291
sonra Parlament qarşısında hesabat verir. Bundan əlavə, Komitə
faiz dərəcələrinin dəyişdirilməsini, kreditvermə prosesində girov-
ların qiymətləndirilməsini, veksellərin növlərini və şərtlərini
müəyyən edir.
Yapon bankları ölkənin iqtisadi inkişafını gücləndirmək mə-
qsədi ilə kredit faiz dərəcələrini aşağı düşürmək siyasətini aparır.
Yaponiya 1990-cı illərdə əmanətlərin cəlb edilməsi üçün
etibarlılığın zəruri səviyyəsini qazanaraq və zəruri yerlərdə iqtisadi
subyektlərə kiçik faizlərlə vəsaitlərin verilməsini təmin edən kredit
mexanizmini yaradaraq, kredit sisteminin inkişafının yüksək səviy-
yəsinə çatdı. Bank nəzarəti sisteminin dəyişdirilməsi nəticəsində
müharibən sonrakı 50 il ərzində Yaponiyada əmanətlərin kütləvi
şə
kildə çıxardılması və ya bankların qəflətən müflisləşməsi halları-
nın biri də baş verməmişdir. Problemli bankların aşkar olunması
zamanı problemlərin digər banklara yayılmasının qarşısının alın-
ması məqsədilə aşağıdakı üsullardan istifadə olunurdu. Bu, bir tə-
rəfdən, uyğun orqanların göstərişi ilə problemli bankların hər hansı
bir iri bankla qovuşması, digər tərəfdən, psixoloji riskin (moral ha-
zard) azaldılması üçün bankların ictimai xarakterinin hər cür vur-
ğ
ulanması (ictimai məsuliyyət prinsipi) idi. Korporativ istiqraz-
ların emissiyası üçün də ciddi normalar müəyyənləşdirilmişdir.
Emissiya hüququ yalnız maliyyə vəziyyəti dayanıqlı olan şirkətlərə
verilir və «dəyərsiz» istiqrazların buraxılmasına imkan verilmirdi.
Məhz buna görə də korporativ istiqrazlar üzrə defolt halları yox
idi. Defolt təhlükəsinin yaranması zamanı problemli kağızlar agent
– banklar tərəfindən alınır və bu da mahiyyətcə korporativ
istiqrazların bank zəmanətini ifadə edirdi.
Yapon iqtisadiyyatının kredit sferasında 1990-cı illərin orta-
larında əldə edilmiş nisbi stabillik bütün maliyyə-kredit müəssisə-
ləri sisteminin kollapsı ilə kəsildi. 1996-1997-ci illərdə müharibə-
dən sonrakı dövrdə ilk dəfə olaraq bankların müflisləşməsi başlan-
dı. Bu fakt iqtisadiyyatın maliyyə sektorundakı vəziyyətə nəzarət
etmək və onun stabilliyinin qarantı kimi çıxış etmək məsələsində
Maliyyə nazirliyinin acizliyini nümayiş etdirdi və buna görə də
292
stabilliyi pozmaq rolunu oynadı.
lk növbədə Vakayama
prefekturasında işləyən yerli «Hanva qinko» (Hanva ginko) bankı
və iri «Hokkaydo takseku qinko» (Hakkaido takuseku ginko) ban-
kı bağlandı. 1997-ci ilin noyabrında dörd broker şirkəti, o cüm-
lədən qədim şirkətlərdən biri olan «Yamaiti seken» (Yamaiti se-
kan) bağlandı. lk dəfə olaraq onkol borclar bazarında (Yaponiya-
da banklararası kredit bazarı) defolt baş verdi. Yaponiyadakı bank
böhranı zaman etibarilə Cənub – Şərqi Asiyada yayılan «Asiya vi-
rusu» ilə üst-üstə düşdü. Lakin mahiyyət etibarilə onlar tamamilə
müxtəlif maliyyə sarsıntıları idi. Yaponiyanın kredit-maliyyə
müəssisələrinin fəaliyyətinin qeyri stabillik səbəbləri arasında
ikisini fərqləndirirlər:
1.
