155
oynayırlar. Onlar bank sisteminin problemlərinin həlli üçün
maliyyə resursları ayırmaqla özlərinin təşkilatçı rolunu təsdiqləmiş
olurlar. Bu məqsədlər üçün görülən tədbirlər müxtəlif amillərdən,
hər şeydən əvvəl bank böhranlarının konkret səbəblərindən və
onların yarandığı, inkişaf etdiyi ümumi iqtisadi vəziyyətdən
asılıdır. Böhranın səbəbləri bəzi ölkələrdə üst-üstə düşürdü,
bəzilərində öz spesifikası ilə fərqlənirdi, lakin onun qarşısının alın-
ması formaları hər yerdə bir çox cəhədən oxşar idi: sabitləşdirici
kreditləşdirmə, rekapitalizasiya və s.
Bununla belə digər ölkələrin təcrübəsi, dövlət strukturlarının
bank böhranlarının nəticələrinin aradan qaldırılmasında fəaliyyəti-
nin təhlili bank sisteminin struktur dəyişikliklərinin üç əsas istiqa-
mətini qeyd etməyə imkan verir:
1. Əsas vəzifəsi bank sisteminin likvidliyinin saxlanması və
onun hesablaşmaların həyata keçirilməsində vasitəçilik funksiyala-
rının bərpa edilməsi olan antiböhran tədbirləri;
2. Bank sisteminin struktur dəyişiklikləri (kredit təşkilatları-
na tətbiq olunan və ödəmə qabiliyyətinin bərpa olunmasına və ya
ləğvetmə prosesinin həyata keçirilməsinə yönəlmiş tədbirlər kom-
pleksi);
3. Bank sisteminin tənzimlənməsi və bank nəzarəti sistemi-
nin möhkəmləndirilməsinə yönələn islahat.
Beynəlxalq təcrübədən çıxış edərək bankların struktur yeni-
lənməsinin dörd əsas prinsipini göstərmək olar:
1. Struktur yenilənməsi sürətlə və diqqətlə aparılmalıdır ki,
finans bazarları vasitəçik funksiyasının yerinə yetirilməsinə müm-
kün qədər tez başlaya bilsinlər;
2. Vergi ödəyicilərinin üzərinə düşən maliyyə yükü mütləq
minimumda saxlanmalıdır;
3. Problemli banka yardım edərkən yaranan mənəvi risk
problemindən qaçmaq üçün səhmdarlar, menecment və işçi heyət
bankın üzləşdiyi vəziyyətə görə məsuliyyəti bölüşməlidirlər;
156
4. Gələcəkdə məhkəmə çəkişmələrilə üzləşməmək üçün ban-
kın struktur yenilənməsi şəffaf və obyektiv kriteriyalara uyğun şə-
kildə aparılmalıdır.
Cə
dvə
l 9.1.
Ölkə
lə
r üzrə
açıklanan maliyyə
paketleri (UDM nisbə
ti,%)
Ölkələr
2008
2009
2010
1
2
3
4
Çin
0,4
3,1
2,7
G. Koreya
1,1
3,9
1,2
Rusiya
0
4,1
1,3
ABD
1,1
2
1,8
G.Afrika
1,7
1,8
-
Kanada
0
1,9
1,7
Almaniya
0
1,6
2
Meksika
0
1,5
-
Yaponya
0,3
2,4
1,8
Fransa
0
0,7
0,8
Hindistan
0,6
0,6
0,6
Türkiyə
0
0,8
0,3
Brаzilya
0
0,6
0,8
Bank sisteminin antiböhran proqramında: ölkənin makro
iqtisadi vəziyyətin təhlili və qiymətləndirilməsi, məqsəd və
vəzifələr, prioritetlər, tədbirlər və maliyyələşmə həcmi öz əksini
tapmalıdır. Bundan başqa, proqramda müddət və icraçılar dəqiq
göstərilməlidir.
Ümumiləşdirərək, bank sisteminin antiböhran tədbirlərini
dörd qrupda cəmləşdirə bilərik:
I. Bank sisteminin tə
cili xilasetmə
tə
dbirlə
ri.
Bu tədbirlər paketinə daxildir:
157
1.
bankın rekapitalizasiyası;
2.
stabilizasiyon kredit xətti açmaq;
3.
fiziki şəxslərin banklarda açılan əmanətlərə tətbiq edilən
kompensasiya həcmini bəzi hallarda 100 %-dək artırmaq.
4.
bank balansını problemli aktivlərdən təmizləmək, əgər
gərəkirsə problemli aktivlərə dövlət zəmanəti vermək.
II. Monetar siyasə
t tə
dbirlə
ri - antiinflyasionist
siyasə
tdə
n stimullaş
dırıcı siyasə
tə
keçid.
Bu tədbirlərə daxildir:
1.
Bəzi ölkələr inflyasiya qorxularını nəzərə alaraq, faiz
dərəcələrini aşağı salır;
2.
Milli pul vahidinin məzənnəsini aşağı salmaq;
3.
Məcburi ehtiyyat normalarını aşağı salmaq;
4.
Mərkəzi Bank tərəfindən birbaşa maliyyələşdirmə
ə
məliyyatı.
Cədvəl 9.2.
Mərkəzi bankların antiböhran siyasəti. (2008-2009)
stiqamət
Ə
sas alətlər
Tə
tbiq edilə
n ölkə
lə
r
Pul
siyasə
ti
üzrə
Faiz
dərəcələrinin
aşağı
salınması
ABŞ, B.Britaniya,
Avrozona, Hindistan,
Avstraliya Kanada
Çin
Məcburi
ehtiyatların
azaldılması
Çin, Braziliya,
Bolqarıstan
Milli
valyutanın
devalvasiyası
Koreya, Ukrayna,
Macarıstan, Braziliya,
Meksika, slandiya,
Rusiya, Polşa,
Bank
sisteminin
xilas
Rekapitalizasiya
ABŞ, Almaniya,
S.Ərəbistanı,
Macarıstan, taliya,