Microsoft Word bvkm-xopks docx

 

243

Sərbəst mövzular 

 

1.

 Kanada dollarının  dünya valyuta sistemində yeri. 

2.

 Kanadanın mərkəzi bankı olan Kanada Bankı  

3.

 Kanada Bankının əsas vəzifələri.  

4.

 Kanada Bankının monetar siyasəti 

5.

 Kanada  Bankının  ali  idarəetmə  orqanı  -  Direktorlar 

Ş

urasının vəzifələri. 

6.

 Kanada banklarının fəaliyyəti.  

 

 

---

 

244

III FƏS L.

 

AVROPA B RL Y N N DÖVLƏT 

MAL YYƏ S STEM  VƏ  AVROPA  

MƏRKƏZ  BANKI  

 

Avropa Birliyi(AB) -  27 Avropa ölkəsinin üzv olduğu iqti-

sadi və siyasi birlik  əsasında qurulmuş dövlətdir. 2010-cü ilədək  

Avropa Birliyində 27 ölkə yer alır: Belçika,Almaniya,  taliya, Lük-

semburq,  Niderland,  Fransa  (6  ölkə  -1957  ildən  tam  hüquqlu  üzv 

qəbul  olunub),    Böyük  Britaniya,  Danimarka,  rlandiya  (3  ölkə  -

1973 ildən üzv qəbul olunub), Yunanıstan (1981),  spaniya, Portu-

qaliya(2 ölkə -1986 ildən tam hüquqlu üzv qəbul olunub), Finlan-

diya, Avstriya və  sveç(3 ölkə -1995 ildən üzv tam hüquqlu qəbul 

olunub),  Çexiya,  Slovakiya,  Sloveniya,  Kipr,  Macarıstan,  Polşa, 

Malta, Estoniya, Latviya, Litva (2004-cü ildən  daha 10 dövlət tam 

hüquqlu  üzv  qəbul  olunub)  və  2007-  ci  ildə  isə  Bolqarıstan  və 

Ruminiya AB-nin tamhüquqlu üzv qəbul edildi. 

Avropa Birliyinin rəsmi başlanğıcını isə 1957-ci ildə Fransa, 

AFR,  taliya,  Belçika,  Niderland  və  Lüksemburq  arasında 

imzalanmış  əfsanəvi  Roma  müqaviləsini  hesab  etmək  olar.  Bu 

müqavilə  Avropanın  iqtisadi  birliyinin  yaradılmasını  rəsmən  elan 

etdi.  Sonralar,  1973-cü  ildə  Böyük  Britaniya,  Danimarka  və 

rlandiya,  1981-ci  ildə  Yunanıstan,  1986-cı  ildə  spaniya  və 

Portuqaliya,  1995-ci  ildə  Avstriya,  sveç  və  Finlandiya  Avropa 

qtisadi Birliyinə daxil oldular.  

stənilən  inteqrasiya  qruplaşması  kimi,  A B  də,  beynəlxalq 

iqtisadi inteqrasiyanın son səviyyəsinə çatmamışdan əvvəl bir neçə 

mərhələdən  keçmişdir.  Belə  ki,  1958-1968-ci  illərdə  azad  ticarət 

zonası  formalaşdırılmış,  gömrük  ittifaqına  keçiddən  sonra  isə 

(1968-1978-ci  illər)  iqtisadi  və  monetar  ittifaqın  yaradılması 

barədə  suallar  yaranmışdır.  Hələ  1957-ci  ildə  üzv  ölkələrin 

monetar  siyasətlərinin  uyğun  təshihləri  olmadan  həmin  birliyin 

fəaliyyətinin reallıq məsələsi qaldırılırdı. Lakin Roma müqaviləsi-

nin müəllifləri o nöqteyi-nəzərdən çıxış edirdilər ki, Avropa valyu-

---

 

245

talarının stabilliyi (Breton-Vuds valyuta sistemi çərçivəsində təmin 

olunmuş)  sabit  anlayışdır  və  vahid  Avropa  bazarının  yaradılması 

üçün  birliyin  ölkələri  arasında  malların,  xidmətlərin,  işçi  qüvvə-

sinin və kapitalın ötürülmə sərbəstliyini təmin etmək kifayətdir.  

Tarix  bu  mülahizələrin  səhv  olduğunu  göstərdi.  Qızıl-dollar 

standartına (yəni, bütün dünya maliyyə sisteminin stabilliyi ABŞ-

ın  Federal  rezerv  sisteminin  Amerika  valyutasının  qızıla  nəzərən 

paritetini  sabit  səviyyədə  saxlaya  bilmək  imkanı  ilə  təmin 

olunurdu: troya unsiyasına 35 dollar) və sərt qeyd olunmuş valyuta 

kurslarına  (onları  birdəfəlik  qaydada  dəyişdirmək  icazəsi  yalnız 

Beynəlxalq  valyuta  fondunun  sanksiyası  ilə  verilirdi)  əsaslanmış 

Bretton-Vuds  sisteminin  bir  sıra  ziddiyyətli  məqamları  var  idi. 

