189
Bank yaradılan zaman maliyyə resursları onun üzvlərinin
üzvlük haqqı hesabına əldə edilir və bu mənbə sayəsində yeni
üzvlərin daxil olması ilə artırılır. Amma nizamnamə kapitalı yalnız
birinci mərhələdə proqramın maliyyələşdirilməsində əsas rol
oynamışdır.
Hazırkı vaxtda BY B ən yüksək AAA kredit reqtinqi olan
ortamüddətli və uzunmüddətli borc öhdəliklərinin emissiyası və
yerləşdirilməsi, eləcə də, təyin olunmuş faiz qiymətləri üzrə
hökumətlərin,
mərkəzi
bankların
qiymətli
kağızlarının
yerləşdirilməsinə yardım yolu ilə beynəlxalq maliyyə bazarlarında
aparılan əməliyyatlar hesabına əsas vəsaitləri əldə edir. BY B 100-
dən çox ölkədə öz qiymətli kağızlarını yerləşdirir və beynəlxalq
kapital bazarlarında ən iri borc alan, o cümlədən, milli bazarlarda
ə
n iri borc alanlar – qeyri-rezidentlərdən biri hesab olunur.
BVF-dən fərqli olaraq BY B yalnız hökumətlərdən deyil,
həmçinin özəl təşkilatlardan, xüsusən, iri TMB-dən kifayət qədər
böyük miqdarda vəsaitlər əldə edir.
Son vaxtlar əvvəlcədən verilmiş ssuda və faizlərin
ödənilməsindən əldə olunan vəsaitlər daha çox əhəmiyyət kəsb
edir. BY B müntəzəm olaraq həmçinin etibarlı kapital qoyuluşu
üçün imkan əldə etmək istəyən investorlara bank tərəfindən verilən
ssudalar üzrə zəmanətli tələblərin satışını (təmin edilməsini) yerinə
yetirir.
1982-ci ildən etibarən ənənəvi ortamüddətli və uzunmüddətli
borclardan əlavə, pul bazarlarında, xüsusilə, qısamüddətli diskont
notaların və dəyişkən faiz qiymətləri notalarının yayılması və
emissiya banklarının açdığı kredit xətləri çərçivəsində bu
banklardan qısamüddətli kreditlərin götürülməsi hesabına BY B
vəsaitlər cəlb etməyə başlamışdır.
B A-da resursların əsas mənbəyini nizamnamə kapitalına
ödəmələr, BY B-nin ona ötürdüyü gəlirin bir hissəsi və əvvəlcədən
verilmiş ssudaların ödənişi təşkil edir. Belə ki, B A faktiki olaraq
ə
sas qeyri-kommersiya prinsiplərinə əsasən fəaliyyət göstərir.
190
BY B və B A, əsas etibarilə, layihələr üçün ssuda və
kreditlər verməklə maliyyələşmə üçün layihələrin seçilməsi ilə
ə
laqədar olaraq eyni siyasət yürüdürlər. Bu layihələr iqtisadi və
texniki baxımdan nöqsansız hesab olunur və borclu ölkələrin
iiqtisadi inkişafı üçün yüksək prioritetə malikdirlər.
Kredit alan ölkələrin seçilməsi şərtlərində, eləcə də,
borcların özündə əhəmiyyətli fərqlər mövcuddur. BY B, bir qayda
olaraq, borclu ölkənin milli valyutasında deyil, devizlərdə
(beynəlxalq səviyyədə ödəniş vəsaitləri kimi qəbul edilmiş)
vəsaitlər verir. BY B-nin Nizamnaməsinə uyğun olaraq borclu
ölkələrin ödəmə qabiliyyəti kifayət qədər yüksək olmalıdır. Buna
görə də, hər şeydən əvvəl, onun beynəlxalq borclarının miqdarı və
strukturu yoxlanılır. Əgər inkişaf etməkdə olan ölkədə bu
baxımdan hər şey qaydasında olmazsa, o zaman o, BY B-in kredit
alanı ola bilməz.
