20
Avropa Birliyi və Avro. Avropada ortaq bir bazarın
qurulması ilə əlaqədar qərar 1957-ci ildə Romada qəbul
olunmuşdur. Avropa Birliyinin əsas məqsədi – rəqabət sistemini
gücləndirmək və sərmayənin hərəkətini sərbəstləşdirməkdir.
1979-cu ildə Avropa Valyuta Sistemi quruldu. Belçika, Lüksem-
burq, Hollandiya, Almaniyanın dövlət başçıları bu ölkələr üçün
etibarlı olan pul vahidi – «Ekyü»nü yaratdılar. Sonradan pul vahidi
sisteminə ngiltərə, Finlandiya, Portuqaliya, Yunanıstan və
spaniya da girdi. 1991-ci ildə Maastrixdə (Hollandiyanın bir
qəsəbəsi) Avropa iqtisadi və valyuta birliyi haqqında müqavilə
imzalandı. 1994-cü ildə Avropa komissiyası Avropa Birliyi
ölkələrinin iqtisadi göstəricilərinin təhlili nəticəsində Avro
sisteminə qatılacaq 11 ölkənin adını açıqladı(müəyyən səbəblərdən
Avro sisteminə – ngiltərə. sveç, Danimarka kimi ölkələr
qatılmadı). Avro pul vahidinə Avropa Birliyinin iqtisadi cəhətdən
güclü üç ölkəsi – Böyük Britaniya, Danimarka,
sveç
qoşulmadılar. Pul vahidləri və iqtisadiyyatları sabit olan dövlətlər
– Belçika, Hollandiya, Lüksemburq,
rlandiya Avronun
yaranmasını ilk gündən dəstəklədilər. Ancaq Avronu pul
vahidlərinin dəyərlərini çox də güclü olmayan və inflyasiya nisbəti
güclu dövlətlərə nisbətən yüksək rəqəmlərə çatan ölkələr, yəni
spaniya, Portuqaliya, taliya və Yunanıstan kimi ölkələr
dəstəklədilər.
31 dekabr 1998-ci ildə Avropa Birliyi ölkələrinin maliyyə
nazirləri Avroya qarşı milli pul vahidlərinin dəyərini müəyyən
etdilər. Beləliklə: 1 Avro=1,95583 Alman markası, 1
Avro=6,55957 Fransız frankı, 1 Avro=1936,27 taliya lirəsi, 1
Avro=40,3399 Belçika frankı, 1 Avro=2,20371 Hollandiya
quldeni, 1 Avro=166,386
span peseti, 1 Avro=200,482
Portuqaliya eskudosu, 1 Avro=13,7603 Avstriya şillinqi, 1
Avro=0,787564 rlandiya funtu, 1 Avro=5,94573 Finlandiya
markası.
1 yanvar 1999-cu ildə Avropanın Maliyyə Mərkəzi qəbul
edilən Frankurt Namaynıda yeni pul vahidi – Avronun təqdimatı
21
oldu və onun dəyəri amerikan dollarına qarşı 1.17 olduğu halda 1
il sonra 0.97 dollar oldu, yəni Avro dəyərini Amerikan dollarına
qarşı 20 faiz itirdi. Hal- hazırda isə 1 Avro = 1,24 $ təşkil edir.
1.3. BEYNƏLXALQ MAL YYƏDƏ ƏSAS PAR TET
ŞƏ
RTLƏR
Finans bazarlarındakı aparılan və aparılacaq əməliyyatların
ə
n önəmli müəyyən edici amili – inflyasiya, faiz və valyuta kursu
arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin təhlili qəbul edilir. Dünya
iqtisadi inteqrasiyasıyasında iştirak edən bir ölkədə bir neçə
iqtisadi parametrlər arasında əsas paritet şərtləri mövcüddur. Bu
ə
sas paritet şərtləri bazarlar üzərində süni əngəl olmadığı müddət
çərçivəsində inflyasiya, faiz dərəcəsi və valyuta kursları kimi
parametrləri əhatə edir. Ümumi bir ifadə ilə paritet şərtləri adı
verilən bu münasibətlər beynəlxalq Finansın əsasını təşkil edir.
