Microsoft Word Borchali-Folklor-ornekleri-dastanlar

 
 
12
«Yetim oğlu Məhəmməd», «Qul Əhməd», «Zərqam şah», «Piri-
Hürü»,  “Səlim  bəy”,  “Mehdi  bəy”,  «Sam  Şahzadə»  dastan 
ənənəsində  bizim  zəngin  şifahi  yaradıcılığımızı  bir  qədər  də 
zənginləşdirmişdi.  Onu  da  etiraf  edək  ki,  bu  dastanlar  mükəm-
məllik  baxımından  klassik  dastan  nümunələri  ilə  birləşir.  Bura-
dakı epik təhkiyyə, şeirlərin mükəmməlliyi, yüksək sənət nümu-
nəsi kimi  maraq doğurması,  dastan  formullarına  əməl olunması 
və  s.  məsələlər  aşıq  repertuarında  hələ  diqqət  yetirilməli  çox 
məsələlərin olmasını göstərir. Maraqlıdı ki, bu dastanların böyük 
əksəriyyətində  hadisələrin  başlanması  uzaq  şəhərlərlə  bağlanır. 
Qəhrəmanın  başına  gələnlər,  qarşılaşdıqları  çətinliklər,  baş 
verənlər  axıra  qədər  təhkiyə  hadisəsi  olmaqla  bitmir.  Açılmalı 
olanlar  bir  istiqamətdə  bunların  mahiyyəti  ilə  bağlananlardı. 
Rellıqlara  nə  dərəcədə  gedib  çıxması  hadisəsidi.  Çünki  bunlar 
bütünlükdə  bədii  düşüncənin  məhsulu  olmadan  əlavə,  xalqın 
tarixinə, keçmişinə bağlanmalarla da səciyyələnə bilər. Məsələn, 
«Cahangir-Mələksima»  dastanında  «Misir  şəhərinin  padşahı 
Ədil  şahın  övladı  olmurdu»,  «Zərqam  şah»  dastanında  «Sizə 
kimdən danışım, nədən söyləyim, Səmənğan şəhərindən və onun 
hökmdarı Xarəzm şahdan», «Sam Şahzadə» dastanında «Keçmiş 
zamanda Qəndilqala şəhərində ədalətli bir şah varmış. Bu şahın 
adına  Tərkiman  deyirlərmiş»  başlanğıcları  bir  formul  kimi 
özündə  heç  şübhəsiz  maraqlı  gizlinləri  ehtiva  edir.  Və  onu  da 
əlavə edək ki, bütünlükdə təsadüfi fakt kimi dastanlarımıza gəlib 
düşməmişdi.  Çünki  bu  dastanların  mühüm  bir  hissəsində  məhz 
toplandığı  regionla  bağlanmalar  da  var.  Məsələn,  «İsmayıl  və 
Qızyetər»  dastanında  «Sizə  hardan  söhbət  eliyək,  kimdən  söz 
açax,  keçənnərdə  Borçalı  mahalının  Faxralı  şenliyində  yaşayan 
İsmayıl  Oruc  oğlunnan».  Və  yaxud  da  «Piri-Hürü»  dastanında 
oxuyuruq:  «Ustadlar  belə  nağıl  eliyirlər  ki,  bir  vaxt  Gürcüstan 
diyarının  adı  «Başaçıx  olub».  Bütün  bunlar  və  bu  kimi  faktlar 
dastan  ənənəsini,  elə

---

 
 
13
ciddi  araşdırmaları  aktuallaşdırır.  Folklorşünas  E.Məmmədlinin 
topladığı dastanlar da bütün komponentləri ilə bunu gərəkli edir. 
Dastanların sonunda  verilən  informasiyalar göstərir ki,  E.Məm-
mədli uzun illərdi bu toplama işi ilə məşğul olmuşdu. Və onların 
bir  regiondan  –  Borçalıdan  toplanması  digər  regionlarda  da 
toplama  işinin  zəruriliyini  ortaya  qoyur.  Folklorşünaslığın  bu 
istiqəmətdə  düşünməsini  aktuallaşdırır.  Tiflis  məlum  olduğu 
kimi,  Qafqazın  mədəniyyət  mərkəzlərindən  olubdu.  On  doqqu-
zuncu  əsrdə  demək  olar  Tiflis  ədəbi,  mədəni  mühiti  Qafqazın 
düşünən beyni  idi.  Bu  məsələnin  bir tərəfidir  və  bu  istiqamətdə 
də  kifayət  qədər tədqiqatlar  aparılıbdı.  Ancaq  folklor  mühitinin 
öyrənilməsi sahəsində nə qədər işlər görülsə də E.Məmmədlinin 
bu  toplusu  hələ  görülməli  çox  işlərin  olmasından  xəbər  verir. 
Birmənalı olaraq etiraf edək ki, Borçalı türk xalqlarının ruhunun 
dolaşdığı,  mənəvi  dəyərlərinin  daha  çox  qorunduğu  ocaqlar-
dandı. Bu dəyərlər içərisində sazın yeri əlahiddəlikdi. Xalq min 
illikləri  sazla,  nəğməylə,  sözlə,  qara  zurnanın  sədaları  altında 
gəlmişdi.  Bir  növ  ilhamını  ondan  almışdı,  sevincini,  kədərini 
onunla ovundurmuşdu. Məclislərinin bəzəyinə çevrilmişdi. Xalq 
şairimiz O.Sarıvəlli «aşıq eldən alar öz nəfəsini» söyləyirdi. Elə 
Borçalı mühitinin ustadları da,  folklorşünas, aşıq yaradıcılığının 
bilicisi  Elxan  Məmmədli  də  öz  nəfəsini  eldən  almışdı.  Keçən 
əsrin  səksəninci  illərindən  bəri  ustadların  dilindən  yazıya 
aldıqlarını,  eldən  topladıqlarını  bu  gün  təzədən  kitab  kimi 
bağlayıb elə qaytarır. Fikrimizcə, el sevgisi, elə sevgi budur. 
 
