Microsoft Word bvkm-xopks docx



Yüklə 2,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə103/133
tarix14.09.2018
ölçüsü2,67 Mb.
#68617
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   133

 

321

1990-cı ildə baş verən yüksək inflyasiya, böyümə sürətindəki dal-

ğ

alanmalar  və  sərmaye  hərəkətlərinin  qırılan  strukturu  qeyri-



müəyyənlikləri artmış, iqtisadi fəaliyyətləri qısa müddətli vəziyyə-

tə gətirmiş və pul dövriyyəsini artırmışdır. Dövlət büdcəsi kəsirlə-

rinə  görə  banklar  real  iqtisadiyyata  mənbələr  verməkdən  uzaqlaş-

mış  və  dövlət  kəsirlərini  maliyyələşdirməyə  istiqamətlənmişdir. 

Yüksək real faizlərin ortaya çıxardığı orbitraj, bank sektorunun öl-

kə  xaricindən  borclanaraq  dövlət  kəsirlərini  maliyyələşdirməsinə 

şə

rait  yaratmışdır.  Dövlət  daxili  borjlanma  ilində  10%  ikən  böh-



randan qabaq 30%-ə qalxmışdır. 

Dövlət  daxili  borclanma  sənədlərinə  şamil  edən  vergi  gü-

zəştləri, qarşılıqlar və disponibilitəylə bağlı qanuni tənzimləmələr-

də bankların sənəd portfellərindəki artmaya təsir etmişdir. 

Dövlət  banklarının  vəzifə  məsrəflərinin  ödənməməsi,  əsas 

funksiyalardan əlavə verilən vəzifələr və idarəetmədəki zəiflik nə-

ticəsində  dövlət  banklarının  strukturu  əsaslı  şəkildə  pozulmuşdur. 

Bu bankların öz ehtiyajlarını yüksək məsrəflə bazardan əldə etmə-

ləri, həm məsrəflərin artmasını və həm də sistemdə dayanıqsızlığın 

yaranmasına səbəb olmuşdur. Dövlət bankları, bank əməliyyatları-

nı lazımınca yerinə yetirə bilmirdi. Dövlət banklarında Türkiyədə-

ki əmanətin 40%-i birləşərkən, kreditlər içindəki  nisbət 25% düş-

müşdür. Bank sistemi bu dəyişikliklər qarşısında likvidlik, faiz və 

kurs risklərinə qarşı dayanıqsız vəziyyətə düşmüşdür. 1990-cı illə-

rin  2-ci  yarısında  dövlət  borjlarının  maliyyələşməsini  asanlaşdır-

mağı nəzərdə tutan makroiqtisadi siyasətlər, sektorun bu riskli və-

ziyyətdən çıxmasını və idarə  edilməni 2-ci plana salmışdır. Əma-

nət sığorta sistemindən mənbələnən problemlər ilə nəzarət və audit 

təşkilatlarının idarə və maliyyə xassəsinə sahib olmaması da, riskin 

idarə edilməsindəki çətinlikləri artırmışdır. Qısaja onu demək olar 

ki,  Türkiyədə  bank  sektorunda  xüsusi  vəsaitlər  yetərli  deyildir, 

kiçik  ölçülü  və  hissəli  bank  strukturu  sektorda  hakimdir,  dövlət 

banklarının sistemdəki payı yüksəkdir. Aktivin keyfiyyəti aşağıdır. 

Bazar  risklərinə  qarşı  təsirli  reaksiya  vardır  və  qırıq  struktur 

(müddət  uyğunsuzluğu,  açıq  mövqe)  sektorda  hakimdir.  Bundan 



 

322

başqa  türk  bank  sistemində  audit  yetərli  deyil  və  riskin  idarə 

edilməsi fəaliyyətləri aktiv deyil.  

TÜRK YƏN N  BANK  S STEM NDƏ  APARILAN 

SLAHATLAR.  Dövrümüzün  iqtisadiyyatının  şərhində  diqqəti 

cəlb  edən  başlıca  xüsusiyyət  iqtisadiyyatın  bütün  istiqamətlərində 

qarşıya çıxan qloballaşma prosesidir. Bu proses iqtisad dünyasında 

maliyyə  bazarları  vasitəsilə  bir  inteqrasiya  hadisəsini  ortaya 

çıxarmaqdadır  və  bu  çərçivədə  beynəlxalq  sərmayə  axını  dünya 

iqtisadiyyatmda gözə çarpan ən əhəmiyyətli cəhətlərdəndir. 

Maliyyə  bazarında,  şübhəsiz,  mərkəzi  banklar  və  kommer-

siya  bankları  ən  əhəmiyyətli  maliyyə  qurumu  olaraq  diqqəti  çək-

məkdədir. Xüsusilə, informasiya texnologiyalarının getdikcə yayıl-

dığı və xəbərləşmə imkanlarının inkişafı nəticəsində müasir dövrdə 

ticarət banklan ənənəvi borc vermə, əmanət və yığım xidmətlərini 

inkişaf etdirərək, maliyyə sistemində daha da güclənməkdədir. Bir 

tərəfdən, kredit vermək,  digər tərəfdən isə  əsrin texniki imkanları 

ilə  daha  hazırlıqlı  bir  hala  gələn  banklar  göstərdikləri  xidmətin 

keyfiyyəti  və  həcmi  ilə  dünya  iqtisadiyyatında  əhəmiyyətli  yerini 

saxlamaqdadır. 

