Microsoft Word bvkm-xopks docx
Yüklə 2,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 ödənişlər, mal, xidmət və kapital hərəkətlərinin dəyəri dollarla ölçülürdü. Halbuki, müntəzəm bir şəkildə dəyərini dəyişdirən bir pul vahidi yaxşı bir dəyər standartı vəzifəsini yerinə yetirə bilməzdi. kincisi, dollar əhəmiyyətli bir «rəsmi pul»u idi. Ölkələr rəsmi qızıl ehtiyatlarının böyük bir hissəsini Amerika dolları ilə tuturdu. Üçüncüsü, Bretton-Vudsun dağılmasından sonra, ə ksəriyyəti inkişaf etməkdə olan ölkələrdən ibarət bir qrup ölkə, sabit kurs praktikasını davam etdirərək, pullarını Amerika dollarına bağladılar. Dolların digər pullara görə dəyərinin dəyişməsi, o biri ölkələrin də milli pullarının eyni valyutalarına görə dəyərinin dəyişməsi deməkdir. Məsələn, dollar dəyər qazanarkən ondan asılı olan pullar da dəyər qazanmış olar. Məhz belə bir problemlər müasir bir dövrün xüsusiyyətlərindəndir. Bununla yanaşı dolların dəyərinin tez-tez dəyişməsi, dolların ideal bir dəyər ölçüsü olma xüsusiyyətlərinə xələl gətirməkdədir. ndi də pul sahəsində əməkdaşlıq getdikcə artır. Məsələn, 1985-ci ilin sentyabr ayında beş böyük ölkə dolların dəyərinin düşürlməsi məqsədi ilə valyuta birjalarına əməkdaşlıq çərçivəsində müdaxilə etmək üçün sövdələşdilər. Bu təşəbbüsün nəticəsində doların dəyəri sürətli bir şəkildə düşdü və 1987-ci ilin axırında daha əvvəlki dövrlərdə dollarda müşahidə edilən marginal dəyərləndirmə tamamilə yox edildi. 1986-cı ildə ABŞ, Yaponiya və Almaniya kapital hərəkətlərinə bilavasitə təsir etmədən artımı canlandırmaq və işsizliyi azaltmaq məqsədi ilə faizləri düşürmək mövzusunda ə məkdaşlıq ediblər. Bunun kimi 1987-ci ilin fevral ayında inkişaf etmiş yeddi ölkədə dollar-iyen və dollar-marka münasibətlərində hədəf dəyişmə sahəsinin müəyyənləşməsin üçün sözləşmə oldu. Amma bu ölkələrin mərkəzi banklarının böyük müdaxilələrinə baxmayaraq, valyuta kursları yenə də kəskin şəkildə dəyişməyə davam etmişdi. Beynəlxalq valyuta əməkdaşlığının başqa bir uğurlu nəticəsi 1987-ci ilin oktyabr ayında dünya maliyyə bazarında görülən böhran qarşısında sürətli və uyğunlaşdırıcı
15 reaksiyanı verməsi idi. Amma 1989-cu ildən sonra bu beynəlxalq uyğunlaşma və əməkdaşlıq tendensiyası bir az zəiflik göstərdi. Bu gün beynəlxalq valyuta sistemi ilə əlaqədar başqa bir problem də, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, «isti pul» adı verilən və həcmi milyardlarla ölçülən qısamüddətli dollar fondlarının asanlıqda bir ökədən digərinə getməsidir. Bu fondlar beynəlxalq faiz hədlərinə və məzənnələrdə gözlənilən dəyişikliklərə qarşı çox həssasdırlar. 01.11.2010-ci il tarixinə dünya üzrə bütün ticarət əməliyyatları üzrə heablaşma və ödəmələrin 50%- yaxını Amerika dolları ilə aparılır.
