165
onun yaratdığı BMT fərqlidir və bəzən hətta B MT-nin vəsaitləri-
nin miqdarını və apardığı əməliyyatların həcmini ötüb keçir. Belə-
liklə, transmilli banklar (TMB) geniş yayılmış beynəlxalq filiallar,
nümayəndəliklər, müştərək banklar və beynəlxalq bank fəaliyyəti-
nin digər təşkilati formalarına malikdirlər. Onların bəziləri artıq
təqribən 1 trilyon ABŞ dolları miqdarında aktivlərə malikdirlər.
B MT-nin böyük hissəsi ödəniş balansının sabit mənfi saldo-
sunun aradan qaldırılması, iqtisadi inkişaf xarakterli məsələlərin
həll olunması məqsədilə inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyya-
tı dövrünü yaşayan ölkələrə yardım proqramını işləyib hazırlayır
və yerinə yetirir. Dünya Bankının təşkilatları dünya miqyasında bu
işləri yerinə yetirirlər. Regional səviyyədə bu təşkilatları misal
göstərmək olar: Avropa Yenidənqurma və nkişaf Bankı (AY B),
Amerika nkişaf Bankı (A B), Asiya nkişaf Bankı (A B) və b.
Amma BVF qeyd olunan bu məsələlərin həll olunmasında olduqca
vacib rol oynayır. Bu onu göstərir ki, B MT-nin məqsəd və vəzifə-
lər üzrə dəqiq təsnifatı mümkün deyildir; belə ki, onların bir his-
səsi bir-birinə uyğun gəlir.
stər beynəlxalq, istərsə də regional miqyasda fəaliyyət
göstərən maliyyə qurumlarının ortaq məqsədləri aşağıdakılardır:
1.
Beynəlxalq mal alış-verişində ödəniş güclüklərini aradan
qadırmaq və beynəlxalq inkişafı təşviq etmək;
2.
nkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi inkişafını dəstəkləmək;
3.
qtisadi intervasiya, sərbəst ticarət və iş birliyi
münasibətlərini inkişaf etdirməkdir.
Quruluşu və sərmayəsi birdən çox ölkənin iştirakı ilə və bir-
dən çox ölkənin kredit təminatına beynəlxalq maliyyə təşkilatları
deyilir. Günümüzdə fəaliyyət göstərən beynəlxalq kredit quruluşla-
rının hamısı ikinci dünya müharibəsindən sonra qurulmuşdur. Ya-
ranma tarixinə görə, öncə «Breton Vudds əkizləri» adlandırılan
Beynəlxalq Pul Fondu ( MF) və Dünya Bank qrupu olmuşdur.
Mövcud beynəlxalq maliyyə quruluşlarının çalışma sahələri
çox çeşidlidir. Çalışma sahələrinə görə bu təşkilatlar aşağıdakı
şə
kildə qruplaşdırılır: Dünya və regional əhəmiyyətli
166
1.
Beynəlxalq Valyuta Fondu;
2.
Dünya Bank qrupuna daxil olan quruluşlar;
3.
Beynəlxalq nkişaf Birliyi;
4.
Avropa Yenidənqurma və nkişaf Bankı;
Ə
həmiyyətli regional maliyyə qurumları:
1.
Asiya nkişaf Bankı;
2.
Afrika nkişaf Bankı;
3.
slam nkişaf Bankı;
4.
Kariblər nkişaf Bankı;
5.
Orta Amerika qtisadi nteqrasiya Bankı;
6.
Ərəb Valyuta Fondu.
Beynəlxalq maliyyə qurumları qısa, orta və uzun müddətli
valyuta kreditləri təklif edir.
Qısa və orta müddətli valyuta krediti verən maliyyə qurumu
Beynəlxalq pul fondudur. Uzun müddətli investisiya krediti verən
maliyyə qurumları isə Avropa Birliyi nkişaf Fondu, Avropa
nvestisiya Bankı, Asiya, Afrika və slam nkişaf bankları, Dünya
Bankı, və Birləşmiş Millətlər nkişaf proqramıdır.