Dünya ilə bütünləşmiş bir ölkədə, bir neçə iqtisadi
parametlər arasında- inflasiya, faiz və valyuta kursu arasında əsas
bərabərlik münasibətləri vardır. Bu təməl bərabərlik, bazarlar
üzərində süni əngəl bulunmağı durumlarda inflasiya, faiz və
valyuta kursları kimi dəyişkənləri əhatə edər. Ümumi bir ifadə ilə,
paritet şərtləri (parity conditions) adı verilən bu münasibətlər bey-
nəlxalq finansın əsasını təşkil edir.
Tək qiymət qanunu və arbitraj – Arbitrajın məqsədi risk
yüklənmədən mənfəət saxlamaqdır («ucuza al, bahalıya sat»
prinsipinə görə hərəkət edirlər). Arbitrajçılar bazardan valyutanı
ucuz qiymətə alıb, yüksək qiymətə satdıqca həmən bazarda
qiymətlər yüksəlir, digərində isə qiymət düşər və nəticədə
bərabərlik təmin edilər. Tək qiymət qanuni bu bazarlarda, real faiz
dərəcələrinin bütün ölkədə eyni olması sonuncunu verir. Buna da
beynəlxalq Fiser təsiri deyilir.
Beynəlxalq finansda arbitraj fəaliyyətinin nəticəsində ortaya
çıxan təməl bərabərlik aşağıdakı beş qrupda toplaya bilərik:
22
1.
Satın alma gücü paritesi (PCP);
2.
Faiz paritesi (FR);
3.
Ümumi Fiser təsir (FE);
4.
Beynəlxalq Fiser təsiri ( FE);
5.
rəlidəki anında kursla gələcəkdəki təslim kursunun səhvə
yol vermədən proqnozlaşdırılması.
qtisadi varlığın eyni zamada qiymət fərqindən mənfəət
təmin etmək üçün valyutanın eyni vaxtda alınıb-satılması
ə
məliyyatına arbitraj deyilir.
Bu tərifdən başa düşmək olar ki, arbitraj bütün iqtisadi və
maliyyə varlıqlarına şamil edilən geniş bir anlayışdır. Əsas ayırcı
xüsusiyyəti eyni andakı qiymət fərqindən faydalanma ideyasıdır.
Bu əməliyyatın heç bir riski yoxdur. Risksiz olması arbitrajı
spekulyasiyadan ayıran ən əhəmiyyətli xüsusiyyətidir.
Valyuta arbitrajın birinci səbəbi iki pul arasındakı
məzənnənin eyni anda müxtəlif bazarlarda fərqli qiymətlərlə
olmasıdır.
Arbitraj müxtəlif bazarlarda məzənnələr arasında pozulan
müvazinəti bərqərar edir və o bütün dünya içində məzənnələr
arasında uyğunluğun davam etməsinə kömək göstərir. Əməliyyat
xərclərini nəzərə alsaq, valyuta məzənnələri arasındakı fərq ancaq
bu xərclərin miqdarı qədər olacaqdır.
Arbitrajçıların məqsədi risk almadan ən yüksək gəliri əldə
etməkdir. Bu münasibətlər çərçivəsində, məsələn, əgər bir il
ə
rzində Azərbaycanda inflyasiya dərəcəsi Rusiyadakı inflyasiya
dərəcəsinə nisbətən 50% çox olması gözlənilirsə, o zaman manat
gələcək il rubl qarşısında 50% dəyər itirməli və Azərbaycanda
faiz dərəcələri Rusiyadakı bank faizlərindən eyni nisbətdə, yəni 50
% yüksək olmalı və rublun bir illik müddətli təhvil kursu da spot
kursuna görə 50% daha dəyərli olmalıdır. Digər bir ifadə ilə, bir il
sonrakı anında təslim kursunun gözlənilən dəyəri, bugünkü bir illik
müddətli təslim kursuna bərabərdir.
Faiz pariteti nəzəriyyəsi pul bazarlarındakı arbitraj
imkanlarının bir nəticəsi olaraq meydana çıxır. Əgər müxtəlif
Dostları ilə paylaş: |