Daha əvvəlcə qeyd edildiyi kimi, dollar 18 dekabr 1971-ci ildə kurs tənzimlənməsi ilə 9% devalvasiya edilərkən, milli valyutaların dollar paritetləri ətrafındakı dalğalanma həddi cəmi 4,5%-ə yüksəldi. Bu isə dollar xaricində qalan iki valyuta arasında dalğalanma həddinin cəmi 9%-ə çatması idi. Avropa qtisadi Birliyinin üzvləri bu dərəcədə yüksək bir dalğalanmanı öz pul bir- liyi baxımından məqsədəuyğun hesab etmədilər. Bu səbəblə 1972- ci illərin əvvəllərinə aldıqları qərara görə iki birlik üzvünün milli valyutaları arasında paritet münasibətinin dalğalanması 2,25%-lə məhdudlaşdırıldı. Beləliklə, birlik ölkələrində valyutalar üçün «ikili bağlı» bir sistemi meydana gəldi. Bir yandan milli pul cəmi 4,5% dalğalanma həddi ilə dollar paritetinə, digər yandan isə 2,5% dalğalanma həddi ilə bir-birlərinin paritetlərinə bağlandı. Bu praktikaya qərb iqtisadçıları «tuneldəki ilan» adını veriblər. Onlar öz valyutaları arasında dar hədləri «ilanla», dollar partitetinə qarşı geniş dalğalanma hədlərini isə «tunellə» simvollaşdırdılar. Bir də hər bir pulun ətrafında dalğalanma hədlərini qorumaq üçün də valyuta bazarına dollarla deyil, öz milli pulları ilə müdaxilə etməyi qərara aldılar. 16 1972-ci ilin fevral ayında dolların ikinci devalvasiyasına baxmayaraq, dollardan qaçış bitmədi. Bundan sonra birjalar bir müddət bağlanıb, 16 mart 1973-cü ildə açıldıqda Avropa Birliyi ölkələri yeni qərarlarını dünyaya elan etdilər. Bundan sonra dollardan asılılqlarını ləğv edərək, milli valyutaların dollarla münasibətdə sərbəst dalğalanmasına icazə verdilər və öz val- yutalarının dar sərhədlər çərçivəsində bir-birindən asılılıqlarını davam etdirdilər. Avropa Valyuta Sistemi 1979-cu ilin mart ayında birlik üzvləri arasında valyuta bütünləşməsinin bir həlqəsi şəklində qurulmuşdur. Avropa qtisadi Birliyinin üzvləri valyuta birləşməsini iqtisadi bütövləşmənin zəruri şərtlərindən biri olaraq görürdülər. Çünki valyuta kurslarının tez-tez dəyişməsi milli firmaların digər ölkələrə qoyduqları investisiyaya mənfi təsir gös- tərirdi. Bu da bütöv bir geniş bazardan tam şəkildə yararlanmağa mane
olurdu. Bu
baxımdan region
daxilində kurs
dəyişikliklərindən uzaq olmaq məqsədi ilə sabit bir pul birliyi sistemini yaratmaq məqsədəuyğun idi. Avropa Valyuta Sistemi – Almaniya, Belçika, Danimarka, Fransa, rlandiya, taliya, Lüksemburq və Hollandiya arasında qurulmuşdur. ngiltərə ölkə daxilində iqtisadi problemlərdən dolayı bu sistemə ancaq 1990-cı ilin oktyabr ayında girmişdir. Lakin 1992-ci ildə iqtisadi böhran səbəbinə görə taliya ilə birlikdə bu sistemdən çıxmışdır. Birliyə sonradan daxil olan ölkələr spaniya, Portuqaliya, Avstriya və ən sonda isə Yunanıstan bu prosesə qoşuldu. Avropa Valyuta Sisteminin qəbul etdiyi valyuta kursu mexanizminin bəzi xüsusiyyətləri var. Valyuta kursları əsasən Bretton-Vuds sisteminə oxşar şəkildə, «sabit, lakin tənzimlənə bilən» kurs sisteminə əsaslanır. Aşağıda deyildiyi kimi sistemin idarə edilməsi məqsədi ilə müxtəlif müdaxilə və kredit mexanizmləri qurulur. Sistemə girəcək ölkələrin iqtisadi və maliyyə siyasətləri yüksək səviyyədə bir-birinə uyğunlaşmalı və ə məkdaşlıq olmalıdır. Avropa Valyuta Sisteminin təməlini qoyan Yüklə 2,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|