Qısa və orta müddətli valyuta krediti verən təşkilatların
maliyyə yardımları üzv ölkələrə, tədiyə balansındakı müvəqqəti
çətinlikləri aradan götürmək üçün verilir. nvestisiya layihələrinin
kreditləşdirilməsi üçün ayrılan fondlar uzunmüddətli kreditlərdir.
Beynəlxalq maliyyə quruluşlarına görə fond və bank
ayırımı. Qaynaqları üzvləri tərəfindən üzvlük haqqı formasında
yığılan maliyyə-kredit təşkilatlarına fond deyilir. Bank – nizamna-
mə kapitalı üçün gərəkli vəsaitin bir dəfəyə məxsus olmaqla ixrac
edilən səhm qarşılığında təsis edilən təşkilatlardır. Üzv ölkələr
bankın sərmayəsini artırmaq istədikləri halda yenidən dövriyəyə
səhm buraxır. Bundan başqa, bank sərmayə bazarlarından əlavə
kredit ehtiyatları da cəlb edir.
Beynəlxalq maliyyə quruluşlarını fond və bank ayırmına
görə aşağıdakı kimi qruplaşdıra bilərik:
Fond xarakterli maliyyə quruluşları:
1.
Beynəlxalq Valyuta Fondu;
2.
Avropa Birliyi nkişaf Fondu;
167
3.
Beynəlxalq nkişaf Birliyi;
4.
Birləşmiş Millətlər nkişaf Proqramı;
5.
Ərəb Valyuta Fondu;
6.
Avropa nvestisiya Fondu;
7.
Asiya nkişaf Fondu;
Bank xarakterli maliyyə
quruluş
ları:
1.
Avropa nvestisiya Bankı;
2.
Asiya, Afrika və slam nkişaf bankları;
3.
Dünya Bankı;
4.
Avropa Yenidənqurma və nkişaf Bankı.
Fond xarakterli təşkilatların sərbəstcə hərəkət edə biləcəkləri
maliyyə sənədləri qəti olaraq təsbit edilmişdir. Fond xarakterli ma-
liyyə təşkilatları üçün qaynaq saxlanması məsələsi ancaq ikinci də-
rəcəli bir məsələdir. Beynəlxalq maliyyə quruluşlarının maliyyələş-
mə fəaliyyətlərindəki əməliyyatlar bir-birindən fərqlidir. Bunun sə-
bəbi də kreditlərin çeşidilyindədir. Qısa və orta müddətli valyuta
kreditləri verən qurulşlar kredit verərkən iki başlıca mövzuya
önəm verirlər. Bunlardan biri kredit tələbindən olan üzv ölkənin
valyuta ehtiyatlarındakı çatışmazlıqdır. MF üzv ölkənin valyuta
ehtiyatlarının yetərsiz olması durumunda kredit açar. kinci şərt isə
kredit tələb edən ölkənin geri ödəmə istəyinin reallığıdır. Uzun
müddətli investisiya kreditləri verən beynəlxalq maliyyə təşkilatla-
rının bəzi fərqli özəllikləri vardır. Bu özəllikləri beş nöqtədə açıq-
laya bilərik;
1.
mənfəət məqsədləri yoxdur;
2.
yardım prinsipi vardır;
3.
hissəvi maliyyəlşmə əsası mövcuddur;
4.
layihənin kreditləşmə əsası mövcuddur;
5.
Beynəlxalq iştirak əsası vardır.
1)
Mə
nfəə
t mə
qsə
dlə
ri. Avropa nvestisiya Bankının
sözləşməsinin 130-cu maddəsində açıq bir şəkildə bankın maliyyə
fəaliyyətinin məqsədi mənfəət əldə etmədən fəaliyyət göstərməlidir
ifadəsi yer alır. Ancaq bankların maliyyə fəaliyyətlərində mənfəət
məqsədi güdməməsi, onların mənfəət əldə etmələrinə mane olmur.