Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
yığcam olan broker müəssisələri hər bir nisbətən kiçik fərdi və vahid sifarişi yerinə yetirmək üçün daha çox vaxt sərf edərək bazar seqmentləri, ixtisaslaşma obyektləri, bazarda rəqabət və məhsul təklifini, onların qiymətlərini və s. dərindən öyrənmək, öz daxili imkanlarından daha səmərəli istifadə etməyə çalışırlar. Məhz buna görə inkişaf etmiş kapitalist ölkələrində məhdud məhsul çeşidi və növləri üzrə dərin ixtisaslaşmış geniş imkanlı broker kontorları mövcuddur. Həmin məhsul qrupları əksər hallarda məhdud saylı müəssisə və təşkilatlar tərəfindən istehsal və istehlak olunur (misal üçün bahalı və texniki cəhətdən mürəkkəb radiotexnika məmulatları), başqa hallarda isə kütləvi miqyasda istehsal edildiyinə baxmayaraq, məhdud saylı vasitəçilər, istehsalçı müəssisələr və ya istehlakçılar tərəfindən alınır. Eyni zamanda əvvəllər maddi-texniki təminat sistemi kimi tanınan qurumları sanki əvəz edən, yalnız sənaye sferasına xidmət göstərən və istehlak bazarına işləyən broker şirkətləri və kontorları öz fəaliyyətlərini müasir şəraitdə bu yeni formada davam edirlər. Ümumiyyətlə broker fəaliyyətinin saysız-hesabsız çox təşkili variantları mövcuddur. Misal üçün, taliyanın Genüya şəhərində bütün dünyada tanınmış neft məhsulları bazarı – birjası yerləşir. Həmin birjada ayrı-ayrı brokerlər neft və neft məhsulları ixrac edən ölkələr və iri şirkətlərlə çalışırlar, qalan brokerlər isə öz fəaliyyətlərini nisbətən xırda vasitəçilər, alıcı və satıcılarla qururlar. ş prosesində məhsul satan şirkətlər, alıcılar, vasitəçilər və fərdi alverçilər qiymətlərin yoxlanılması və dəqiqləşdirilməsi əməliyyatlar üzrə məsləhətləri almaq və real sifarişlərin yerinə yetirilməsi taktikasından istifadə edərək, birjada bir neçə brokerlər seçirlər. Nəticədə kommersiya əqdi müxtəlif brokerlərdən alınmış eyni məzmunlu müxtəlif informasiyaları çoxsaylı müqayisəsi ilə yoxlanışından sonra bağlanır. Tərəflər maliyyə-iqtisadi, əməliyyatlarının reallığını, qiymətləri və risklərini qarşılıqlı maraqlar baxımından tədqiq edirlər. Bütün bu prosesdə broker şirkətlərində çalışan icraçı- məmurların əmək haqqının ödənilməsi məsələləri də nəzərdən keçirilir. Beynəlxalq bazarda nüfuz qazanmış broker şirkətlərinin zəngin təcrübəsi göstərir ki, bu sahədə çalışanların əməkhaqqı standartlaşdırılmış iki variantda ödənilə bilər: a) brokerlər tərəfindən müştərilərdən alınmış komission gəlirlərinin müəyyən hissəsi (payı) kimi; b) qoyulmuş baza vəsaiti və əldə olunan bonusların məbləğinə uyğun mənfəətliliyindən asılı olaraq. Nəzərə almaq gərəkdir ki, «bonus» sözü müxtəlif iqtisadi ədəbiyyatlarda müxtəlif səpkilərdə işıqlandırılır. Onların birisində «bonus» sözünü əlavə güzəşt kimi bağlanmış müqavilə və ya ayrıca əqd əsasında satıcının alıcıya bəxşeş etdiyi vəsait, ola bilsin işdəki ezamiyyətə görə əlavə təltifat, mükafat kimi təqdim edilir 1 . Başqa bir iqtisadi lüğətdə isə «bonus» sözü haqqında oxuyuruq: « ri topdan alıcılara, bir qayda olaraq daimi