366
1.
Rusiya Mərkəzi Bankı.
2.
Bank sistemi:
2.1.Kommersiya bankları;
2.2. Rusiya Əmanət Bankı;
2.3. Digər ixtisaslaşdırılmış banklar.
3. xtisaslaşdırılmış kredit-maliyyə institutları:
3.1.Sığorta şirkətləri;
3.2.Qeyri-dövlət pensiya fondları;
3.3. nvestisiya şirkətləri;
3.4.Maliyyə-tikinti şirkətləri.
Ş
übhəsiz, kredit sisteminin yeni strukturu daha çox sivil
bazar təsərrüfatının ehtiyaclarını əks etdirir.
Eyni zamanda kredit sisteminin təşəkkül prosesi onun bütün
struktur haqlarında müəyyən problem və nöqsanları aşkar etdi.
Başlıca problemlərə aşağıdakılar aiddir:
1.
Xırda kommersiya bankları öz mövcudluğunu qoruyub
saxlayır, onlar zəif maliyyə bazasına malik olduğunda müştəri
tələbatının öhdəsindən gələ bilmir;
2.
əmanət Bankı bank bazarında özünün inhisarçı, qeyri-
məhdud mövqeyini qoruyub saxlayır;
3.
ipoteka banklarının yaradılmasının əsası kimi Torpaq
mülkiyyəti haqqında qüvvədə olan Qanunun olmaması;
4.
nvestisiya banklarının fəaliyyət göstərməsinin əsası kimi
korporativ qiymətli kağızlar bazarının inkişafı üçün real şəraitin
olmaması;
5.
Ixtisaslaşdırılmış qeyri-bank institutları bazarının
tənzimlənməsi üçün real qanunvericilik bazasının olmaması.
Bütün bu problemlər sənaye baxımından inkişaf etmiş
ölkələrin kredit sistemlərinə ən qısa zamanda yaxınlaşmaq yolunu
tutan Rusiya kredit sisteminin inkişafını əhəmiyyətli dərəcədə
ləngidir.
1998-ci ilin avqust ayı bank böhranının başlanğıcı hesab
olunur. O zaman hökumət daxili dövlət borcu üzrə defisit və xarici
banklara olan borcların ödənilməsinə moratori elan etdi. Rusiya
367
Federasiyası bank sisteminin yenidən qurulması proqramında qeyd
edildiyi kimi, 1997-ci ilin dekabr ayını bank böhranının başlanğıcı
hesab etmək olar. Həmin vaxtdan etibarən daxili maliyyə
bazarındakı faiz dərəcələri kəskin surətdə artdı.
Artıq banklar aşağı dərəcələr üzrə ehtiyatlar cəlb etmək və öz
borc alan müəssisələrinə ucuz kreditlər vermək iqtidarında deyildi.
Ona görə də borc alanlar aldıqları yüksəkfaizli kreditlərə xidmət
göstərə və əvvəllər aldıqları kreditləri vaxtında qaytara bilmirdilər.
Dövlət qiymətli kağızları ilə aparılan əməliyyatların
dayandırılması nəticəsində bank sisteıninin ümumi aktivlərinin
16%-i faktiki olaraq donduruldu. Bununla bərabər, banklar
likvidliyin tənzimlənməsinin əsas instrumentlərindən biri kimi
dövlət qiymətli kağızlar bazarmdan (QKO-OFZ) istifadə edirdilər.
Çünki kredit təşkilatının müxbir hesabında vəsaitlər kifayət qədər
olmadıqda bu bazarın iş mexanizmi öhdəliklərin yerinə yetirilməsi
üçün dövlət istiqrazları paketinin bir hissəsini operativ surətdə
satmağa imkan verirdi.
Bank sisteminin həm mütləq miqdarda, həm də böhranın
inkişafı zamanı itkilərə nisbətən kapitallaşma səviyyəsinin aşağı
səviyyədə olması böhraınn kəskinləşməsinə əhəmiyyətli təsir
göstərdi.
Daxılı ehtiyat bazarının zəifliyi və bankların xarici vəsait
mənbələrindən asılılığı bank böhranının inkişafına əhəmiyyətli
təsir göstərdi. 1998-ci ilin 7 ayı ərzində müəssisələrdən,
təşkilatardan və əhalidən cəlb olunmuş vəsaitlərin həcmi 18,6
milyard rubl azalaraq passivlərin 42%-i təşkil etmişdir. Lakin,
qeyd etmək lazımdır ki, böhranm güc-lənməsmə baxmayaraq,
ə
hali kifayət qədər fəalhq nümayiş etdirmirdi. Bankların apardığı
fəal reklam kampaniyası və hökumətin devalvasiyanın baş
verməyəcəyinə dair təminatları tələbli əmanətləri azaldaraq
ortamüddətli əmanətlərin həcmini artırdı. Bu proseslər
inflyasiyanın 11% təşkil etməsi şəraitində 40-50%-li dərəcələr cəlb
edilməklə həyata keçirilirdi. Bununla belə, Rusiyada fıziki
şə
xslərdən cəlb edilmiş resurs ən az stabilliyə malik olan
368
resursdur, vəsaitlərin cəlb edilmə müddətlərinin uzadılması bank
sisteminin resurs bazasının stabilliyinin artmasından xəbər vermir.
Bu, defoltun elan olunduğu ilk günlərdə təsdiq edildi, o zaman
ə
manətçilər kütləvi surətdə öz pullarını banklardan çıxarmağa
çalışırdı.
Böhran əvvəlcə iri sistem təşkil edən banklara toxundu.
Sistem təşkil edən banklara elə banklar aiddir ki, onlarm ləğvi
xeyli sosial və iqtisadi məsrəflərə gətirib çıxara bilərdi. Bu banklar
geniş yayılmış filiallar şəbəkəsinə və beynəlxalq kredit təşkilatları
ilə əlaqələrə malikdir. Onların xidmət göstərdiyi müştərilərin sayı
daha çoxdur.
1998-ci ilin sentyabr ayında bankların yenidən qurulma
dövrü başlandı.
Kommersiya banklarının yenidən qurulması yolunu
müəyyən edən Rusiya Bankı onlan dörd qrupa bölməyi zəruri
hesab etdi. Bununla, bankların böhrandan çıxarılması imkanları və
onların böhrandan sonrakı sistemdə yeri müəyyən edildi.
Birinci qrupa maliyyə cəhətdən sabit olan bütün banklar
daxil edildi. Bu qrupa maliyyə böhranı ilə şərtləndirilən müəyyən
çətinlikləri olan, lakin müstəqil surətdə böhranın nəticələrini
aradan qaldırmağa qadir olan banklar da daxil idi. Birinci qrupa
daxil olan banklar RF Morkəzi Bankının müvəqqəti yardımına
güvənə bilərdi.
kinci qrupa yalnız RF-nin subyektlərı olan regionlar üçün
böyük iqtisadi və sosial əhəmiyyət kəsb edən banklar daxil idi. Bu
banklar xüsusı maliyyə sağlamlaşdırılması planlarını işləyib
hazırlamalı idi. Onlar Rusiya Bankının kapitalın artırılmasında
iştirakı yolu ilə, habelə bankların səhmlərinin idarə olunması, yeni,
o cümlədən xarici investorların cəlb edilməsi, kreditlərin verilməsi
yolu ilə yardıma güvənə bilərdilər. kinci qrupa daxil olan banklar
regional banklar sistemində «dayaq» banklarına çevrilməli idi.
Üçüncü qrupa ayrı-ayrı iri (struktur əmələ gətirən), müstəqil
surətdə bank əməliyyatlarını aparmaq imkanı olmayan banklar
daxil edildi. Olduqca böyük sosial və iqtisadi xərclərlə əlaqədar
Dostları ilə paylaş: |