Artıq  1950-ci  illərin  axırlarında  dolların  qeyri-stabilliyinin  ilk 

ə

lamətləri  meydana  gəldi,  1968-1969-cu  illərdə  isə  dolların 

dəyişmələri  Avropa  bazarı  üçün  real  təhlükə  yaratmağa  başladı. 

Dolların düşməsi nəticəsində alman markasının kəskin revalvasiya 

və  fransız  frankının  devalvasiya  təhlükəsi  yarandı.  Bunlar 

ümumavropa  inteqrasiyasının  iki  mərkəzinin  pul  vahidləri  idi  və 

bütün  Birlik  məhz  onların  çiyinləri  üstündə  saxlanılırdı.  Belə 

şə

raitdə  ümumi  Avropa  qiymət  siyasəti  sual  altına  düşür  və  bu, 

xüsusilə  kənd  təsərrüfatı  məhsullarına  nəzərən 

–  Avropa 

iqtisadiyyatının  daha  həssas  sahəsinə  nəzərən  baş  verirdi.  Kənd 

təsərrüfatı sahəsində tarazlığın əldə edilməsi həmin dövrdə Avropa 

Birliyinin  məziyyəti  hesab  olunurdu.  Bu  vəziyyətdən  çıxış  yolu 

kimi  A B-nin  üzv  ölkələri  üçün  qeyd  olunmuş  valyuta  kursu 

rejiminin  və  ya  onun  aralıq  analoqunun  tətbiq  edilməsi  ilə  bağlı 

təkliflər irəli sürülmüşdür. 

Maraqlı  bir  tarixi  detalı  da  qeyd  edək.  1961-ci  ildə 

Amerikanın  bir  jurnalında  iqtisadçı  professor  R.Mandellin 

«optimal  valyuta  zonaları  nəzəriyyəsi»  məqaləsi  çap  olunmuşdur. 

Müəllif bu məqalədə sərt şəkildə qeyd olunmuş valyuta kursunun 

üstünlüyünü  milli  valyutalardan  imtina  etmək  və  digər  dövlətin 

valyutasından istifadə etmək formasında əsaslandırmışdır. 1999-cu 

ildə  «avro  zonasının»  üzv  ölkələri  tərəfindən  avronun  tətbiqi 

---

 

246

zamanı həmin ideya faktiki surətdə reallaşdırılmış və R.Mandell öz 

mülahizələrinə  və  əsaslandırmalarına  görə  iqtisadiyyat  sahəsində 

Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. 

Avropa  valyutaları  arasında  qeyd  olunmuş  mübadilə 

kurslarının  müəyyənləşdirilməsi  ideyası  1965-ci  ildə  Avropa 

komissiyasının 

irəli 

sürdüyü 

təkliflərdən 

biri 

kimi 

səsləndirilmişdir.  Bu  ideya  Barrın  1968-cı  ildə  tərtib  olunmuş 

məruzəsi  ilə  müdafiə  olundu  və  fransız-alman  sammitində 

bəyənildikdən  sonra  (əvvəlcə  A B-nin,  sonra  isə  AB-nin  qeyri-

rəsmi  mühərriki)  1969-cu  ildə  dövlət  və  hökumət  başçılarının 

Haaqadakı  görüşündə  Birliyin  inkişaf  məqsədlərindən  biri  kimi 

elan  olundu.  Məhz  bu  görüşdə  Lüksemburqun  baş  naziri  Pyer 

Vernerin  sədrliyi  ilə  öz  məruzəsi  sayəsində  sonralar  çox 

məşhurlaşan  dövlətlərarası  qrup  formalaşdırılmışdır.  Verner  planı 

1970-ci ildə özünün bitkin şəklində işıq üzü görmüş və Avropada 

monetar ittifaqın 10 il ərzində qurulma proqramını ifadə etmişdir. 

Proqramın 

məqsədi 

Avropa 

valyutalarının 

qarşılıqlı 

konvertasiyasını  təmin  edən  sistemin  formalaşdırılması,  kapitalın 

Avropada  maneəsiz  hərəkəti  və  Avropa  valyutalarının  mübadilə 

kurslarının  bir  birlərinə  nəzərən  dəyişməz  dərəcələrinin 

müəyyənləşdirilməsi  idi.  Milli  valyutaların  vahid  valyuta  ilə 

ə

vəzlənməsi  yalnız  göstərilən  vəzifələrin  müvəffəqiyyətli  həlli 

zamanı  mümkün  məqsəd  kimi  çıxış  edirdi.  Verner  planının  əsas 

istiqamətləri aşağıdakılar idi: 

•  birlik ölkələri tərəfindən həyata keçirilən iqtisadi siyasətin 

dövlətlərarası koordinasiyası; 

•  üzv-ölkələrin qarşılıqlı valyuta kurslarının dəyişmələrinin 

tədriclə  azalması  (perspektivdə  onların  tam  fiksasiyasına  və 

ə

lbəttə,  həmin  valyutaların  tam  qarşılıqlı  dönmə  qabiliyyətinə 

keçidə qədər); 

•  bank 

üzrə  faiz  dərəcələrinin,  mübadilə  kursları 

dərəcələrinin müəyyənləşdirilməsi, həmçinin valyuta rezervlərinin 

idarə olunması ümumavropa səviyyəsində millidən üstün orqanlar 

---