müştərilərə, hər bir ayrı əməliyyata görə yox, il ərzindəki bonus dövriyyəsinin həcminə görə təqdim edilən qiymət güzəştləri. Dövriyyənin dəyərinin 7-8%-nə çatır» 2 . Beynəlxalq təcrübədə tələb, təklif və qiymətlərdən asılı olaraq, broker şirkətlərinin gəlirlərinin səviyyəsi müxtəlif ölkələr və hətta qitələr üzrə xeyli fərqlənir. Amerika Birləşmiş Ştatlarında fəaliyyət göstərən broker şirkətlərinin gəlirlərinin əmələ gəlməsi başqa ölkələrdə nisbətən daha stabil olduğu üçün bu sahə üzrə tədqiqatçıların diqqətini daha çox özünə cəlb edir. Onu qeyd edək ki, ABŞ-da vasitəçilik üzrə birja sahəsində 400-dən çox fyuçers kommersiya tacirləri – müəssisələrinin (şirkətlərinin) bütün dünya üzrə 50 mindən artıq ticarət nümayəndələikləri beynəlxalq iqtisadiyyatda əhəmiyyətli iş 1 Дашков Л.П. Словарь – справочник по рыночной экономике. – М.: ИВИ «Маркетинг», 1992, с.8. 2 Маркетинг: толковый терминологический словарь-справочник. –М.: «Инфоконт» СП. «Медсервис Интернешнл», 1991, с.19 görməkdədilər. Fyuçers komission tacirləri dünyanın müxtəlif fyuçers bazarlarında bir qayda olaraq üzvlük üstünlüklərinə malikdirlər, öz müştərilərinin əməliyyatları üzrə gəlirin agentləri kimi fəaliyyət göstərir və xidmətlərin icrası ilə məşğul olurlar, (ona baxmayaraq ki, klirinq şirkətləri deyillər). Həmin broker şirkətlərinin gəlirləri əsas və əlavə mənbələrdən əldə edilir: 1. Müştərilərin hesablaşma hesabındakı məbləğin miqdarından asılı olaraq, broker şirkətlərinin xeyrinə müəyyən faiz hesabına vəsaitlər ayırır ki, hansılar onların ümumi gəlirlərində təxminən 10% təşkil edir. ş burasındadır ki, depozitlər kimi istifadə edilməyən nəğd vəsaitləri müştərilər ayrıca bank hesabında saxlayaraq, onları fyuçers komission tacirlərinin vasitəçiliyi ilə sonralar keçirələcək kommersiya əməliyyatlarının reallaşdırılması üçün istifadə edirlər. Buna görə də həmin depozitlər yüzrə ödənilən faizlər, bir qayda olaraq sifarişçilərin şəxsi hesabına yox, gələcəkdə işləyəcəkləri broker şirkətlərinin hesablaşma hesabına köçürürlər. 2. Broker şirkətlərinin gəlirlərinin təqribən 90%-ni əldə etdikdə komission ayırmaları təşkil edir ki, onların da müxtəlif müştərilər və ayrı-ayrı fyuçers komission tacirləri üzrə geniş diapazonda tərəddüd edir. Onu qeyd edək ki, ən yüksək komission ayırmaları fərdi alverçilər üçün nəzərdə tutulur. Onlara hər bir əqd üzrə 25-dən 60 ABŞ dolları verməli olurlar. Başqalarından isə alınan məbləğlər azalmağa meyl edir: professional treyderlər və fərdi hecerlər hər bir alqı və satqı əməliyyatı üzrə müqavilə bağlandıqda 20-30 ABŞ dolları ödəməli, birja üzvlərinin özləri birjada bağladıqları əqdlərin bağlanmasında fyuçers kommersiya müəssisələrindəki mövqelərindən yalnız klirinq üçün istifadə etsələr də onların müştəriləri bağlanan bir əqd üzrə həddindən aşağı məbləğ hesab edilən 15 dollara qədər vəsait ödəməlidirlər. ABŞ-da 1974-cü ilə qədər birjalar tələb, təklif və qiymətlərin elastikliyinin təmin edilməsinə məhəl qoymadan, Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|