Microsoft Word bmt-2 cavab az doc



Yüklə 0,76 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/31
tarix08.03.2018
ölçüsü0,76 Mb.
#30978
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31

 

müqavilə bağladılar. Beləliklə, Osmanlı dövlətinin də iştirak etdiyi Dördlər ittifaqı 



yarandı. 1915-ci il oktyabrın 14-də bolqar ordusu hərbi əməliyyatlara başladı. 

 

 



           5. Siyasi partiyaların müharibəyə münasibəti. 

            Müharibə  bütün  siyasi  qüvvələri  sınağa  çəkirdi.  Onlardan  bəziləri  vətən 

uğrunda  xalqı,  milləti  birliyə  çağırır,  digərləri  müharibədən  öz  mənafeləri  üçün 

istifadə etməyə çalışır, üçüncülər, "nə qələbə, nə məğlubiyyət şüarı altında" barış-

dırıcı, bitərəf mövqe tutur, dördüncülər isə sülh naminə hər cür müharibənin əley-

hinə  çıxırdılar.  Burjua  partiyaları  müxtəlif  dəlillərlə  müharibəyə  haqq  qazandırır, 

ölkəni birləşməyə, daxili çəkişmələrə və qarşıdurmalara son qoymağa çağırırdılar. 

Məsələn,  Rusiyada  müxalifətdə  olan  Kadetlər  və  Oktyabristlər  partiyaları  müxa-

lifətdən  əl  çəkərək  hökümətləri  ilə  həmrəy  olduqlarını  elan  etmişdilər.  Onlar  bil-

dirirdilər  ki,  "hazırda  nə  sağ,  nə  sol,  nə  hökumət  və  nə  də  cəmiyyət  var,  ancaq 

vahid  rus  xalqı  və  onun  ordusu  var.  Vəzifə  vətəni  qoruyub  saxlamaqdan  ibarət-

dir”.  Hətta, onlar  müharibə  vaxtı  yaratdıqları "Mütərəqqi blok"  adlanan  təşkilatın 

proqramında "daxili əmin-amanlığı saxlamaq, millətlər və siniflər arasında ədavəti 

aradan qaldırmaq, vətəndaşlıq sülhü bərqərar etməyi təmin etmək kimi» vəzifələr 

irəli sürmüşdülər. Sosialist, sosial-demokratik və milli partiyalara gəldikdə, onların 

müharibəyə münasibətləri bir mənalı deyildi. Bu məsələdə də onlar arasında fikir 

ayrılığı var idi. Hələ müharibə başlamamışdan II  nternasionalda birləşmiş sosialist 

və sosial-demokratiya partiyaları müharibə əleyhinə çıxmışdılar. Müharibəyə mü-

nasibətdə  V.  Lenin  başda  olmaqla  bolşeviklərin  özünə  məxsus  taktikası  var  idi. 

Onlar  " mperialist  müharibəsini  vətəndaş  müharibəsinə  çevirmək",  "Müharibədə 

öz  hökumətlərinin  məğlubiyyətinə  çalışmaq"  şüarlarını  irəli  sürürdülər.  Bunlarla 

onlar millətin, xalqın birliyini parçalayır vətəndaş qarşıdurması şəraiti yaradırdılar. 

Onların bu taktikası əslində milli birlikdən, vətəndaş sülhündən imtina etmək siya-

səti idi. Bu şüarlarla çıxış etməklə V.Lenin, bolşeviklər Rusiyada hakimiyyətə yi-

yələnmək,  onu  ələ  almaq  məqsədini  güdürdülər.  Hətta  bunun  üçün  sosialist  inqi-

labının  yeni  nəzəriyyəsini,  Lenin nəzəriyyəsini  yaratmışdılar. Məlumdur  ki,  Mar-




 

ks, Engels sosialist inqilabının bütün qabaqcıl kapitalist ölkələrində və ya onların 



ə

ksəriyyətində eyni zamanda qələbə çalacağı müddəasını irəli sürmüşdülər. V. Le-

nin 1915-cı ildə kapitalizmin inkişafının yeni mərhələsində bu müddəanın tələblərə 

cavab  vermədiyi  fikrini  irəli  sürdü.  O,  göstərdi  ki,  sosializm  Avropanın  qabaqcıl 

ölkələrində eyni zamanda qalib gələ bilməz, onun əvvəlcə ayrılıqda götürülmüş bir 

və ya bir neçə ölkədə qələbəsi mümkündür. Marks və Engelsdən, II  nternasional 

liderlərindən və onların həmfikirlərindən fərqli olaraq V.Lenin belə nəticəyə gəldi 

ki,  sosializm  təkcə  ən  çox  inkişaf  etmiş  kapitalizm  ölkəsində  deyil,  kapitalizmin 

inkişaf səviyyəsi aşağı olan Rusiyada da qələbə çala bilər. 

