersiya əməliyyatlarının hüdudlarınının genişlənməsi nəzərə çarpır. Eyni zamanda onların hamısı mütləq azad bazar qanunları əsasında fəaliyyət göstərir, əmrləri, o cümlədən bağlanmış müqavilə –əqdlərə uyğun olaraq sifarişçilərin əmrlərini icra edir, müəyyən uçot və klirinq işləri görürlər. Fyuçers komission tacirləri öz fəaliyyətləri ilə xüsusi yaradılmış və avadanlıqlarla təmin edilmiş otaqlarda, binalarda – komission evlərində məşğul olurlar. Bu tipli sistemlər istehsal və qeyri-istehsal yönümlü müəssisə və təşkilatlar (şirkətlər), o cümlədən ixtisaslaşmış kommersiya müəssisələri və qeyri-ixtisaslaşmış qurumlar tərəfindən yaradıla bilər. Bunun kimi fyuçers komission müəssisələri (tacirləri) sərmayə və digər bankları kimi fəaliyyət göstərə bilər. Həmin qurumlar yüksək mənfəət gətirən geniş aspektli istiqamətlərlə, o cümlədən fyuçers əməliyyatları, lizinq, faktorinq və digər işləri ilə məşğul olurlar. Bu kimi əməliyyatlar amerikan, alman, yapon, fransız və Cənubi Koreya banklarının təcrübəsində geniş yayılmışdır. Konkret əmtəələr və fyuçerslər üzrə ixtisaslaşmış əmtəə birjalarında sənaye malları sahəsində özlərini sınamış müəyyən məhsullar, mal çeşidləri, ərzaq və ticarət şirkətləri və kommersiya müəssisələrinin nəzdində fəaliyyət göstərən iri kapitalist evləri daha fəaldılar. Belə ki, buğda üzrə ixtisaslaşmış «Karqil» adlı amerikan şirkəti ABŞ-ın birjalarında fyuçers əməliyyatlarının xeyli hissəsini həyata keçirir, « nterneşnl preşios metilz» şirkəti isə bəzi əlvan və qiymətli metallar və onların hazırlanmış zinət əşyaları sahəsində konkret əmtəələr və fyuçers əməliyyatları üzərində öz əlavə fəaliyyətini xüsusən diqqət mərkəzində saxlayaraq ildən-ilə genişləndirir. Beynəlxalq səviyyədə fyuçers ticarəti «Kontikommoditi servis» tipli yalnız müddətli bazarlarda fəaliyyət göstərən ixtisaslaşmış iri şirkətlərə arxalanır. Həmin adı çəkilən şirkət isə yalnız ABŞ-da 30-dan çox bölmələrə malikdir və bütün dünyada məşhur olan əmtəə birjalarının üzvüdür. Dünyanın iri broker şirkətləri birja şəbəkəsi vasitəsilə beynəlxalq və ölkələrin daxili bazarlarına ciddi təsir göstərirlər. Təcrübədə onların hamısı iqtisadi maraq doğuran bütün ölkələrdə geniş şəbəkəyə malikdirlər. Bunun kimi broker şirkətlərindən məlumat toplayan və məsləhətlər alan müştərilər istər-istəməz həmin qurumların dar çərçivəli münasibətləri və maraqlarına cəlb edilirlər. Broker şirkətlərinin çoxillik təcrübəsi göstərir ki, müştərilərin seçilməsi və əksinə sifarişçilər tərəfindən öz icraçı broker qurumlarının müəyyənləşdirilməsi spesifik problemlər yaradır. Bu prosesdə çox şey broker evləri və müştərilərin fəaliyyət miqyasından, onların regionda yerləşməsindən, tərəflərin ixtisaslaşmasından, sifarişlərin xüsusiyyətlərindən, bazarda rəqabətin səviyyəsindən və sairlərdən asılıdır. Təbiidir ki, belə bir şəraitdə, daha güclü sifarişçi şirkətlər öz kommersiya münasibətlərini müştərilər arasında tanınmış, əvvəllər iri sifarişləri yetirən broker kontorları ilə burmağa çalışacaqlar. Geridə qalan orta və kiçik şirkətlər isə özlərinə uyğun broker evləri seçməyə meyl edirlər. Beləliklə, nisbətən Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|