174
ə
lavə səsə malikdir. Kvota ÜMM (Ümumi Milli Məhsul), qızıl-
valyuta ehtiyatlarının miqdarı, ixracın və idxalın həcmi və başqa
göstəricilər əsasında nəzərə alınır.
craçı Direktorluqda veto qaydası qüvvədədir və səslərdə
birinciliyi bitərəfləşdirir. craçı Direktorluğun üzvlərinin sayı 24-ə
bərabərdir. Onlardan 5-i ən yüksək kvotası olan ölkələr tərəfindən
seçilir. 90-cı illərdə craçı Direktorluğun daimi üzvlərinə
Rusiyanın, Çinin və Səudiyyə Ərəbistanının nümayəndələri əlavə
edilmişdir.
BVF-nin maliyyə vəsaitlərinin əsasını üzv ölkələr üçün
müəyyən olunmuş kvota hesabına onların ödənişləri təşkil edir.
Kvotalara uyğun olaraq BVF-nin əksər kreditləri üçün alınma
hüquqları və səs hüququ müəyyən olunur. lkin olaraq ölkələrin
ödəniş öhdəliklərinin dörddən biri qızıl ilə, qalanı isə - ölkənin
tədavül olunmayan faizsiz nota şəklində (əslində - adi veksel)
formalaşdırılmış valyutaları ilə yerinə yetirilirdi.
1978-ci ildə BVF-nin Nizamnaməsinin ikinci dəfə
dəyişilməsi ilə qızılın yerini xarici valyutada ödənişlər tutdu.
Amma fond ödənişlərinin bu hissəsinin ölkələrin öz valyutası ilə
(zəif inkişaf etmiş ölkələr üçün) yerinə yetirilməsinə icazə verə
bilər.
Üzvlərin ödənişləri ilə yanaşı, BVF özünün kredit
resurslarının artırılması üçün digər imkanlardan da istifadə edə
bilər: BVF üzvləri vasitəsilə valyutanın təqdim olunmuş XAH üzrə
təyin olunmuş normalarda icbari satışı; BVF üzvlərinin razılığı ilə
onlardan götürülmüş vəsaitlər (burada xüsusi olaraq ABŞ böyük
rol oynayır.); beynəlxalq maliyyə bazarlarında əməliyyatlar;
vaxtından əvvəl verilmiş kreditlər üzrə faiz ödənişləri və əsas borc
məbləğlərinin qaytarılması; bir qrup ölkələr tərəfindən açılan
kredit xətləri (G-10 kredit xətləri daha mühüm rol oynayır).
Fond indiyə qədər beynəlxalq maliyyə bazarlarında praktiki
olaraq vəsaitlərin cəlb olunması imkanlarından istifadə etmir.
BVF-nin bir sıra fəal üzvləri ehtiyat edirlər ki, beynəlxalq maliyyə
175
bazarlarında əməliyyatlar ilə əlaqədar fond onların həmişə əlverişli
olmayan qaydada inkişaf etməsindən asılı vəziyyətə düşür.
BVF-nin vəsait mənbəyi həmçinin müəyyən edilmiş
paritetlər sistemi dövründə yığılmış qızıl ehtiyatının satışıdır.
BVF-də qızıldan istifadə olunmanın iki yolu vardır, bu isə əksər
üzvlərin 85% səsi ilə darə Heyətinin qərarını tələb edir. Birincisi,
BVF qızılı mühasibat qiyməti ilə (1 troyya unsiyası = 35 SDE)
1975 –ci ilin sonunda BVF-nin üzvü olan ölkələrə satıla bilər (qızıl
ehtiyatlarının restitusiyası). kincisi, fond qızılı iştirakçı ölkələrə
və ya bazarda bazar qiyməti ilə sata bilər. Bu zaman mühasibat
qiymətindən artıq alınmış əlavə mədaxil xüsusi hesaba (Special
Disbursement Account – SDA – Xüsusi Xərclər Hesabı daxil
edilir. Burada, əvvəlcə, inkişaf etməkdə olan ölkələrə yardım,
eləcə də, faiz subsidiyası formasında (BVF kreditləri üzrə SDA
hesabından faiz xərclərinin bir hissəsinin ödənilməsi) BVF
üzvlərinin ödəniş balansının yaradılması üçün bu hesabdan
müntəzəm kreditlər ayrıla bilər.
BVF-nin qızıl ehtiyatının bazarda satışının, demək olar ki,
1/3 hissəsi əksər inkişaf etməkdə olan ölkələrin BVF-də kvotasına
proporsional şəkildə həmin ölkələrə əvəzsiz yardım məqsədilə
yönləndirilə bilər. Əldə olunmuş qalan vəsaitlər Trast Fonduna
(Trust Fund)
köçürülmüşdür. Fond 1976-cı ildə BVF-nin ikinci
dəfə dəyişilmiş Nizamnaməsi təsdiq olunana qədər inkişaf
etməkdə olan ölkələrin xeyrinə qızılın satışı proqramının yerinə
yetirilməsi üçün xüsusi aktiv olaraq yaradılmışdır. Amma bu
fondun xeyrinə vəsaitlər həmçinin kapital qoyuluşundan, ianələr-
dən, qızılın satışından əldə olunan vəsaitlər şəklində BVF-nin
gəlirlərindən daxil olmuş və bir sıra inkişaf etmiş ölkələr
tərəfindən tələb olunmurdu. 55 ən yoxsul ölkələr Trast Fondunun
yardımını alırdı. Trast Fondu sonuncu kreditləri verdikdən sonra
1981-ci ildə öz fəaliyyətini dayandırdı. Faizlər və əsas borc
məbləği həmin andan Xüsusi Xərclər Hesabına daxil olurdu.
176
BVF-nin öz qızıl ehtiyatının çox hissəsini satmasına bax-
mayaraq, o, indiyə qədər dünyada qızılın ən iri sahibi hesab olunur
(təxminən 6 min ton).
Hər bir ölkə BVF ilə maliyyə əməliyyatlarının həyata
keçirilməsi üçün maliyyə agentini (fiscal agency) və depozitarı
(depositary) təyin etməlidir. Xəzinə (Maliyyə Nazirliyi), mərkəzi
bank, sabitləşdirilmiş fond, digər səlahiyyətli orqan maliyyə agenti
ola bilər. BVF ölkənin adından Müqavilə Maddələrində təsbit
olunan bütün əməliyyatları və sövdələşmələri (Sövdələşmələr –
ölkələrə fondun resurslarından valyuta vəsaitlərinin təqdim
edilməsidir. Əməliyyat – fondun resursları hesabına vasitəçi
maliyyə və texniki xidmətlərin göstərilməsidir) yerinə yetirmək
hüququ olan və ölkə tərəfindən səlahiyyətləndirilmiş maliyyə
agentləri ilə iş aparır. Bundan başqa, hər bir ölkə BVF-də milli
valyutada ifadə olunan aktivlər üçün depozitar kimi öz mərkəzi
bankını təyin etməlidir. Əgər ölkənin mərkəzi bankı yoxdursa, o
zaman maliyyə institutu bu məqsədlər üçün seçilməlidir.
Ə
gər üzv ölkə onun valyuta ehtiyatlarının bir hissəsini əvəz
edən tədavül olunmayan faizsiz notaları və ya analoji maliyyə
vasitələrini emissiya edirsə, o zaman depozitar tələb olduqda və
gecikmə olmadan ölkənin öz valyutasında saxladığı vəsaitləri
fonda, məbləğləri bu ölkənin ərazisində yerləşən fond adlanan hər
hansı benefisiara köçürməli və BVF-nin adından qiymətli
kağızların sahibi kimi çıxış etməlidir. Əlavə olaraq, hər bir üzv
ölkə onun səlahiyyətləndirdiyi depozitar tərəfindən ödəniş
olmaması nəticəsində yarana bilən itkilərdən bütün aktivlərə
zəmanət verir.
BVF-nin kredit portfeli kifayət qədər genişdir və daim
dəyişir: üzv ölkələrə göstərilən bəzi kredit yardımları öz
fəaliyyətini dayandırır, digərləri isə təcrübədə tətbiq olunur.
Fondun kredit siyasəti sahəsində son islahat bir çox inkişaf
etməkdə olan ölkələrdə baş vermiş maliyyə böhranlarından sonra,
eləcə də, fondun kreditlərinin qaytarılmaması və gecikdirilməsi ilə
ə
laqədar 2000-ci ildə aparılmışdır.
Dostları ilə paylaş: |