 

Milli  burjua  və  sosialist  partiyaları  da  müharibəyə  öz  münasibətlərini  bildir-



mişdilər.  Onların  əksəriyyəti  "Vahid  Rusiya"  naminə  müharibəyə  tərəfdar  çıxır, 

"Vətəni  müdafiə"  şüarı  altında  öz  hökumətlərinin  müharibədə  qələbəsini  təbliğ 

edirdilər. Məsələn, başda S. Petlyura olmaqla Ukrayna sosial-demokratları və baş-

da N. Jordaniya olmaqla gürcü menşevikləri Rusiyanın müharibə siyasətinə tərəf-

dar çıxmışdılar. Rus imperiyasına nökərçilik edən və ona öz xilaskarı kimi baxan 

erməni  "Daşnaksütyun"  partiyası  da  müharibədən  "Böyük  Ermənistan"  uğrunda 

mübarizə  üçün  istifadə  etmək  məqsədini  güdürdü.  Daşnaklar  Qafqaz  cəbhəsində 

Rusiyaya  arxalanaraq  türklərə  qarşı  təxribat,  xəyanətliklər  təşkil  etmişdilər.  Hələ 

müharibənin başlanğıcında erməni milli burosu çarizm ilə könüllü erməni dəstələri 

yaratmaq  barədə  razılığa  gəlmişdi.  Cənubi  Qafqaz  canişini  Voronsov-Daşkovun 

Tiflisdə doktor Zafriyan, yepiskop Mesrop, S. Arutyunov və A.Xatisovla apardığı 

danışıqlar zamanı türklərə qarşı hərəsi 400 nəfərdən ibarət 4 könüllü erməni dru-

jinası  yaratmaq  razılaşdırılmışdı.  1915-ci  ilin  yanvarında  isə  Vardanın  və  Avçar-

yanın  başçılığı  ilə  əlavə  2  yeni  drujina  təşkil  edilmişdi.  1914-cü  ilin  payızından 

1915-ci ilin sonuna kimi "Daşnaksütyun" partiyası tərəfindən 10 min nəfərdən çox 

könüllü səfərbər edilərək türklərə qarşı müharibəyə göndərilmişdi. Ermənilər 1915-

ci  ilin  əvvəllərində  Zeytun,  Diyarbəkir,  Ərzincan,  Bitlis,  Van,  Muş  və  Samsun 

bölgələrində  minlərlə  şəhər  və  kəndi  dağıdıb  yandırmış,  əhalisini  isə  vəhşicəsinə 

qətlə yetirilmişdilər. 1915-ci ilin aprelində Vanda Türkiyə təbəəli ermənilər qiyam 

təşkil  etmişdilər.  Hətta,  qiyamçılar  rusların  himayəsi  altında  erməni  hökuməti 




 

təşkil  etmişdilər.  Tezliklə  erməni  qiyamları  bütün  Şərqi  Anadolunu  bürümüşdü. 



Yüz minlərlə türk əhalisi vəhşicəsinə əzabla məhv edilmişdi. Bunlara cavab olaraq 

Osmanlı  hökuməti  tədbirlər  görməyə  ermənilərin  hərbi  xidmətə  cəlb  etməməyə, 

erməni komitə mərkəzlərini ləğv etməyə, onların başçılarını həbs etməyə başladı. 

1915-ci il aprelin 24-də  stanbulda 2345 nəfər erməni həbs olundu.  ndi ermənilər 

bu günü - 24 apreli qondarma erməni soyqırımı kimi qeyd edirlər və bunun digər 

ölkələr  tərəfindən  tanınması  üçün  dəri  və  qabıqdan  çıxırlar.  Erməni  təxribat  və 

qətllərinin  qarşısını  almaq  məqsədilə  Türkiyə  dövləti  onları  (erməniləri)  cənub-

qərb  vilayətlərinə,  Mesopotamiyaya  köçürməyə  başladı.  Ermənilərin  təqsiri 

üzündən həyata keçirilən köçürülmə zamanı hesablamalara görə, bir neçə yüz min 

(300min)  erməni  tələf  olmuşdu.  Bu  rəqəm  indi  ermənilər  tərəfindən  iki  milyona 

çatdırılmışdır. "Müsavat" dünya müharibəsi əleyhinə olmuş, müharibədə Rusiyanın 

məğlubiyyətinə tərəfdar çıxmışdı. Onun lideri M.Ə.Rəsulzadə bildirmişdi ki, çari-

zm  Rusiyada  yaşayan  qeyri-rus  xalqları  üçün  jandarm  rolunu  oynayır.  O, 

müharibədə ölümə məhkumdur. 



      6.  Birinci  dünya  müharibəsi  dövründə  Uzaq  Şərqdə  beynəlxalq  münasi-

bətlər. 

     Avropadakı müharibədən Uzaq Şərqdə 1914-cü il avqustun 23-də Almaniyaya  

müharibə elan etmiş Yaponiya istifadə etdi. Tokionun böyük işğalçılıq planları  var 

idi.  Avropanın  böyük  dövlətlərinin  Uzaq  Şərqdən  çıxdığını  görən  Yaponiya    Çin 

və Sakit okean hövzəsində öz hökmranlığını qurmaq üçün fürsətdən istifadə etdi. 

Yapon  imperialistləri  vəziyyəti  tezliklə  qiymətləndirməyi  bacardılar.  Belə  bir, 

şə

raitdə Yaponiya Uzaq Şərqə müdaxiləsini genişləndirmək üçün daha geniş imkan 



qazanmış  olurdu.  1914-cü  ilin  avqustun  15-də  Yaponiya  hökuməti  qısаmüddətli 

diplomatik  danışıqlardan  sonra  Аlmaniyaya  ultimatum  verdi.  Ultimatumda  tələb 

edilirdi ki, Аlmaniya heç bir şərt və kompensasiya irəli sürmədən Tzyançyojоu li-

mаnını  yaponlara  qaytarsın.  Cavaba  8  gün  vaxt  verilmişdi.  Yaponiya  hökuməti 

elan  edirdi  ki,  bu  «dostcasına  təklif»  Şərqi  Аsiyada  sülhün  möhkəmlənməsinə 

xidmət edir, Yaponiya heç bir ərazi iddiasında deyildir. Аlmaniya ultimatuma ca-

vab  vermədi.  Оnda 1914-cü ilin  avqustun  23-də  Yaponiya  Аlmaniyaya  müharibə 



Yüklə 0,76 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə