Microsoft Word bvkm-xopks docx
Yüklə 2,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
288 FƏS L VIII. YAPON YANIN PUL –KRED T S STEM Dünya valyuta bazarlarında ABŞ dolları və avrodan sonra dövriyyəsinə görə 3-cü, ehtiyyat həcminə görə isə ABŞ dolları, avrodan və Britaniya funtundan sonra 4-cü olan yen “Yen blokuna” daxil olan bir sıra Asiya ölkələrinin ticarətində əsas valyutası kimi çıxış edir. “Yumru”, “dəyirmi” mənasını verən “yen” sözü bir zamanlar Yaponiyada istifadə olunan Çin imperial sikkələrinə istinad edir. 1871-ci ildə qəbul edilən yeni Valyuta aktına əsasən onluq hesablaşma sistemi qəbul edilmişdir. Bu sistem tam şəkildə Qərbdə qəbul edilən standartlara uyğun olmaq məqsədi daşıyırdi. Sikkələrin forması dairəvi və qərb standartlarına uyğun buraxılırdı. Valyuta aktına əsasən Yapon yeninin dəyəri qızıl standartına ə saslanırdı. Yapon yeninin dəyəri əsasən II Dünya Müharibəsindən sonra aşağı endi. 1949-cu ildə Bretton-Vuds sisteminə əsasən Yapon iqtisadiyyatında qiymətlərin stabilləşdirilməsi məqsədi ilə 1971-ci ilədək ABŞ dollarına qarşı sabit məzənnə siyasəti yürüdülməyə başladı. 1971-ci ildə ABŞ dollarının devalvasiyasından sonra Yaponiya Smitson sazişinə qoşuldu. Lakin 1973-ci ildə Yaponiya hökuməti üzən məzənnə siyasətinə keçdi. 1985-ci ildə Yaponiya Plaza sazişinə imza atdı. Bu sazişə ə sasən Yaponiya, ABŞ, ngiltərə, Fransa və Almaniya arasında valyuta məzənnələrinin sabit saxlanılması məqsədi daşıyırdı. Nəticədə, yenin məzənnəsi sürətlə artmağa başladı. 11 may 1953-ci il tarixində Beynəlxalq Valyuta Fondu tərəfindən qızıla paritetliyi təsdiqləyəndən Yaponiya yeni sonra beynəlxalq valyuta statusunu qazandı. Həyata keçirilən bir sıra revalvasiyaların nəticəsində ABŞ dolları və digər əsas xarici valyutalara qarşı Yapon yeninin nüfuzu xeyli artdı. Hal-hazırda
289 dünyanın strateji valyuta ehtiyatlarının ümumi həcminin 3.3%%-i yendə saxlanılır. 1882-ci ildə Yaponiya Bankı yaradıldı və 1885-ci ildən ə skinazlar çap etməyə başladı. Hazırda bank 1942-ci ildə qəbul edilmiş qanun əsasında fəaliyyət göstərir. Bu qanun Bankı hökumətin sərt nəzarəti altında saxlayırdı və Yaponiyanın Maliyyə Nazirliyinə Bankın siyasətini dəyişdirmək imkanı verirdi. 1998-ci il aprelin 1-dən Yaponiya Mərkəzi Bankı haqqında yeni qanun qəbul edilmişdir. Bu qanuna əsasən Bank Maliyyə Nazirliyindən müstəqillik qazandı. 1978-ci ildə Yaponiyada qızıl standartı sistemi tətbiq edilmiş- dir. 1931-ci ildə Yaponiyada qızıl pul standartı ləğv edilmiş və 1937- ci ildə pul kütləsinin tədavülü 1,6 dəfə artmış və inflyasiya tempi illik 50%-dən yuxarı olmuşdur. 1945-1951-ci illər arasında inflyasiya tempi 343 dəfə artmış və yapon pul vahidi olan iyenin dəyəri 99% azalmışdır. 1949-cu ildə iyenin dollara qarşı məzənnəsi 360 iyen = 1 dollar olmuş və bu paritet 1971-ci ilə qədər qüvvədə qalmışdır. 1971- ci ildən Yaponiya Hökuməti üzən valyuta kursu tətbiq etməyə baş- ladı. 1973-1980-ci illərdə illik qiymət artımı 9,5% olmuşdur. 