Mahmud ALLAHMANLI  
filologiya elmləri doktoru, professor 
 
 
 
 
 

---

 
 
14
ÌÅÙÄÈ ÁßÉ 
(Aşıq Hüseyn Saraclının dilindən yazılıb) 
 
Áÿëè,  êå÷ìèø  óñòàääàðà  ðÿùìÿò.  Óñòàädàð  ñþùáÿòäÿí  ãàâàõ 
áèð  íå÷ÿ  íÿñèùÿòëÿð  äåéèð,  îííàí  ñîíðà  äàñòàíû  áàøëàéûð.  Áèçèì 
õåéðèìèç-áÿùðÿìèç  äÿ  óñòàääàðà  ðÿùìÿò  äåäèðòìÿùäè.  Áÿëè, 
ýþðÿù óñòàä áóðàäà íÿ äåéèô: 
Äîüðuäàí, éàëàííàí äÿðñ âåðäèí áèçÿ,  
Èøäÿðèí ÷ûõìàäû áèð éàíà, äöíéà. 
Íÿ ìÿíçèëèí áÿëëè, íÿ äÿ ìÿêàíûí,  
Úàäàëàð òöøöôäö ùÿð éàíà, äöíéà. 
 
Ýÿëÿííÿð ýÿëiíúÿ áèð ñÿíè áèëäè,  
×îõóíäà àüëàäû, àçûíäà ýöëäö;  
Íÿ ýåäÿííÿð ýÿëäè, íÿ ýÿëÿí ãàëäû,  
Áóäó åòèâàðûí èíñàíà, äöíéà. 
 
Áèð ýöí îëàð ÿñÿð ìÿùøÿð éåëëÿðè, 
Ýþéÿðäèðñÿí, ÷öðöäöðñÿí ýöëëÿðè. 
Ïöíùàí îëóð ìóðüóëàðûí äèëëÿðè,  
Ñóëòàí Ñöëåéìàííàí áó éàíà, äöíéà. 
 
ßçÿëè ýþðÿíäÿ åéëÿäèí ðÿôòàð,  
Áèíÿñèf
1
 îëìàäû éàïäûüûí òóôàð, 
Äå ýþðöì íåæîëäó âåðäèéèí èëãàð,  
Îííàðäàí áèçÿ áèð íèøàíà, äöíéà. 
 
Àüûð ñÿëòÿíÿòäè, òÿõäè-äèâàííàð, 
Þâëèéà
2
, ÿìáèéà
3
, äèíè-èìàííàð, 
 
                                                             
1
 Áèíÿñèô – ìöíàñèá, uyğun 
2
 Þâëèéà - ìöãÿääÿñ ïèðëÿð. 
3
 ßìáèéà - ãàðà úàìààò, õàëã êöòëÿñè. 

---

 
 
15
Òóðàáa
1
 ãàðûøäû íå÷ÿ ìèí úàííàð,  
Õàêÿ áöëÿíä îëäó éåêñàíà, äöíéà. 
 
Ðöçãóäà áÿëëèäè ôÿñèëäÿ éàéëàð, 
Þìðöìöçäÿí êå÷èð ýöííÿðíÿí àéëàð,  
Ýÿëèð õÿéàëûìà ÿëâàí ñàðàéëàð,  
Äþíöôñÿí ãûçûëà, ìÿðúàíà, äöíéà. 
 
Ìóðàçû ìÿòëÿáäÿ òÿðòèáè-àòäû,  
Àõûð êþðïöëÿðèí ãûëäàí ñèðàòäû.  
Ãûëûíúûí ãûíñûçäû, ãîëóí ãöââÿòäè,  
Áàõìàäûí ãîæóéà, úàâàíà, äöíéà. 
 
Øàèð Íÿâè úÿùä åéëÿäè úàôàíà,  
Þìöð êå÷äè ñàðûíìàäû ñàôàíà,  
Èííÿí áåëÿ èíàíìàðàì áàôàíà,  
Ñûäûãûíàí ñûüûííàì ñöáùàíà, äöíéà. 
Áÿëè,  óñòàääàð  áèð  äåìèð,  èêè  äåéèð.  Áèç  äÿ  äÿÿê
2
  èêè  îëñóí, 
íàìÿðäèí äÿ þìðö ýöë òÿêè ñîëñóí.  
Èíñàí îüëó éåòèøÿíäÿ ùÿääèíÿ,  
Úàâàííûõ áèð èøäè ãþí÷ÿ-ýöë îëäó.  
Åëÿñè âàð õîø íèøàíû Xóäàäàí,  
Åëÿñè âàð áàøû êå÷ÿë-ýèë îëó.  
 
Åëÿñè âàð èáàäÿòäè çèêèðè,  
Åëÿñè âàð áèæäèùäÿäè ôèêèðè.  
Åëÿñè âàð äèëäÿí ãîéìàç øöêöðö,  
Éàâàí ÷þðÿù äÿùàíûíäà áàë îëó. 
 
Åëÿñè âàð îííàí îëóð áÿäíÿçÿð, 
Åëÿñè âàð îõóéóô äÿðñèí éàçàð. 
                                                             
1
 Òóðàá - òîðïàã. 
2
 dəək – deyək 

---