Microsoft Word bmt-2 cavab az doc

4 

 

haribəyə qoşularsa, Türkiyə də Rusiyaya müharibə elan etməlidir. Türkiyə ordusu-

nu  bütünlüklə  Almaniyanın  ixtiyarına  verirdi.  Bununla  yanaşı,  ittifaq  müqaviləsi 

imzalanandan bir gün sonra Türkiyə özünün bitərəfliyini elan etdi. Bu onunla izah 

edilirdi ki, Türkiyə hələ müharibəyə hazır deyil. Osmanlı dövlətinin  1914-cü ilin 

ortalarındakı xarici siyasətinin qeyri-müəyyənliyi hökumət daxilindəki fikir ayrılığı 

idi. Belə ki, Ənvər paşa başda olmaqla bir qrup Almaniya ilə ittifaq tərəfdarı oduğu 

halda, maliyyə naziri Cavid bəy  başda olmaqla digər bir qrup isə Antanta dövlətlə-

ri ilə ittifaq tərəfdarı idi. 1914-cü ilin avqustun 18-də Rusiya ilə  ngiltərə birlikdə 

irəli sürdükləri təklifdə Türkiyənin bitərəf qalması müqabilində Osmanlı dövlətinin 

müstəqilliyinə və ərazi bütövlüyünə təminat verdiklərini və hər hansı bir təcavüzə 

qarşı çıxacaqlarını bildirdilər. Rusiya və  ngiltərənin müştərək təklifinə qarşı Tür-

kiyə aşağıdakı təklifləri irəli sürdü:  

1.Kapitulyasiyaların tam ləğv edilməsi; 

2.Müharibənin başlanğıcında  ngiltərə hökumətinin müsadirə etdiyi iki zirehli  

gəminin geri verilməsi; 

3. Qərbi Frakiyanın Osmanlı dövlətinə geri verilməsi; 

4. Yunanıstan tərəfindən işğal edilmiş adaların Türkiyəyə qaytarılması; 

5. Misir məsələsinin həll edilməsi; 

6. Rusiyanın Türkiyənin daxili işlərinə qarışmamasına təminat verilməsi; 

7. Rusiyanın Türkiyə üzərinə hücum edəcəyi təqdirdə  ngiltərə və Fransanın hə- 

qiqətən Osmanlı dövlətini müdafiə edəcəklərinə vəd verməsi. 

 

Camal paşa bu təklifləri  stanbuldakı ingilis səfiri Malletə təqdim etmiş, o da 

öz növbəsində bu təklifləri Londona çatdırmışdı. Üç gündən sonra Mallet Türkiyə-

nin irəli sürdüyü təkliflərə ətraflı cavab verdi.  ndiki vaxtda  ngiltərə öz müttəfiq-

lərinin razılığı ilə bəzi maliyyə kapitulyasiyalarının ləğv edilməsinə razı ola bilər. 

Türkiyənin  adalarla  bağlı  Yunanıstanla  olan  mübahisənin  müəyyən  vaxta  qədər 

təxirə salınması lazım bilindi. Misir məsələsi müharibədən sonra həll edilərsə daha 

yaxşı olar. Mallet həm də bildirdi ki, rusların Türkiyə üzərinə hücum etmək məqsə-

di yoxdur, həm də  ngiltərə və Fransa Türkiyənin ərazi bütövlüyünə təminat verən 

memorandum  imzalamışlar.  Kapitulyasiyaların  Osmanlı  dövləti  tərəfindən  ləğv 

---

5 

 

edilməsi  ərəfəsində  ingilis  səfiri  Mallet  ngiltərə  və  Fransanın  adından  Türkiyəni 

inandırmağa  çalışmışdı  ki,  Rusiyanın  Türkiyəyə  qarşı  təcavüzkar  niyyəti  yoxdur, 

ə

gər Türkiyə ordusu təcili tərxis olunarsa, “Heben” və “Breslau” gəmiləri tərksilah 

edilərsə, alman təlimatçıları ölkədən kənarlaşdırılarsa, onda müttəfiqlər Türkiyənin 

toxunulmazlığına təminat verər, adalar məsələsini Türkiyənin xeyrinə həll edər, iq-

tisadi kapitulyasiyalar məsələsində güzəştə gedərlər. Malletin irəli sürdüyü şərtlər 

Türkiyə hökuməti tərəfindən Antanta dövlətlərinin zəiflik əlaməti kimi qəbul edil-

di.  ngiltərə  Türkiyənin  bitərəf  qalması  üçün  çox  səy  göstərirdi.Sentyabrın  27-də 

ingilis səfiri bildirmişdi ki, əgər Türkiyə bitərəfliyini qoruyub saxlayarsa  ngiltərə 

hökuməti  müharibənin  başlanğıcında  müsadirə  etdiyi  hərbi  gəmiləri  geri  qaytara 

bilər.  Lakin  müharibəyə  qoşulmaqla  daha  çox  fayda  əldə  edəcəyini  düşünən  və 

getdikcə  daha  çox  Almaniyanın  təsiri  altına  düşən  Türkiyə  hökuməti  ngiltərənin 

bu müraciətini cavabsız qoydu.     

1914-cü  ilin  iyulun  sonunda  alman  hərbi  gəmilərinin  Aralıq  dənizindən  keçib 

Osmanlıya  gəlməsi  ölkənin  hakim  dairələrindəki  almanpərəst  qrupun  mövqe-yini 

xeyli möhkəmləndirmişdi. Türkiyənin ordu və donanması tamamilə Almaniya-nın 

nəzarəti altında idi. Osmanlı oktyabra qədər müharibəyə hazırlaşdı. Oktyabrın 16-

17-də  alman-türk  donanması  Odessa,  Sevastopol,  Feodosiya  və  Novorossiyski 

atəşə  tutdular.  Oktyabrın  20-də  Rusiya  Osmanlıya  müharibə  elan  etdi,  ertəsi  gün 

isə  ingilislər  Dardaneli  bombardman  etdilər.  Asiyada  bir  neçə  yeni  cəbhə  əmələ 

gəldi  ki,  bunlardan  başlıcası  Qafqaz  cəbhəsi  idi.  Qafqaz  cəbhəsində  aparılan  ən 

mühüm döyüşlərdən biri Sarıqamış döyüşü olmuşdur.  

            4.  Rumıniya  və  Bolqarıstanın  birinci  dünya  müharibəsinə  cəlb  olun-

ması.  

Müharibənin  əvvəlindən  Avropa  dövlətləri  bitərəf  olan  taliya,  Rumıniya,  Bolqa-

rıstan və Yunanıstanı öz tərəflərinə çəkmək uğrunda gərgin mübarizəyə başladılar. 

Hər iki koalisiya üçün bu dörd dövlət böyük hərbi-strateji əhəmiyyət daşıyırdı. 

      Rumıniyanın  müharibəyə  qoşulması  uğrunda  mübarizə  hər  iki  koalisiya  döv-

lətlərinin  diplomatik-siyasi  mübarizəsində  mühüm  yer  tuturdu.  1914-cü  il  okt-

yabrın 1-də Rumıniya ilə Rusiya gizli saziş imzaladılar. Sazişə görə Rusiya Rumı-

---

6 

 

niyanın  ərazi  toxunulmazlığına  təminat  verdi  və  Avstriya-Macarıstanın  rumınlar 

yaşayan ərazisini özünə birləşdirmək hüququnu qəbul etdi.  ngilis və fransız diplo-

matiyası Rumıniyanın müharibəyə cəlb edilməsini qətiyyətlə tələb edirdi. 1916-cı 

il avqustun 17-də bir tərəfdən Rumıniya, digər tərəfdən isə Rusiya, Fransa və  ngil-

tərə  arasında müqavilə imzalandı. Müqaviləyə görə Rumıniya Avstriya-Macarıs-

tanla müharibəyə başlamalı idi. Avqustun 28-də bu baş verdi. Rumınlara Transil-

vaniya, Bukovina və Banatın bir hissəsi vəd olunmuşdu. Onun sərhədlərin təsvirinə 

uyğun olaraq Avstriya-Macarıstan monarxiyasının ərazisini ozünə birləşdirmək hü-

ququ tanınırdı. 

       Bolqarıstanın  müharibəyə  cəlb  edilməsi  uğrunda  mübarizə  hər  iki  koalisiya 

dövlətlərinin  diplomatik-siyasi  mübarizəsində  mühüm  yer  tuturdu.  Lakin  Bol-

qarıstan  uğrunda  mübarizə  bərabər  şəraitdə  aparılmırdı.  Çar  Ferdinand  başda  ol-

maqla bolqar hökuməti müharibənin əvvəlindən Rusiya və Serbiyaya qarşı müha-

ribə aparmaq haqqında Almaniya və Avstriya-Macarıstanla razılaşdı. Bolqar höku-

məti  ərazisindən həm  Almaniya  blokunun,  həm  də  Antanta  dövlətlərinin silah  və 

sursatını buraxırdı. Almaniya və onun müttəfiqlərinə kömək edən bolqar hökuməti 

eyni zamanda Antanta dövlətləri ilə də danışıqlar aparırdı. Bolqarıstanla danışıqlar 

Antanta diplomatiyası üçün ağır şəraitdə keçirdi. Antanta ölkələri Bolqarıstanın eh-

tiyaclarını müttəfiqləri olan Serbiyanın və potensial müttəfiqləri olan Rumıniya və 

Yunanıstanın əraziləri hesabına ödəyə bilərdilər. Bu isə Antanta ölkələrinə çox ağır 

başa gələrdi. Antantadan fərqli olaraq Almaniya bloku dövlətləri Bolqarıstanın tə-

ləblərini düşmənləri olan Serbiyanın hesabına yerinə yetirə bilərdilər. Ona görə də 

Almaniya  və  Avstriya-Macarıstan  diplomatiyası  bolqar  hökumətinə  çoxlu  vədlər 

verdilər. 

     Rus  diplomatiyası  Bolqarıstanla  apardığı  danışıqlarda  müharibə  nəticəsində 

Serbiyanın  Avstriya-Macarıstan  hesabına  geniş  ərazilər  alacağını,  buna  görə  də 

Makedoniyanı  Bolqarıstana  güzəştə  gedəcəyini  bildirdi.  Lakin  Serbiya  Makedo-

niyanı Bolqarıstana güzəştə getməkdən qəti şəkildə imtina etdi. Beləliklə, Bolqarıs-

tanın Antanta ddövlətləri ilə danışıqları 1915-ci ilin yayına yaxın kəsildi. Sentya-

brın 6-da isə Avstriya-Macarıstan, Bolqarıstan və Almaniya  müttəfiqlik haqqında 

---