256
etdiyi büdcə layihəsinə düzəlişlər təklif edə bilər. Birinci
mərhələdə olduğu kimi, ümumi məruzə uyğun ixtisaslaşdırılmış
komitə tərəfindən hazırlanır, Avropa Parlamenti isə peşəkar
ə
ksəriyyətlə qərar qəbul edir. Əgər AB şurasının düzəlişləri qəbul
olunursa, büdcənin uyğun hissəsi AB Şurasının redaksiyasında
qəbul edilmiş hesab olunur, əks halda rədd edilmiş hesab olunur.
Avropa Parlamenti büdcə layihəsini peşəkar əksəriyyətlə
bütövlükdə rədd edə də bilər. O, bu hüququndan bir neçə dəfə
istifadə etmişdir. Lakin Avropa Parlamentinin təklif edilmiş büdcə
ilə razılaşmaması ciddi hüquqi nəticələrə gətirib çıxarmır. Avropa
Parlamenti yeni büdcə layihəsinin təqdim edilməsini yalnız tələb
edə bilər (Avropa Parlamentinin özü büdcəni hazırlamaq hüququna
malik deyil).
Büdcənin təsdiqindən sonra büdcə prosesinin növbəti
mərhələsi
– büdcənin icrası gəlir. Avropa Birliyində büdcə ili
təqvim ili ilə üst-üstə düşür və yanvarın 1-də başlayıb, dekabrın
31-də başa çatır. Büdcənin icrası ilə Avropa Komissiyası məşğul
olur. Avropa komissiyası AB-nin maliyyəsini idarə edir (AB-nin
büdcəsi, fondları və proqramları, AB-yə üzv olmayan dövlətlərə
yardım göstərilməsinə yönəlmiş proqramlar da daxil olmaqla).
Avropa Komissiyasının nəzarət funksiyası onunla təzahür olunur
ki, Avropa Komissiyası AB-də işlərin vəziyyətini analiz edir, bu
məqsədlə məlumatları toplayır, yoxlamalar keçirir, analizlər aparır
(o
cümlədən
büdcənin
icrasının
yoxlanması).
Avropa
Komissiyasının icmalları və məruzələri büdcənin icrası barədə
hesabatda sistemləşdirilərək, Avropa Parlamentinə, AB Nazirlər
Ş
urasına, AB-nin digər institutlarına və AB-yə üzv dövlətlərin
hökumətlərinə göndərilir.
AB Nazirlər Şurası, həmçinin mühüm nəzarət funksiyalarına
malikdir və bu funksiyaları həm müstəqil şəkildə, həm də digər
institutlarla əməkdaşlıq şəraitində yerinə yetirir. AB Nazirlər
Ş
urası büdcənin icrası ilə bağlı öz tövsiyələrini Avropa
Parlamentinə göndərir və onunla birgə hesabları və maliyyə
deklorasiyalarını, illik hesabatı və Auditorlar Palatasının istənilən
257
digər xüsusi məruzələrini yoxlayır. Avropa Komissiyasının təklifi
ilə və Avropa Parlamenti ilə məsləhətləşmədən sonra, həmçinin
Auditorlar Palatasının rəyinin alınması üçün AB Nazirlər Şurası
aşağıdakı fəaliyyəti həyata keçirir:
• büdcənin tərtib edilmə və yerinə yetirilmə prosedurunu,
həmçinin hesabatın təqdim olunma və yoxlanma prosedurunu
müəyyənləşdirərək, maliyyə reqlamentlərini hazırlayır;
• AB-nin xüsusi resursları barədə razılaşmalarla nəzərdə
tutulmuş büdcə gəlirlərinin Avropa Komissiyasının sərəncamına
verilməsi prosedurlarını və üsullarını müəyyənləşdirir və onun
nağd vəsaitlərə olan tələbatını təmin etmək üçün zəruri hallarda
görüləcək tədbirləri müəyyənləşdirir;
• maliyyə
nəzarətçilərinin,
kredit
sərəncamçılarının,
mühasiblərin, o cümlədən lazımi müfəttiş təşkilatının məsuliyyəti
ilə bağlı qaydaları müəyyənləşdirir.
Maastrixt müqaviləsi Auditorlar Palatasının əhəmiyyətini
gücləndirərək, ona AB-nin orqanı statusunu verdi və funksiyalarını
genişləndirdi. Auditorlar Palatası AB
– üzv dövlətlərin, həmçinin
AB-dən maliyyə yardımı alan üçüncü ölkələrin öz ərazilərində
yerinə yetirdikləri əməliyyatların yoxlanmasını (məsələn, kənd
təsərrüfatı ilə bağlı xərclər, gömrük, rüsumlarından gələn
daxilolmalar) AB adından həyata keçirə bilərlər.
Avropa Parlamenti büdcənin icrası prosesində yaranan
problemlərə nəzarət edir və nəzərdən keçirir. Onun tapşırığı
ə
sasında bu məsələ ilə Büdcəyə nəzarət üzrə Komitə, zəruri
hallarda isə digər komitələr məşğul olur. Büdcənin istifadəsi üzrə
xarici təftişlər Auditorlar Palatası və Avropa Parlamenti tərəfindən
həyata keçirilir. Auditorlar Palatası büdcə vəsaitlərinin alınma və
istifadə qaydalarına riayət olunmasını yoxlayır, maliyyə
vəsaitlərinin idarəetmə vəziyyəti barədə rəy verir. Avropa
Parlamenti büdcənin icrası məsələlərində Auditorlar Palatasının
hazırladığı məruzələrə əsaslanaraq, AB siyasətinin Avropa
Komissiyası tərəfindən reallaşdırılmasına nəzarət edir. Avropa
Palatası Auditorlar Palatasının məruzələrini öyrənəndən sonra AB
258
ş
urasının tövsiyələrini rəhbər tutaraq, büdcənin reallaşdırılması
üzrə Avropa Komissiyasının işi barədə nəticə çıxarır.
Avropa Parlamenti AB xərcləri üzərində parlament
nəzarətinin gücləndirilməsi üçün və büdcənin icrası barədə hər il
qəbul edilən qərarlara maksimal çəki vermək üçün tədqiqatlar
aparmaq, rəy vermək, illik hesabatlar tərtib etmək üzrə Auditorlar
Palatasının imkanlarından istifadə edir.
AVRO - AVROPA B RL Y N N PUL VAH D K M .
Avropa kontinentində birgə valyutanın yaradılması ideyası,
beynəlxalq valyuta sisteminə böyük zərbə vuran II Dünya
Müharibəsindən sonra yaranıb. Müharibədən sonrakı Bretton-Vud
modelli beynəlxalq valyuta sistemi Britaniya funt sterlinqinin
liderliyini əlindən alan ABŞ dollarına əsaslanırdı. Nəticə olaraq,
1950-ci ildə AFR, Fransa, Birləşmiş Krallıq, Belçika, Niderland,
Lüksemburq, Danimarka, sveçrə, Norveç, slandiya, sveç,
Avstriya, taliya, Yunanistan, Portuqaliya və Türkiyənin daxil
olduğu Avropa Ödəniş Birliyi yaradılmışdır. Sonradan Birlik
Avropa Valyuta Sazişinə çevrilmişdir. Lakin, tamdəyərli valyuta
ə
məkdaşlığının ilk real addımı AFR, Fransa, Belçika, Niderland və
Lüksemburq tərəfindən 1957-ci ildə Roma Sazişinin imzalanması
nəticəsində Avropa qtisadi Birliyinin yaradılmasıdır. Artıq 1962-
ci ildə A B-in Komissiyası üzv ölkərin birgə valyuta ideyasının
səsləndirdi. 1969-cu ildə Fransa frankına qarşı Almaniya
markasının revalvasiyası bu prosesi daha da tezləşdirdi. 1970-ci
ilin oktyabr ayında milli valyutaların qarşılıqlı konvertasiyası,
kapital hərəkətinin liberallaşdırılması, daimi valyuta kurslarının
müəyyən edilməsi və 1980-ci ilə qədər milli valyutaların birgə
Avropa valyutası ilə əvəz edilməsini nəzərdə tutan Verner planı
qəbul edilmişdir. Lakin Verner planını həyata kecirmək mümkün
olmadı.
1975-ci ilin aprel ayında Avropa ttifaqında Avropa
Hesablaşma Vahidi – AHV tətbiq edilmişdir. AHV-nın məzənnəsi
dollardan yox, sırf onu tərtib edən Avropa ölkələrinin milli
valyutalarının bazar məzənnələri əsasında müəyyən edilirdi.
Dostları ilə paylaş: |