2002-ci  ildən  başlayaraq,  Türkiyə  iqtisadiyyatında  milli 

hasilatda  artım  müşahidə  olundu  və  üç  ildə  orta  hesabla  7,5%, 

2005-ci ildə isə 7,6% artım əldə edildi ki, bu da Türkiyə iqtisadiy-

yatmın  məhsuldarhq    göstəricisidir,  bu  müsbət  dəyişikliklər  möv-

cud vəziyyət baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. 

Vergilərin ödənilməsindəki müsbət dəyişikliklər, xərcə ciddi 

nəzarət,  dövlət  sektorunun  borca  olan  ehtiyacını  iki  ədədli 

rəqəmdən 6%-lik səviyyəyə enməsini təmin etmiş, dovlət maliyyə 

tarazlılığında yaranan bu müsbət dəyişiklik dövlət sektorunun borc 

yığımının  ÜDM-ə  nisbətən  azalmasına  səbəb  olmuş,  yəni  106%-

dən 77%-ə enmişdir. 

Türkiyə iqtisadiyyatı 2004-2005-ci illərdə tamamilə yeni bir 

inkişaf mərhələsinə daxil olmuş və bu, maliyyə sektoruna da əhə-

miyyətli təsir göstərmişdir. 




 

323

Türkiyənin  bank  sektorundakı  müsbət  dəyişikliklərlə  yanaşı 

onun  cari  əməliyyat  kəsirinin,  dalğalı  məzənnə  rejiminin  tətbiqi, 

maliyyə  quruluşundakı  aşağı  həcmdə  olan  xarici  valyuta 

pozisiyaları diqqəti cəlb etməkdədir. 

Türkiyə  bank  sektoruna  təsir  edən  makroiqtisadi  amillər, 

yəni yüksək böyümə hədləri və dezinfilyasiya, azalan faiz həddi və 

gəlirlər,  artan  istehlak  cari  əməliyyatların  kəsiri  və  dalğalı 

məzənnə  rejiminin  tətbiqindən  ibarətdir.  Mərkəzi  bankın  tətbiq 

etdiyi pul siyasəti, maliyyə sisteminin səmərəliliyinin artınlmasına 

yönəldilən  təd  birlər  və  ölkənin  Avropa  Birliyinə  üzvlük  yolunda 

göstərdiyi cəhdlər bu iqtisadi yüksəlişin əsas təməlləridir. 

Türkiyə  iqtisadiyyatnın  bu  inkişafı  və  inflyasiya  həddinin 

ikirəqəmli  səviyyədən  birrəqəmli  səviyyəyə  enməsi  Türkiyənin 

maliyyə sisteminin, o, cümlədən bank sektorunun da məhsuldarlı-

ğ

ının  artmasına  şərait  yaratmışdır.  Bank  sistemi  Türkiyə  maliyyə 



sisteminin ən böyük hissəsi olmaqla, maliyyə kapitalının 51,3 fai-

zini özündə cəmləmişdir. Maliyyə sistemində banklarla yanaşı, sı-

ğ

orta və digər maliyyə qurumları da inkişaf etməkdədir. Lakin bu 



inkişaf  digər  ölkələrlə  müqayisədə  olduqca  aşağı  səviyyədədir  və 

gələcəkdə inkişaf etməsinə ümid edilir. 

Mülkiyyət formasından asılı olaraq, banklarm aktiv böyüklü-

yü 1-ci cədvəldəki kimi səciyyələnir. 

Aktivlərin  böyüklüyü  baxımından  ilk  sırada  59,7%-lik  payı 

ilə  özəl  banklar  nəzarəti  öz  əlində  saxlamaqdadır.  Xarici 

banklardan  6-sı  Türkiyədə  qurulan  xarici  bank,  7-si  isə  şöbə 

statusunda fəaliyyət göstərir. 

Hər şeydən əvvəl, bank sahəsində aparılan yenidənqurma və 

iqtisadi  sağlamlaşma  sayəsində  Türkiyənin  bank  sektoru 

böyüməkdədir. 2001-ci ildə 120 milyard ABŞ dolları səviyyəsində 

olan  məcmu  kapital  2005-ci  ildə  295,6  milyard  ABŞ  dollan 

səviyyəsinə qalxmış, kredit portfeli isə müvafıq dövrdə 23 milyard 

ABŞ  dollarından  80  milyard  ABŞ  dollanna  çatmışdır.  2001-ci  ili 

6,4  milyard  ABŞ  dollan  məbləğində  ziyanla  başa  vuran  Türkiyə 

bank  sistemi  2004-cu  ildə  4,5  milyard  ABŞ  dollan  məbləğində 




Yüklə 2,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   133




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə