Microsoft Word bmt-2 cavab az doc



Yüklə 0,76 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə24/31
tarix08.03.2018
ölçüsü0,76 Mb.
#30978
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   31

70 

 

Millətlər Cəmiyyəti Mancuriyadan yapon ordularının çıxarılmasına nail ola bilmə-



di. Belə olduqda Mancuriyaya təhqiqat komissiyası göndərmək qərara alındı. 

          



 

 

37. Litton komissiyası. Yaponiyanın Millətlər Cəmiyyətindən çıxması. 

       Yapon  hərbi  maşını  müharibəyə  hazırlaşmaqda  davam  edirdi  və  onu  Çindən 

başlamağı qərara aldı. 1931-ci il sentyabrın 18-i gecə yapon qoşunları hərbi əmə-

liyyatlara başladılar və 19-u səhəri artıq Mukdendə idilər. Onlar Çinin şimal-şərq 

hissəsində  şəhərləri bir-birinin  ardınca  işğal  edirdilər.  1931-ci  il  sentyabrın 19-da 

Millətlər Cəmiyyəti Şurasının iclasında Uzaq Şərqdəki hadisələr barədə Çin və Ya-

poniya  nümayəndələri  məruzə  etdilər.  ki  gün  sonra  Çin  hökuməti  Millətlər  Cə-

miyyətinin baş katibinə yapon qoşunlarının hücumunu dayandırmaq üçün tədbirlər 

görülməsi xahişi ilə müraciət etdi. 1931-ci ilin sentyabrın 30-da Millətlər Cəmiy-

yəti yapon təcavüzü məsələsini müzakirə edərək tərəfləri normal münasibətlər qur-

mağa çağırdı. Oktyabrın 24-də keçirilən növbəti müzakirələrdə Millətlər Cəmiyyəti 

Yaponiyanın  öz  ordularını  üç  həftə  müddətində  Mancuriyadan  çıxarılmasını  nə-

zərdə tutan qətnamə layihəsini müzakirə  etdi. Yaponiya bunun əleyhinə səs verdi. 

Millətlər Cəmiyyəti Mancuriyadan yapon ordularının çıxarılmasına nail ola bilmə-

di. Belə olduqda Mancuriyaya təhqiqat komissiyası göndərmək qərara alındı. 

        Yalnız  1931-ci  ilin  dekabrında  Millətlər  Cəmiyyəti  Hindistanın  sabiq  vitse-

kralı, ingilis lordu V. Littonun başçılığı ilə komissiya yaratdı. Onun tərkibinə ABŞ, 

ngiltərə, Fransa,  taliya və Almaniyanın nümayəndələri daxil oldular. 1932-ci ilin 

yazında  Litton  komissiyası  Çinə gəlib,  fəaliyyətə  başladı.  Lakin  Çində nüfuz uğ-

runda  Yaponiya  ilə  rəqabət  aparan  Amerika  kimi  ngiltərə,  Fransa,  taliya  və 

Almaniya da təcavüzün qarşısını almaq üçün heç bir ölçü götürmədilər. ABŞ döv-

lət  katibi  Stimson  hətta  Çin  və  Yaponiya  hökumətlərinə  nota  göndərib,  Vaşinq-

tonun  Çin  torpağındakı  hər  hansı  ərazi  dəyişikliyini  tanımadığını  bildirdi.  Lakin 

bütün  bunlar  formal  bəyanatlar  idi.  ngiltərəyə  gəlincə  isə  onun  hökuməti  təkcə 

işdə yox, həm də sözdə “açıq qapılar” prinsipinə dəstək verərək, xarici işlər naziri 



71 

 

Saymoneyin dili ilə bəyan etdi ki, Yaponiyaya münasibətdə  ngiltərə yalnız dost-



luq, barışıq metodlarının tərəfdarıdır. 

          Tamamilə  aydındır  ki,  Yaponiya  qərb  dövlətlərinin  mövqeyini  gözəl  başa 

düşdü  və  komissiyanın  işinə  məhəl  qoymayaraq,  fəal  hərbi  əməliyyatları  davam 

etdirirdi. Yaponiya qoşunları Çin hərbi dəmir yoluna yaxınlaşaraq, qatarlara hücum 

etməyə,  sovet qulluqçularını  həbs  eləməyə  və  yolun  əmlakını mənimsəməyə  baş-

ladılar. Sovet hökuməti hələ 1931-ci ilin dekabrında Yaponiyaya hücum etməmək 

haqqında saziş imzalamağı təklif etmişdi. SSR  Uzaq Şərqdə təhlükəni aradan qal-

dırmağa  və  özünün  müharibəyə  cəlb  olunmasına  yol  verməməyə  cəhd  edərək,  o, 

Yaponiyaya Çin hərbi dəmir yolunu satın almağı da təklif etmişdi.  

