Microsoft Word bmt-1 az cavablariBenovse doc
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
Venesiya Respublikasının Türkiyə əleyhinə müharibəyə başlaması ilə Qərbdə antitürkiyə blokunun yaradılmasına yönəlmiş danışıqlarda müəyyən can- lanma əmələ gəldi. Bundan sonra Avropada Osmanlı imperiyasına qarşı danı- ş ıqların əsas təşkilatçısı Roma papası deyil, Venesiya Respublikası oldu. Venesiya Senatında müzakirə və təsdiq olunmuş məxfi tapşırıqlarla silahlanmış respublika diplomatları Osmanlı imperiyasına qarşı danışıqlar aparmaq üçün müxtəlif Avropa və Asiya dövlətlərinə yola salındılar. Beləliklə, Osmanlı imperiyasının sürətlə Qərbə doğru irəliləməsi XV əsrin 70-ci illərinə doğru Qərb dövlətlərinin ümumi təhlükəyə qarşı yenidən qruplaşmasına səbəb oldu, Avropada antitürkiyə koalisiya- sına qoşulan dövlətlərin sayı artmaqda idi. Lakin XV əsrin 80-ci illərindən başlayaraq Qərbi Avropa dövlətlərinin Osmanlı imperiyasına qarşı Asiya ölkələri ilə, o cümlədən Ağqoyunlu dövləti ilə diplomatik əlaqələri, müvəqqəti olaraq zəiflədi. Bunun başlıca səbəbi Osmanlı dövlətinin antitürkiyə koalisiyasının bütün üzvlərini, o cümlədən həmin blokun ə sas təşkilatçıları olan Ağqoyunlu dövləti və Venesiya Respublikasını ağır məğlu- biyyətə uğratması idi. Ağqoyunlu dövlətini aradan qaldırdıqdan sonra səfəvilərin həm antitürkiyə siyasətində, həm də Avropa ölkələri ilə əlaqələrində fəallıq artmağa başladı. Eyni zamanda Səfəvi dövlətinə Osmanlı imperiyasının arxasında bir güclü hərbi-siyasi qüvvə kimi Avropada da maraq artdı. 1502-ci ildə Roma papası II Yuli (1503- 1513) Almaniya, Fransa, spaniya, Portuqaliya və digər feodal dövlətlərinin başçılarına məktublarla müraciət edib onları Osmanlı imperiyasına qarşı birləşməyə çağırdı. Papa Səfəvi dövlətinin meydana gəlməsini, şah smayılın hərbi müvəffəqiyyətlərini Allahın xristian dünyası üçün yaratdığı bir fürsət kimi qiymətləndirdi, Qərb hakimlərini dərhal bu fürsətdən istifadə etməyə çağırdı. Bununla, XVI əsrin 30-cu illərində Osmanlı imperiyasının Asiya ilə ə laqədar işğalçılıq planlarının həyata keçirilməsi üçün Avropa cəbhəsində çox ə lverişli şərait yarandı. Osmanlı imperiyasının Asiya ilə hərbi planları təkcə Səfəvi dövlətinə qarşı deyil, həm də Portuqaliya feodal müstəmləkə imperiyasının Hind okeanında möhkəmlənməsinə qarşı yönəlmişdi. 20
Portuqaliyadan başlamış Fransaya qədər bütün Avropa dövlətlərindən Şə rqə gələn tacirlər, elçilər, missionerlər öz dövlətlərinin tapşırığı üzrə Şərq dövlətlərinin arasını vurmağa çalışırdılar. Türkiyə ilə düşmənçiliyi olan Por- tuqaliya Səfəvilərə daha çox yaxınlıq göstərirdi. Portuqaliya çalışırdı ki, bu iki Şə rq dövlətinin qüvvəsini tükəndirməklə Fərat-Dəclə boyunca mühüm iqtisadi, hərbi-strateji əhəmiyyəti olan yerləri işğal etsin. XVI əsrin 30-50-ci illərində Osmanlı-Səfəvi müharibələri zamanı Portuqaliya Səfəvilərə silah verirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, yarım əsrə qədər davam edən Səfəvi-Türkiyə müharibələri dövrü Osmanlı imperiyasının ən qüdrətli çağlarına təsadüf edirdi. Qərb diplomati- yası bu zaman Osmanlı imperiyasının bütün hərbi gücünü Səfəvi dövlətinə qarşı yönəltməklə Avropada Türkiyə işğallarının genişlənməsinin qarşısını saxlaya bildi. Digər tərəfdən, Səfəvi və Osmanlı imperiyaları kimi iki qüdrətli türk monarxiyası- nın daim müharibə həddində olub bir-birini zəif salması Qərbi Avropa dövlətləri- nin Şərqdə, o cümlədən Yaxın və Orta Şərq ölkələri ilə əlaqədar müstəmləkəçilik planlarının həyata keçirilməsi üçün əlverişli şərait yaradırdı. Təsadüfi deil ki, Səfəvi dövlətinin başının Türkiyə ilə müharibəyə qarışmasından istifadə edən Portuqaliya müstəmləkəçiləri ran körfəzində möhkəmlənə bildilər. 1547-1554-cü illərdə Osmanlı imperiyasının Portuqaliyanı ran körfəzindən sıxışdırıb çıxarmaq üçün apardığı hərbi dəniz əməliyyatları da istənilən nəticəni vermədi. 11.Ərəb xilafəti diplomatiyası. VII əsrin 30-cu ilində Ərəbistan yarımadasında güclü bir feodal döv-ləti yarandı. Asiyada, Afrikada və Avropada bir sıra ölkələri işğal edən bu dövlətin yaradıcısı Məhəmməd peyğəmbər idi. Onun yaratdığı yeni dini təlim-islam feodal münasibətlərinin inkişafında, dövlətin möhkəmlənməsində və genişlənməsində böyük rol oynadı. Ərəb əyanları islam dinindən başqa ölkələrin işğal olunmasında bir vasitə kimi istifadə etdilər. 636-cı ildə Yərmuq döyüşündən sonra Suriyanın ələ keçirilməsi nəticəsində ərəblərin rana yolu açılır. Xilafət ordusu Qadsiyyə döyü- ş ündən sonra bir-birinin ardınca zərbələr endirərək ran ordusunu əzdi. 642-ci ildə Nəhavənd döyüşündə də ran qoşunları məğlub oldu. 21
639-cu ildə Azərbaycanın şimal ərazilərinə gələn ərəblər burada da ciddi müqavimət ilə rastlaşmış və 642-ci ildə Muğanı işğal edərək əhali ilə müqavilə bağladılar. Ərəb diplomatiyası Azərbaycanda möhkəmlənmək üçün islam dinindən kəsərli bir vasitə kimi istifadə edirdi. Xəlifə Ömər(634-644) Əbdürrəhman ibn Rəbiəni Dərbənd yaxınlığındakı sərhəd qoşunlarına sərkərdə təyin etdi və xəzərlərlə vuruşmağı tapşırdı. Əbdür- rəhmanın qoşunu 643-cü ildə Bukeyrin dəstəsi ilə birləşdikdən sonra Bələncər yaxınlığında xəzərlərlə müharibəyə başladı. Nəticədə məğlub oldu, özü də döyüşdə öldürüldü. Beləliklə, ərəblərin Dərbənddən şimala ilk hücumu uğursuzluqla nəticə- ləndi. Ərəblərlə xəzərlər arasında 653-cü ildə Bələncər yaxınlığında baş verən ikinci döyüş də xəzərlərin qələbəsi ilə başa çatdı. Azərbaycanı işğal edən ərəb qo- ş unları ilə xəzərlər arasındakı müharibələr əvvəllər təsadüfi hallarda baş verdiyi halda, VIII əsrdə xəlifə I Validin (705-715) dövründən etibarən mütəşəkkil və uzun sürən xarakter aldı. Sonda Xəzər xaqanı ərəblərlə sülh bağladı və islam dinini qəbul etdi. Abbasilərin hakimiyyəti dövründə ərəblərin işğalları yenidən fəallaşdı. Eyni zamanda Ərəb-Bizans müharibələri də davam etdirilirdi. Ərəblər bizanslıların Qara dənizdən keçən əsas ticarət yollarını dağıdaraq, bu yolları şərqə, Xəzərə tərəf keçirmişdilər. Bu isə Xəzər ətrafındakı şəhərlərin inkişafına səbəb olmuşdu. Ə rəblər Xəzər dənizi-Volqa ticarət yolunu da nəzarət altına aldılar, buna qədər bu yol Bizansın əlində idi. Ərəblərin hərbi siyasəti də böyük cənub-şimal ticarət yolu- nun qorunmasına yönəlmişdi, ərəblər şimalda Tiflisdən Dərbəndədək geniş ərazini öz əllərində tutduqlarına görə onların bu siyasəti müvəffəqiyyətli idi. Ərəblər Bizansın dayağı olan xəzərləri məğlub etmişdilər və yeni ticarət magistralı üçün ciddi bir təhlükə təşkil etmirdilər. Ə rəblər Orta Asiyaya yürüş edərkən türklər bu bölgədə yaşayan bütün xalqlara müraciət etmiş, onları düşmənə qarşı mübarizəyə çağırmışlar. Lakin bu tayfalar arasında vahid birlik yox idi. Buna görə Orta Asiyada yaşayan türk tay- falarının ərəblərə qarşı apardıqları mübarizə heç bir nəticə vermədi. Beləliklə, VIII ə srin əvvəllərindən başlayaraq Orta Asiya vilayətləri də ərəblərin hakimiyyəti Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|