177
Aparılan islahat nəticəsində fondun kredit proqramlarının
sayı, onların həcmi azaldılmış, kreditlərin qaytarılması müddəti
qısaldılmış və vəsaitlərdən istifadə olunmasına nəzarət
gücləndirilmişdir.
Fondun kreditlərinin bir çox növləri bir sıra ümumi
xüsusiyyətlərə malikdir. Birincisi, ən əvvəl, kreditin miqdarı
ölkənin BVF-də kvotası ilə əlaqələndirilir. Buna baxmayaraq,
istisna halları da vardır. kincisi, kredit alınan vəsaitlər formasında
təqdim olunur, bununla ölkə öz şəxsi valyutası hesabına BVF-dən
xarici valyuta və ya XAH alır. Təyin olunan vaxt başa çatanda üzv
ölkə kreditin təqdim olunduğu vəsaitlərdə milli valyutasını geri
almalıdır. Üçüncüsü, ölkə fond ilə razılaşdırılmış qaydada
(kreditlərin əlaqəli xarakteri) iqtisadiyyatda islahatlar aparılması
üzrə müəyyən öhdəlikləri qəbul etdiyi və yerinə yetirdiyi halda,
kreditlər verilir.
2000-ci ildən müntəzəm kredit xərclərinin sayı beşə
bərabərdir. Bundan əlavə, vəsaitlərin adi qaydada olduğundan
fərqli olaraq daha münasib şəraitdə təqdim olunduğu kredit xətti
saxlanılır.
BVF kreditlərinin əsas növləri “stand-by” (Stand-By
Arrangement - SBA)
adlanan kredit razılaşmaları hesab olunur.
Onların əsas təyinatı – ödəniş balansının kəsirinin aradan
qaldırılması üçün üzv ölkələrin makro-iqtisadi sabitləşdirilmiş
proqramlarının kreditləşdirilməsidir. Kredit xətləri çərçivəsində
ölkənin əldə etdiyi vəsaitlər tranşlar vasitəsilə təqdim olunur. Ölkə
tərəfindən sabitləşdirilmiş proqramların yerinə yetirilməsi şərtilə
hər bir növbəti tranş ayrılır. BVF sonuncularda üzv ölkənin razılığı
ilə aşağıdakı makro-iqtisadi xarakterli tədbirləri müəyyən edir:
büdcə kəsirinin aradan qaldırılması, inflyasiya səviyyəsinin aşağı
salınması, ixrac və idxal kvotaların və rüsumların aradan
qaldırılması və ya yumşaldılması və s. ilə əlaqədar. Əgər ölkə BVF
ilə bağlanılmış müqavilələrin şərtlərini yerinə yetirmirsə, o zaman
növbəti tranş saxlanıla bilər və ya onun təqdim olunması haqqında
öhdəlik ləğv edilə bilər.
178
BVF-nin yeni kredit növləri ölkənin mərkəzi bankının
valyuta ehtiyatlarının artırılması (Supplemental Reserve Facility -
SRF)
üçün vəsaitlərin verilməsi hesab olunur. Bu vəsaitlər ödəniş
balansının böyük həcmli kəsirinə gətirib çıxara bilən valyuta
kursunun kəskin artıb-azalmasının aradan qaldırılmasına xidmət
göstərir.
Kompensasiya formasında maliyyələşmə xətti (KMX)
xammal ixracatçıları və taxıl idxalatçıları olan ölkələr üçün açılır.
Birinci halda, valyuta gəliri dünya miqyaslı ixrac qiymətlərinin
konyunkturasından asılı olan ölkələrdə müvəqqəti vurulan
ziyanlar, ikinci halda isə, taxılın ixrac qiymətlərinin artması ilə
ə
laqədar əlavə xərclər komepensasiya olunur.
Qeyd olunan kreditlər çərçivəsində əlavə edilən faizlər
vəsaitlərin mənbələrindən, eləcə də, XAH faiz dərəcəsindən
asılıdır. Bu isə XAH kursunun hesablanması üçün valyutasından
istifadə olunan ölkələrdə əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş üçaylıq
maliyyə vasitələri (xəzinə öhdəlikləri, depozit sertifikatları,
banklararası depozitlər) üzrə təxmini ölçülür. Bundan əlavə, BVF
borc alan ölkələrdən təşkilati xərclərin ödənilməsi üçün kredit
məbləğindən 0,5% miqdarında komisyon haqqı tutur.
Ə
halinin hər birinə düşən gəlirin aşağı olduğu və ödəniş
balansı ilə əlaqədar böyük problemlər ilə üzləşən ölkələr üçün
BVF yoxsulluğa qarşı mübarizə və iqtisadi artımın təminatı
(YM AT) üzrə kreditlə r
təqdim edir. Onların faiz dərəcəsinin illik
qiyməti adətən 0,5% ötüb keçmir. Kreditlərin verilməsindən əvvəl
borc alan ölkə, BVF və Dünya Bankı birlikdə tərəflərin illik
razılaşmalarında konkretləşdirilmiş struktur dəyişikliklərin əsas
proqramı olan iqtisadi inkişaf üzrə ortamüddətli çərçivə planını
işləyib hazırlayırlar. Kredit tranşlar üzrə sabitləşdirilmiş
proqramlardan fərqli olaraq, iqtisadi inkişaf üzrə çərçivə planı
daha az ciddi xarakter daşıyır; xüsusi olaraq, inflyasiyanın, dövlət
borcunun və b. nəzərdə tutulan səviyyəsi, bir qayda olaraq,
müəyyən olunmur.
179
Kredit tranşlarının və xüsusi xətlərinin təqdim olunması
haqqında məsələnin həll olunması zamanı bir sıra kəmiyyətlərin,
məsələn mühüm məhsulların idxal və ixrac qiymətləri, beynəlxalq
maliyyə bazarlarında faiz qiymətləri və b. ölkənin ödəniş balansına
təsiri araşdırılır. Əgər onlar qeyri-münasib şəkildə dəyişirsə, bu,
ölkənin ödəniş balansında əks olunur. Fondun ekspertlərinin rəyinə
görə, kreditin verilməsi haqqında qərar qəbul edilə bilər. Əgər
araşdırılan kəmiyyətlər gözlənildiyindən daha münasib şəkildə
dəyişilərsə, o zaman ölkə öz valyuta ehtiyatlarını artırmalı və ya
BVF-dən borc götürülən vəsaitləri azaltmalıdır.
Bir sıra ölkələrin öz ödəniş öhdəliklərinə riayət etməməsi ilə
ə
laqədar BVF sığorta hesabları (Special Contingent Accounts)
açmışdır. Əsas etibarilə, BVF kreditləri üzrə faizlərdən, o
cümlədən, borclu ölkələrin və kreditor ölkələrin ödəmələri
hesabına bu hesablara vəsaitlər daxil olur. BVF-nin illik sığorta
ehtiyatları 5% artırılır.
BVF-nun əsəs məqsədi qlobal, regional və yerli kontekstdə
makroiqtisadi və maliyyə sabitliyinin təmin edilməsi, beynəlxalq
ticarətə yardım, tam məşğulluğun və davamlı iqtisadi artımın
sürətləndirilməsi, yoxsulluğun azaldılması, dünya üzrə beynəlxalq
ödəmələr sisteminin bərpa edilməsi, valyuta kurslarının
tənzimlənməsi,
beynəlxalq
valyuta-maliyyə
bazarlarında
beynəlxalq əməkdaşlıqın artırılması, valyuta məhdudiyyətlərinin
aradan qaldırılması və s.-dən ibarətdir.
MF üzv ölkələrə qısa müddətli kreditlər açır. Fond tərəfin-
dən saxlanan kreditlər «Stand bu Anlaşmaları» ilə «iqtisadi sabitlik
proqramları» çərçivəsində verilir. «Stand Bu Anlaşmaları»nda bir
niyyət məktubu hazırlanır. Niyyət məktubunda hökumətin iqtisadi
və maliyyə siyasəti göstərilir. MF üzv ölkələrə saxladığı maliyyə
dəstəyi yanında texniki yardımlar da verir. Üzv ölkələr iqtisadi,
maliyyə və texniki problemlərin həllində vasitəçilik xidmətləri də
göstərir. Bunlardan başqa, Vaşinqtonda qurulan bir institut
nəzdində üzv ölkələrin Mərkəz Bankı və Maliyyə Nazirliyinin
məsul vəzifələri üçün çeşidli təhsil proqramları da verir.
Dostları ilə paylaş: |