90-cı illərin birinci yarısında daşınmaz əmlak qiymətləri-
nin düşməsi əsasən daşınmaz əmlak obyektləirnin ibarət olan girov
təminatının real dəyərini aşağı saldı;
2.
bank fəaliyyətinin beynəlmilləşdirilməsi çatışmazlıqları
üzə çıxartdı. Pon banklarının menecerlərinin aşağı səviyyəli peşə-
karlıdı, Qəbrin valyuta-fond bazarlarında sövdələşmələrin aparıl-
ma təcrübəsinin kifayət qədər olmaması nəticə etibarilə şübhəli in-
vestisiya layihələrinin kreditləşdirilməsinə, qiymətli kağızlarla və
derivativlərlə bağlı riskli əməliyyatlara gətirib çıxartdı. Bütün bun-
lar yapon banklarının əksəriyyətində itkilərə və ABŞ-ın, Qərbi Av-
ropa ölkələrinin maliyyə dairələri tərəfindən onlara olan etimadın
azalmasına səbəb oldu.
Vəziyyətdən çıxış yolu axtaran yapon hökuməti yenə də ölkə-
nin iqtisadi sisteminin qeyri stabilliyinə kömək etmiş üsul və alətlər
toplusunu hərəkətə gətirdi. Bank menecmentinin islahatı əvəzinə
Maliyyə nazirliyinin və digər dövlət idarəetmə orqanlarının
protektoratı gücləndirirldi. Kommersiya bankları istiqrazlarının, adi
və imtiyazlı səhmlərin dövlət tərəfindən alınma formasında büdcə
vəsaitlərinin daxil olması gözlənilən nəticələrə gətirib çıxarmadı.
1988-ci il aprelin 1-də Yaponiya Bankı haqqında yeni qanun
qüvvəyə mindi. Bu qanuna görə, bank Maliyyə nazirliyindən asılı
deyildi. Yaponiya Bankı öz statusuna görə, inzibati orqan yox,
293
səhmdar şirkətdir. Onun kapitalının 55%-i hökumətə, 45%-i
maliyyə institutlarına, sığorta şirkətlərinə və digər şəxsi
səhmdarlara məxsusdur. Səhmdarlara 4%-lik ölçüdə dividentlərin
verilməsi təmin edilir. Bank tərəfindən yüksək mənffətin əldə
edildiyi halda bu dividendlər 5%-ə qədər artırıla bilər. Qalan
mənfəət dövlət büdcəsinə toplanır.
Yaponiya Bankının rəhbər orqanı Siyasi şuranın funksiyala-
rı və strukturu bir qədər dəyişmişdir. 1998-ci 1 aprelindən 1-dən
başlayaraq, Siyasi şura doqquz üzvdən ibarətdir. Bunlar təyin olu-
nan altı şura üzvü, bankın sədri və onun iki müavinidir. Şuradan
başqa, Bank idarəsinə üç icraçı auditor, üç icraçı direktor auditor,
üç icraçı direktor və səkkiz məsləhətçi daxildir.
Siyasi şuranın öhdəliklərinə aşağıdakılar daxildir:
* faizin uçot dərəcəsinin, digər faiz dərəcələrinin, veksellərin
diskont edilmə şərtlərinin və tiplərinin müəyyənləşdirilməsi;
* borclar üzrə faiz dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi;
* məcburi bank ehtiyatları normalarının müəyyənləşdirilməsi
və ya ləğv edilməsi;
* pul bazarına nəzarətin strateji xəttinin müəyyənləşdiril-
məsi. Tətbiq olunan nəzarət tədbirləri: əsasən açıq bazarda aparılan
ə
məliyyatlar, istiqraz və veksellərin alqısı və satqısı;
* Yaponiya Bankının valyuta nəzarəti və pul bazarına
nəzarət məsələləri üzrə rəsmi mövqeyinin dəyişilməsi barədə
qanunun qəbul edilməsi;
* satış obyektlərinin müəyyənləşdirilməsi və maliyyə bazarla-
rında satışın həyata keçirilmə müddəti barədə qərarın qəbul edilməsi;
* şöbələrin, ofislərin, agentliklərin və Bankın birgə daxili
struktur obyektlərinin yaradılması, köçürülməsi və ləğv edilməsi.
Yaponiya bankı mərkəzi bank kimi aşağıdakı funksiyaları
yerinə yetirir.
Banknotların buraxılması. Mərkəzi bank ölkədə pulları çap
etmək hüququna malik olan yeganə bankdır. Mərkəzi bank hələ
1889-cu ildə fidusiar banknot emissiya hüququna sahib olmuşdur.
Dövriyyədəki pulların miqdarı 1999-cu ildə 7,4% artmışdır.
Dostları ilə paylaş: |