1980-ci ildən sonra beynəlxalq ticarət münasibətlərində yapon iyenin ödəniş vasitəsi olaraq Amerikan dolları və alman markasından sonra üçüncü yerə keçmişdir və Asiya regionu ölkələri üçün iyen ən sabit və güclü pul və bu regionun mərkəz bankları üçün ehtiyat pul vahidi olaraq qəbul edilməkdədir. Dünyada beynəlxalq valyuta ehtiyatları içində Amerikan dol- larının payı 55 %, yapon iyeninin payı 10 %-dir. Yapon mal və xid- mət ticarət ixracatının 34%-i, idxalının 12%-i yapon iyeni tərəfindən aparılır. Yapon iyeninin dollara qarşı məzənnəsinin dinamikasını 1970-ci ildən başlayaraq dollara qarşı dəyər qazanmaqdadır. 1998-ci il aprelin 1-dən Yaponiya Mərkəzi Bankı haqqında yeni qanun qəbul edilmişdir. Bu qanuna əsasən Bank Maliyyə Nazirliyindən müstəqillik qazandı. Yaponiya Bankı ölkənin mərkəzi bankıdır. Bank administrativ təşkilat deyil, səhmdar
290 cəmiyyəti kimi fəaliyyət göstərir. Bankın səhmlərin 55%-i dövlətə məxsusdur. Yaponiyanın Bankın aşağıdakı funksiyaları var: 1. Pul əskinazlarının çap edilməsi və nağd pul təminatının idarəedilməsi; 2. Monetar siyasətin idarə etməsi; 3. Maliyyə Sisteminin sabitliyinin qorunması və hesablaşma xidmətlərin təqdim edilməsi; 4. Xəzinədarlıq funksiyaları. 1949-cu ildə Bankın Siyasət Komitəsi yaradılmışdır. Komitə Bankın siyasətinin tərtib edilməsi və dövlətin maliyyə və pul- kredit siyasətində maraqlarını müəyyənləşdirən qurumdur. Komitə 7 üzvdən ibarətdir. Onlardan beşi səsvermə hüququqna malikdir- lər: Komitənin Sədri hökumət tərəfindən 5 il müddətinə təyin edilir və şəhər bankları, regional banklar, kənd təsərrufatı və sənaye sek- torunu təmsil edən dörd il müddətinə seçilən 4 üzv. Bundan əlavə Komitəyə Maliyyə Nazirliyinin və qtisadi Planlaşdırma Komitəsi- nin səsvermə hüququ olmayan iki üzv daxildir. Komitə Bankın büdcəsinə aid qərarları Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşdıqdan sonra qəbul edir. Həmçinin Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşdıqdan sonra Parlament qarşısında hesabat verir. Bundan əlavə, Komitə faiz də- rəcələrinin dəyişdirilməsini, kreditvermə prosesində girovların qiy- mətləndirilməsini, veksellərin növlərini və şərtlərini müəyyən edir. 1949-cu ildə Bankın Siyasət Komitəsi yaradılmışdır. Komitə Bankın siyasətinin tərtib edilməsi və dövlətin maliyyə və pul- kredit siyasətində maraqlarını müəyyənləşdirən qurumdur. Komitə 7 üzvdən ibarətdir. Onlardan beşi səsvermə hüququqna malik- dirlər: Komitənin Sədri hökumət tərəfindən 5 il müddətinə təyin edilir və şəhər bankları, regional banklar, kənd təsərrufatı və səna- ye sektorunu təmsil edən dörd il müddətinə seçilən 4 üzv. Bundan ə lavə Komitəyə Maliyyə Nazirliyinin və qtisadi Planlaşdırma Komitəsinin səsvermə hüququ olmayan iki üzv daxildir. Komitə Bankın büdcəsinə aid qərarları Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşdıqdan sonra qəbul edir. Həmçinin Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşdıqdan
Yüklə 2,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|