B A-nin tələbləri mülayim xarakter daşıyır və ölkənin borc
vəziyyətindən çox, verilən vəsaitlərdən məqsədli və səmərəli
şə
kildə istifadə olunması ilə əlaqədardır. Bundan əlavə, əhalinin
hər bir nəfərinə düşən ÜMM
səviyyəsinin kriteriyaları formal
olaraq müəyyən olunur, bu zaman ölkə B A-nin vəsaitlərini ala
bilər: 1305 ABŞ dollarından çox olmayaraq (BY B-də, əksinə
çoxdur). Amma təcrübədə B A kreditləri xeyli aşağı gəlir
səviyyələrində verilir.
BY B və B A kredit alanı hökumət və ya hökumət zəmanəti
alan təşkilat ola bilər. Beynəlxalq nkişaf Agentliyi (B A) –
Təşkilat 24 sentyabr 1960-cı il tarixində yaradılmış və dünyanın ən
kasıb 80 ölkəsinə (onlardan 39-u Afrika qitəsində yerləşən
ölkələrdir) uzunmüddətli qrantlar və faizsiz kreditlərin təqdim
edilməsi ilə məşğuldur. Bu kreditlər 35-40 il müddətinə faizsiz
ayrılır. Təşkilatın yaradılmasından bu günə qədər artıq 161 mlrd.
ABŞ dolları məbləğində kredit və qrantlar ayrılmışdır. Bu
vəsaitlərin 50%-i Afrika ölkələrinə ayrılmışdır. BY B-dən fərqli
olaraq, B A dünyanın ən iri ölkələri tərəfindən maliyyələşdirilir.
191
Ə
lavə vəsaitlər BY B-in gəlirlərindən və B A-nın ayırdığı kreditlər
üzrə faiz ödənişlərindən formalaşır. B A-nın vəsaitləri əsasən
təhsil,
içməli
su
təchizatı,
kommunal
infrastrukturun
yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin qorunması və digər bu kimi sosial
layihələrin həyata keçirilməsinə ayrılır.
BY B və B A-nin bir çox ssuda və kreditləri “layihə
xarakter”i daşıyır, yəni, konkret dirçəliş və inkişaf layihələrinə
uyğun olaraq ayrılır.
Dünya Bankının mütəxəssisləri öz borclarını aşağıdakı
şə
kildə təsnif edirlər.
Xüsusi investisiya ssudaları (Specific nvestment Loans)
yeni
istehsalat binalarının tikilməsi, artıq mövcud olan obyektlərdə is-
tehsalın genişləndirilməsi və ya onların texniki təminatının təkmil-
ləşdirilməsi məqsədilə müəyyən obyektin maliyyələşdirilməsi
üçün verilir. Faktiki olaraq, məhz bu cür ssudalar layihə ssudaları-
na aid edilir və əvvəl olduğu kimi, ümumi borc miqdarında (50%-ə
yaxın) üstünlük təşkil edirlər.
Sektor ə mə liyyatları (Sector operations).
Bu ad altında
müxtəlif ssudalar birləşir və onlar iqtisadiyyatın nəqliyyat,
energetika, kənd təsərrüfatı və b. məqsədyönlü sektorları
çərçivəsində layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün verilir.
Məqsədyönlü sektorlar çərçivəsində maliyyə obyektlərinin
müəyyən olunması Dünya Bankının təyin etdiyi kriteriyalar üzrə
ssuda alan ölkələrin hökumətləri tərəfindən yerinə yetirilir.
Ssudalar ya bilavasitə hökumətə (Sector
nvestment and
Maintenance Loans)
, ya da hökumətin təyin etdiyi təşkilatlara
verilir və faktiki olaraq onunla son ssuda alan, məsələn, milli
maliyyələşdirmə və inkişaf cəmiyyətləri və ya aqrar fondlar
(Financial ntermediary Loans)
arasında vasitəçilər kimi çıxış
edirlər. Sektor əməliyyatlarına həmçinin struktur yenidən qurma
şə
raitində sektor borcları aid edilir (Sector Adjustment Loans) və
onlar iqtisadi siyasətin dəyişilməsi zamanı yarana bilən
məqsədyönlü sektorlar çərçivəsində ümumi məsələlərin həll
Dostları ilə paylaş: |