            1932-ci  ilin  2  oktyabrında  Littonun  komissiyası  Millətlər  Cəmiyyətinə 

Ş

imal-Şərqi Çini Çinin suverenliyi altında saxlamağı təklif etdi. Yapon hökuməti 



komissiyanın məruzəsini rədd etsə də Millətlər Cəmiyyəti onu qəbul etdi. 1933-cü 

il  fevralın  24-də  Millətlər  Cəmiyyəti  Məclisi  xüsusi  qətnamə  qəbul  etdi.  Burada 

Ş

imal-Şərqi  Çin  haqqında  məsələnin  beynəlxalq  sənədlər-Millətlər  Cəmiyyətinin 



Nizamnaməsi, Brian-Kelloq paktı və doqquz böyük dövlətin Vaşinqton müqaviləsi 

ə

sasında tənzimlənməsi nəzərdə tutulurdu. Millətlər Cəmiyyəti yapon qoşunlarının 



Ş

imal-Şərqi  Çindən çıxarılmasını  tələb  etməklə  yanaşı,  “Yaponiyanın xüsusi  ma-

raqlarını” da tanıdı. Bu  qətnamədə Yaponiyaya qarşı hər hansı sanksiyanın tətbiq 

olunması,  yaxud  onun  təcavüzkar  kimi  Çindəki  hərəkətlərinin  qiymətləndirilməsi 

barədə heç nə deyilmirdi. Buna cavab olaraq Yaponiya hökuməti 1933-cü il martın 

27-də Millətlər Cəmiyyətindən çıxdığını bildirdi. Millətlər Cəmiyyətindən çıxmaq-

la Yaponiya bütün müqavilə və öhdəliklərdən özünü azad etdi. Millətlər Cəmiyyə-

tinə meydan oxuyaraq, Yaponiya Çinin dərinliklərinə soxulmaqla hərbi əməliyyat-

larını açıq-aşkar genişləndirməyə başladı. Beləliklə, Uzaq Şərqdə birinci, lakin so-

nuncu olmayan müharibə ocağı yarandı. Nizamnaməsində deyildiyi kimi, beynəl-

xalq  münasibətlərin  möhkəmləndirilməsi  və  təcavüzlə  mübarizə  üçün  yaradılmış 

Millətlər Cəmiyyəti nüfuzunu itirirdi. 

       Bu  beynəlxalq  təşkilatın  nüfuzunu  qaldırmaq  məqsədilə  Qərb  ölkələrinin  bir 

sıra siyasi xadimlərində ora Sovet dövlətini dəvət etmək ideyası baş qaldırdı. Məhz 




72 

 

fransız  diplomatiyasının  təşəbüsü  ilə  Millətlər  Cəmiyyətinin  üzvü  olan  30  dövlət 



Sovet  hökumətinə  Cəmiyyətə  daxil  olmağı  təklif  edən  teleqram  göndərdi. 

Cəmiyyətin  üzvü  olarsa,  sülhün  möhkəmləndirilməsinə  və  təcavüzlə  mübarizəyə 

daha çox kömək göstərə biləcəyini düşünən Sovet  ttifaqı öz razılığını verdi. Eyni 

zamanda  Sovet  hökuməti  bildirdi  ki,  o,  Cəmiyyətə  yalnız  bu  təşkilatın  Şurasında 

SSR  üçün daimi yer verildiyi halda daxil olacaqdır. 1934-cü ilin sentyabrın 18-də 

SSR  Millətlər Cəmiyyətinə daxil və Cəmiyyətin Şurasının daimi üzvü oldu. Sovet 

nümayəndə heyətinin başçısı M. Litvinov dedi ki, Sovet  ttifaqı özünün iştirakı və 

razılığı olmadan qəbul edilmiş əvvəlki qərarlar üçün heç bir məsuliyyət daşımır.  



      38. 30-cu illərdə beynəlxalq münasibətlərdə boğazlar məsələsi. 

       XX  əsrin  30-cu  illərinin  birinci  yarısında  taliyanın  Aralıq  dənizində  fəallaş-

ması ilə bağlı beynəlxalq münasibətlərdə Qara dəniz boğazlarının əhəmiyyəti artdı. 

1923-cü il 24 iyul tarixli Lozanna konvensiyası Türkiyənin suverenliyinə və müda-

fiəsinə  zidd  idi.  Demək  olar  ki,  bütün  beynəlxalq  konfranslarda  türk  nümayəndə 

heyəti  Lozanna  konvensiyasına  yenidən  baxmaq  barədə  təkliflər  irəli  sürmüşdü. 

30-cu  illərdə  Avropada  beynəlxalq  münasibətlər  Türkiyənin  xeyrinə  cərəyan  et-

məyə başladı.  taliya Dodekanez adalarında hərbi bazalar yaratmışdı. Türkiyə bo-

ğ

azlar rejiminə yenidən baxılmasını  tələb etdi.  taliya-Həbəşistan müharibəsindən 



sonra  ngiltərə  Türkiyə  ilə  yaxınlaşmaq  üçün  fürsət  qazandı.  1935-ci  ilin  deka-

brında  ngiltərə Türkiyə, Yunanıstan və Yuqoslaviya ilə saziş imzaladı. Sazişə görə 

Aralıq dənizində  taliya təcavüzü olacağı təqdirdə  ngiltərə onları müdafiə edəcək-

dir. SSR  Türkiyənin mövqeyini müdafiə edirdi. 1936-cı il aprelin 10-da türk höku-

məti Lozanna konvensiyasını imzalayan dövlətlərə məsələni yenidən müzakirə et-

mək üçün müraciət etdi. Türk  hökuməti  ngiltərə, SSR , Fransa,  taliya, Rumıniya, 

Yunanıstan, Yuqoslaviya, Bolqarıstan və Yaponiyadan müsbət cavab aldı. 1936-cı 

il iyunun 22-dən iyulun 20-dək  sveçrənin Montre şəhərində 9 dövlətin nümayən-

dələrinin iştirakı ilə konfrans keçirildi. Konfransda yalnız  taliya nümayəndə heyəti 

iştirak  etmədi.  Boğazların  hərbsizləşdirilməsi  məsələsi  konfransda  etiraz  doğur-

madı. Dövlətlər türk təklifinə prinsipcə razı oldular. Lakin iki məsələ mübahisələr 

doğurdu:  




Yüklə 0,76 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   31




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə