392
dollarlaşma səviyyəsini ölçməyə imkan verir. Dollarlaşma əvəzinə
bəzi hallarda valyuta əvəzləməsi terminindən də istifadə edilir.
ndeks - qtisadiyyatda və ya bazarda baş verən dəyişiklikləri
olcmək ucun istifadə edilən kəmiyyət gostəricisi. Adətən, indekslər
muəyyən bir sahəni və ya onun altsahələrini təmsil edən muəyyən
sayda qiymətli kağızların dəyərini və ya iqtisadi indiqatorların
qiymətlərini ifadə edir
ndiqator (gostərici) - Hər hansı prosesin muəyyən dovr ərzində
gedişatını xarakterizə edən mutləq və ya nisbi gostərici. Fond
birjasının indiqatoru isə qiymətli kağızlar bazarında muəyyən dovr
ə
rzində aparılan əmə liyyatların həcminin, maliyyə alətlə rinin
gəlirliliyinin, o cumlədən faiz də rəcələrinin dinamikasının, alqı-
satqı əməliyyatlarının həcminin on cədən qiymətləndirilməsi
məqsə di ilə istifadə edilən gostəricidir. Fond birjasının indiqatoru
birja mu təxəssisləri tərəfindən istifadə olunur.
nflyasiya - Muəyyən muddət ərzində əmtəə və xidmətlərin
keyfiyyəti yuk səlmədən qiymətlərinin artması nəticəsində pulun
dəyərdən duşməsi, dəyərsizləşməsi. Başqa sozlə, inflyasiya pul
tədavulu kanallarının əlavə (artıq) pul kutləsi ilə dolması, yaxud
pul tədavulu kanallarının tələbatından artıq həcmdə pul kutləsinin
dovriyyəyə buraxılması nəticəsində pulun dəyərsizləşməsi
prosesidir. nflyasiya iqtisadi tarazlığı pozduğundan və iqtisadi
bohrana səbəb olduğundan dovlət bu və ya digər iqtisadi-maliyyə
alətləri (tədbirləri) vasitəsilə bu prosesin qarşısını almağa calı şır
ki, bu da anti-inflyasiya siya səti ad lanır. qtisadiyyatda
inflyasiyanın səviyyəsini qiymət indeksi muəy yən edir. Yaranma
səbəbinə gorə inflyasiya iki qrupa bolunur: tələb inflyasiyası və
tə klif inflyasiyası.
qtisadiyyatda tələbin artması cəmiyyətin
istehsal
imkanlarını
xeyli
geridə
qoyaraq
qiymətlərin
yuksəlməsinə, yəni inflyasiyaya gətirib cıxarır. Təklif inflyasiyası
(xərc inflyasiyası) zamanı isə qiymətləri tələb deyil istehsal
xərcləri artırır. Belə ki, məhsul vahidinin istehsal
xərclərini artıran amillər həm də inflyasiyanı torədən amillər kimi
cıxış edir. Eyni zamanda, olkə iqtisadiyyatında əmək haqqı
393
səviyyəsinin yuksəldilməsi ilə bağlı olan inflyasiya istehsal
məsrəflərinin artması ilə yaranan inflya siynın tərkib hissəsidir.
Tempinə gorə inflyasiya, əsasən, 4 cur fərqləndirilir: normal (illik
4%-ə qə dər), surunən (4-20%), yuksək (20-200%) və
hiperinflyasiya
(200%-dən yuksək).
Yaranma səbəblərindən irəli gələ rək inflyasiya gozlənilən və
gozlənilməz olur. Birincisi, adətən, hokumətin həyata kecirdiyi
iqtisadi tədbirlərin nəticəsi kimi, ikincisi isə makro-iqtisadi
səviyyədə baş verən gozlənilməz dəyişmələri dəyişmələrin nəticəsi
kimi meydana cıxır.
nvestisiya (investment) – gəlir (mənfəət) və ya sosial səmərə
ə
ldə etmək məqsədilə sahibkarlıq və digər fəaliyyət növləri
obyektlərinə qoyulan maliyyə vəsaitindən, habelə maddi və
intellektual sərvətlərdən ibarətdir. Bunlara pul vəsaiti, məqsədli
bank əmanətləri, kreditlər, paylar, səhmlər və digər qiymətli
kağızlar və s. aiddir. nvestisiya fəaliyyəti investorların investisiya
qoyuluşu və onun həyata keçirilməsi ilə əlaqədar bütün
hərəkətlərinin məcmusudur. Maliyyə aktivlərinə investisiya
qoyuluşu qiymətli kağızlara və digər maliyyə aktivlərinə
(ssudalara, digər müəssisələrin nizamnamə fondlarına və s.)
qoyuluşları əks etdirir. Onlar ölkə və xarici maliyyə aktivlərinə
investisiyaları birləşdirir.
Mə rkə zi bank – bank sisteminin əsas tənzimləyici bankı və ya son
instansiya kreditoru. Bütün inkişaf etməkdə olan və bir çox inkişaf
etmiş ölkələr kredit sistemini bəzən hökumətin təlimatı ilə, bəzən
isə öz muxtar səlahiyyətləri ilə nəzarət altında saxlayan mərkəzi
banklara sahibdirlər. Mərkəzi banklar qısamüddətli faiz
dərəcələrini müəyyənləşdirmək səlahiyyətlərinə malikdirlər. Bəzən
isə onlar monetar siyasət vasitəsilə məcmu tələbə və biznes tsiklinə
təsir göstərmək istəyirlər. Hal-hazırda mərkəzi bankların
səlahiyyətlərinin hüdudları və onların hökumətlə münasibətləri
geniş diskussiya mövzusudur. Məsələn, bəzi ölkələrdə inflyasiya
hədəfini hökumət, buna uyğun faiz dərəcələrini isə mərkəzi
banklar müəyyən edirlər. Eyni zamanda, mərkəzi bankların
394
kommersiya banklarına nəzarət və emissiya funksiyalarında da
dəyişikliklər baş verir.
Monetar siyasət (monetary policy) – mərkəzi hökumətin pulun
kəmiyyəti, faiz dərəcələri və mübadilə kursu ilə bağlı iqtisadi
siyasətidir. nflyasiya və məcmu tələbin idarə olunmasına görə
daha geniş monetar siyasət qəbul edilmişdir. Fiskal siyasəti daha
vacib sayan Keyns nəzəriyyəsini tənqid edən monetaristlər
tərəfindən elmə gətirilmişdir.
Manatın çarpaz mə zə nnə si – manatın xarici valyutalara
nisbətən məzənnəsi həmin valyutaların və manatın ABŞ dollarına
nisbətən
məzənnələri
ə
sasında
müəyyənləşdirilir.
Milli
valyutaların ABŞ dollarına nisbətən məzənnələrini milli banklar
ölkələrin valyuta birjalarında tələb və təklif arasındakı nisbətə
ə
sasən müəyyənləşdirirlər. Milli banklar valyuta məzənnələri
haqqında məlumatları milli valyuta birjalarında gedən alqı-satqının
yekunları əsasında rəsmi bildiriş şəklində mütəmadi olaraq nəşr
etdirirlər.
Makroiqtisadi siyasət – yüksək iqtisadi artım templərinə, tam
məşğulluğa, məhdud inflyasiya səviyyəsinə və rasional (optimal)
xarici ticarət balansına nail olmaq üçün dövlətin iqtisadi
tənzimləmə fəaliyyəti. Makroiqtisadi siyasətin ən ümdə vəzifəsi
işsizliklə inflyasiya arasında balans yaratmaqdır. Makroiqtisadi
siyasətin əsas bölmələri: a) fiskal (büdcə-vergi) siyasət; b) monetar
(pul-kredit vəvalyuta) siyasət; c) gəlirlər və qiymət siyasəti;
ç) xarici ticarət siyasəti.
Maliyyə bazarı – alqı-satqı prosesinin obyekti maliyyə aktiv-
lərindən ibarət olan bazar.
Maliyyə investisiyası – vəsaitlərin ayrı-ayrı maliyyə aktivlərinə
yatırılması: qiymətli kağızlar, paylar, pay iştirakı, bank
depozitləri və s.
Mühüm iştirak payı - səhmdar kapitalının və ya səsvermə
hüququnun 10 və ya daha çox faizini təşkil edən, yaxud müqavilə
ə
sasında iştirakçısı olduğu hüquqi şəxsin qərarlarının qəbul
Dostları ilə paylaş: |