Microsoft Word bmt-2 cavab az doc

43 

 

tərəfindən  işğal  olunurdu  və  sağ  sahilində  50  kilometrlik  hərbsizləşdirilmiş  zona 

yaradılırdı. Burada Almaniya istehkamlar tikmək, silahlı qüvvələrini yerləşdirmək 

və hərbi manevrlər keçirmək hüququndan məhrum olurdu. Saar hövzəsinin kömür 

mədənləri Fransanın mülkiyyətinə verilirdi, Saar vilayətini isə 15 il ərzində Millət-

lər Cəmiyyəti idarə etməli, sonra referendum yolu ilə onun Fransaya və ya Alma-

niyaya verilməsi məsələsi həll olunmalı idi. Almaniya Polşanın müstəqilliyini tanı-

yır Poznanı, Pomoryeni, Qərbi Prussiyanın və Yuxarı Sileziyanın bir hissəsini ona 

verirdi. Alman ərazisi Polşaya dənizə çıxış imkanı verən dəhlizlə bölünürdü. Qdan-

sk ona bitişik ərazi ilə birlikdə Millətlər Cəmiyyətinin himayəsi altında azad şəhərə 

çevrilirdi. Şlezviqin şimal hissəsi Danimarkaya keçdi, Klaypeda Litva ilə yenidən 

birləşdi.  Almaniya  Avstriyanın  və  Çexoslovakiyanın  müstəqilliyini  tanıdı.  Versal 

müqaviləsinə əsasən Avstriyanın Almaniyaya birləşdirilməsi qadağan edilirdi. Sər-

hədlərin bu dəyişməsi nəticəsində Almaniya ərazisinin səkkizdə bir, əhalisinin isə 

on ikidə  bir hissəsini  itirdi.  Antanta ölkələri  Almaniyanın  Afrikadakı bütün  müs-

təmləkələrini,  Sakit  okeandakı  adalarını  tutdular.  Müqavilə  müəllifləri  Çinlə  heç 

bir razılaşdırma olmadan onun suverenliyini pozaraq Çin torpaqlarının bir hissəsini 

Yaponiyaya  verdilər  ki,  bu  da  ölkədə  hiddət  doğurmaya  bilməzdi.  Çin  Versal 

müqaviləsini  imzalamaqdan  imtina  etdi.  1919-cu  ilin  Versal  sülhü  Almaniyada 

qisasçı ideyaların artması üçün zəmin yaratdı. Sonralar bu həmin müqavilənin ləğv 

edilməsi və Avropa xəritəsinin yenidən tərtib olunması uğrunda mübarizədə özünü 

göstərdi.   

    23.  Müharibədən  sonrakı  nizamlama  problemləri.  Macarıstan  və  Osmanlı 

dövləti ilə sülh müqavilələri.       

  Macarıstanla  sülh  müqaviləsi  başqalarından  daha  gec  işlənib  hazırlandı  və 

razılaşdırıldı. Müqavilə 1920-ci il iyunun 4-də Versalın Böyük Trianon sarayında 

imzalandı.  Macarıstan  Avstriya,  Serb-Xorvat-Sloven  krallığı,  Çexoslovakiya  və 

Rumıniya ilə müharibədən sonra müəyyənləşdirilmiş sərhədləri tanımalı idi. Macar 

ə

razilərinin bir hissəsi bu ölkələrə verilirdi. Sayı 35 mini aşmamalı olan macar or-

dusu  yalnız  könüllülük  əsasında  formalaşa  bilərdi.  Hərbi  mükəlləfiyyət  qadağan 

olunurdu.  Macarıstan  aviasiyaya  malik  ola  bilməzdi.  Ordunun  silah  təchizatında 

---

44 

 

ağır artilleriya və tanklar olmamalı idi. Ölkə dənizə çıxışdan məhrum olurdu, onun 

bütün  donanması  qaliblərə  verilirdi,  Dunay  çayı  üzərində  isə  nəzarət  qoyulurdu. 

Macarıstanın ərazisi 30 faiz, əhalisi isə 50 faizə yaxın azalırdı.  

              1920-ci  il  avqustun  10-da  Paris  yaxınlığındakı  Sevrdə  Türkiyə  ilə  sülh 

müqaviləsi imzalandı. O, Suriya, Livan, Fələstin, Mesopotomiya, Ərəbistan yarım-

adasındakı  bütün  mülklərindən  məhrum  olurdu.  Türkiyə  Misir  üzərində  ngil-

tərənin, Mərakeş və Tunis üzərində isə Fransanın protektoratını tanıdı. Əvvəl ona 

məxsus  olan  torpaqlar  hesabına  taliya  və  Yunanıstan  öz  ərazilərini  genişlən-

dirdilər.  Türkiyə  iqtisadiyyatı  və  onun  maliyyəsi  ngiltərə,  Fransa  və  taliyanın 

nümayəndələrindən  ibarət  xüsusi  komisiyanın  nəzarəti  altına  düşürdü.  Türkiyə 

ordusu  50  min  nəfərdən  çox  ola  bilməz,  7  keşikçi  gəmisi  və  5  minonos  istisna 

olmaqla  Türkiyənin  bütün  hərbi  dəniz  donanması  qalib  ölkələrə  verilirdi.  Qara 

dəniz  boğazlarının  sahili  tərksilah  edilməli,  beynəlxalq  komisiyanın    nəzarətinə 

verilməli  idi.  Boğazlara  dair  maddələr  təkcə  Türkiyənin  yox,  digər  Qara  dəniz 

dövlətlərinin də maraqlarına toxunurdu. Türkiyəni asılı vəziyyətə salan bu müqa-

vilə  artıq  heç  bir  hakimiyyətə  malik  olmayan  sultan  hökuməti  ilə  bağlanmışdı. 

Ankarada  M.  Kamalın  başçılığı  ilə  yaradılmış  yeni  hökumət  onu  imzalamaqdan 

imtina  etdi.  ngiltərə,  Fransa  və  ABŞ  Sevr  müqaviləsi  ilə  ən  yaxın  regionda  öz 

mövqelərini  möhkəmləndirməyə  çalışırdılar.  Amerikalılar  Qara  dəniz boğazlarına 

və Yaxın Şərqə böyük maraq göstərirdilər. Bu sülh müqavilələri göstərdi ki, qalib 

qərb  dövlətləri  öz  ağalıqlarının  bərqərar  olmasına  və  milli-azadlıq  hərəkatlarının 

yatırılmasına yönəlmiş siyasət yeridirlər. 

24. Paris sülh konfransına böyük dövlətlərin planları və niyyətləri.    

        ABŞ üçün I Dunya müharibəsi onun dünyadakı mövqeyinin əsaslı şəkildə də-

yişilməsi demək idi. Müharibə illərində onun iqtisadi potensialı gücləndi, ölkə iri 

ordu  və  qüdrətli  donanmaya  sahib  oldu.  Ancaq  ölkə  daxilində  amerikan  xarici 

siyasətinin məqsədləri ilə bağlı kəskin mübarizə gedirdi. Fəal  xarici siyasət tərəf-

darı  prezident  Vilson  hesab  edirdi  ki,  ABŞ-ın  dünyadakı  rolunun  dəyişməsi  ona 

sül-hün xilaskarı olmaq, beynəlxalq mübasibətlərə yeni prinsiplər gətirmək imkanı 

verir.  Bu  prinsiplərə  baxışını  o,  1918-ci  il  yanvarın  8-  də  bəyan  etdiyi  “14  mad-

---

45 

 

də”də  ifadə  etdi.  Vilsonun  təklifləri  şübhəsiz  dünya  siyasətində  yeni  söz  idi. 

Ancaq, bolşeviklər Antanta dövlətlərinin gizli müqavilələrini dərc etdikləri zaman 

ölkə daxilində Vilsonun nüfuzu xeyli sarsıldı. Amerikanlar fikirləşdilər ki, onların 

övlad-ları Avropa dövlətlərinin gizli niyyətləri uğrunda vuruşmuşlar. 1918-ci ildə 

konq-resə seçkilərdə Vilsonun rəqibləri-respublikaçılar çoxluq qazandılar. 

          ngiltərə  hələ  Paris  sülh  konfransına  qədər  müharibədə  iştirakının  başlıca 

məqsədlərindən birinə nail oldu: alman donanması məhv edildi.  ngiltərə   Osmanlı 

imperiyasının bir hissəsini öz nəzarəti altına aldı.  ngiltərə Elzas və Lotaringiyanın 

Fransaya qaytarılmasını istəyirdi.  ngilislər müharibədən sonrakı Avropada sərhəd-

lər müəyyənləşdirilərkən xalqların öz müqəddəratını təyin etmək hüququndan çıxış 

etməyi  təklif  edirdilər.  Ingiltərənin  dünyanın  müharibədən  sonrakı  quruluşuna 

başlıca tələbi- tərksilah və sülh aləti kimi Millətlər Cəmiyyətini yaratmaq yolu ilə 

sülhü  təmin  etməkdən  ibarət  idi.  ngiltərəni  təcrübəli  siyasətçi,  siyasi  kompromis 

ustası Lloyd Corc təmsil edirdi. O, Vilsondan fərqli olaraq öz ölkəsinin parlamen-

tində  möhkəm  dayağa  malik  idi.  Lakin  ngiltərə  dünya  kreditorundan  borcluya 

çevrilmişdi.  qtisadiyyat  zəifləmişdi,  ticarət  və  maliyyə  pozulmuşdu.  Almaniya 

tərəfindən  öz  hərbi-dəniz  qüdrəti  üçün  təhlükəni  ləğv  edən  ngiltərə  amerikan 

donanmasının gücünün sürətlə artmasını həyəcanla müşahidə edirdi. 

          Fransa  I  Dünya  müharibəsinin  gedişində  digər  böyük  dövlətlərə  nisbətən 

daha çox itkiyə  məruz qalmışdı. Onun ərazisində hərbi əməliyyatlar aparılmışdır. 

Fransa borc verəndən borcluya çevrilmişdi. Öz növbəsində Fransanın başlıca borc-

lusu  olan  Rusiya  özunün  bütün  öhdəliklərini  ləğv  etmişdi.  Dağıdılmış  ölkədə 

“almanlar  hamısını  ödəyərlər”  şüarı  çox  yayılmışdı.  Fransa  hökumətinin  başçısı 

Klemanso bu şüarın gerçəkləşdirilməsinin qətiyyətli tərəfdarı idi və istənilən vasi-

tələrlə  Almaniyanın zəiflədilməsinə nail olmağa  hazır idi.  Fransa  yalnız  Elzas və 

Lotaringiyanın ona qaytarılmasını istəmirdi. Fransa Almaniyanın üzərinə maksimal 

mümkün  təzminat  qoyulmasını  tələb  edir  və  Osmanlı  imperiyasının  bir  hissəsinə 

iddia edirdi. Fransa iqtisadi cəhətdən xeyli zəifləsə də hərbi cəhətdən güclənmişdi 

və  Avropada  hegemonluğa  nail  olmaq  istəyirdi.  Bu,  ngiltərənin  mənafelərinə 

---